- Bueno hoi denak utzi nittun 'ta geo atzetik segi hau. Hau. Tolosa eaman zin gue anaiya engaiñatuta "Guazen man Tolosa!" "Tolosa? Zerta jon ber dit nik Tolosa? Zeiñekin ibiltzea?" Harrek oaiñ andria duna neska zun orduan. "Ni Tolosa zeiñekin ibiltzea?" 'Ta bai, guazen man,

Manuelek jon nahi din 'ta guazen man labak!" Jo, banekiyen atzetik segika zabillela 'ta ni 're euna pastetik eta... Euna pasatzetik eta jatetik "Beno bale! Jongo nak!" Bi pareja aldiyak jon giñan Tolosa.

- Karnabal euna zen.
- E?
- Karnabal euna.

- Karnabala.
- Karnabal euna.
- Karnabaletan.

- A!
- Ez dakit iande hua zen, 'o hurrungo iandia zen, hoixe ez nuke esango... "Tori erlojua" honek. Biarren iandia 'ro hiruarren euna "Tori relojua". "Ostras, honei hartu in berko ziot ixi-ixillikan".

Gaur arte! Hau ez da, e, honek emana, e? Biño, behintzat biarren iandin 'o man zin relojua 'ta gaur arte.
- Auro hasi ziñan errealuk itten ordun?

- Seittun. Bai baizekiyen bestela ez ziala harrapatuko!
- Denak nastu zittun béak eta! Béak baten batekin geatu ber.
- Bai. 'Ta zuk 'e bai!

- Ni ez nitzan iñokin ibilli e!
- Bakit ez ziñela ibilli! Biño bakit ne atzetik zebiltzala! Aittu! Relojua in zin demboan, pues, eñgaiñatu zin relojukin 'ta yasta, gaur arte! Bodas de oro in genittun 'ta...

- 'Ta ezkontzeko zeiñek zeiñei eskatu ziyon ezkontzeko?

- Ezkontzeko? Ez dakit, aspertu giñen demboan sango genun ezkondu in ber genula 'ro... Hoixe ez zattut esango, ez dakit béak eskatu bazin 'o ez bazin 'o... Hoi ez dakat goun. Bestina bai, biño honena ez dakat goguan egiya san. Bost urte in genittun!

- Honek kondiziyuk eskatuko zizun, e!
- Ez.

- Ez, honeiy ez niyon kondiziyoik eskatu! Hau bakizu zer zen? Hau gue anaiyakin ibiltzen zen asko 'ta honen berri alde alde banekin.

- ¡Yo así inoxentemente! "Txerriya umatu al zaiyo?" 'Ta "Bai, hamabi ume iñ omen 'zka. Kuadrilla erra da". Hurrengo eunin esnekekin jon da gue ama t'a baita ze iñ 'yo, bizilaunai, Frantxiskaiy " Ze, Antonioiy txerriya umatu 'men zaiyo, e?" Bitu gauzak nola korritzen dian, e!

"txerriya umatu 'men zaiyo?" 'ta Prantxiskak "Zeiñek esan zattu hoiy?" "Nei alabak atzo, Antoniok esan ziyola hamabi ume in 'zkala" 'Ta "Bueno, bueno, bueno! Mesedez! Harrek ez daka txerriya umatzeko 'ta! Mesedez, zaude ixillikan e! Han ez da txerriyik umatu 'ta!"

"Nola ez dela txerriyik umatu?" Gue amak. Eta "Ezetz ba, txerriyik ez dakala umatzeko! Han ez dela txerrikumeik!" 'Ta san omen ziyon Frantxixkak: "Beno, ni hobeto enteatuko naz 'ta bihar sango zattut. Hurrungo eunin amaiy han ez zeola txerriyik umatuik eta ez zeola umatzeko txerriyik.

Ama itxea torri 'ta "Iñaxi?" 'Ta "Zer?" "Gauz bat esan ber zattut" "Zer san ber diazu?" 'Ta "Antoniok gezurra san zattu!" "Bai zea sango zin gezurra! Txerriya umatu zela! Ama, ze saten ai zea!" "Gezurra dela, Pantxikek esan du gezurra dela! Ez dola txerriyik umatuik 'ta

ez dakala umatzeik!" "A, ez? Mekaunlaletxe! Hurrungo iandin tortzen denin nena! Eon eon pixka batin." Hurrungo iandin Txikierdira laundu zin ba gotti 'ta hor onduan jarri giñen hizketan 'ta nik: "Zer da, txerrikumik haunditzen ai al dia 'ro?" Nik hoixe: "Txerrikumik ze mouz dijuzte?

'O haunditzen ai al dia?" Gaintikan oaindikan 'e "Bai, earrak dozte txerrikumik, oso errak!" "A bai, e? Errak daude, e? Ordun gezurretan zeiñ ai da, zu 'o Prantxixka? Zeiñ ai da gezurretan?" "Prantxixkak ze san zattu zuri?" "Ez dagola txerriyik umatuik 'ta ez dakazula txerriyik

umatzekoik!" 'Ta zakan relojo bat errealatua lenuoztikan. Zakan, relojo bat. 'Ta san niyon: "Nei behiñ bakar bakarrik esango diazu gezurra! Gehiyotan ez diazu esango! Ez etorri datorren iandin nena. Ya bukatua do tema e! Ez torri nena, e! Txerrikumik baldin battuzu,

hazi nahi zun bezela, 'ta nei gezurrik ez esan gehiyo. Eta hemen dakaten eskumuturreko... Kendu nun. "Hemen dakaten reloju hau, aiba!" San niyon. 'Ta ezetz, ezetz, ez ziala hartuko. "Hartu!" Esniakin joten zen hua 're, Antonio 're Errenteira 'ta

"Hartu, bestela reloju honek ez du gauz onik ateko!" "Ezetz, ez zattutela hartuko!" "Hartu! Bestela ni astian jongo naiz Errentira ne amakin 'ta paretak jango 'u zue relojua!" San niyon. "Ez nik ez zattut hartuko!" "Hirugarren txandan saten zattut, relojua hartu! Bestela Errentiko

paetak jango 'u!" Ezetz. "A, ez?" Amai san niyon hurrungo eunin: "Ama, relojoik ez nau hartzen 'ta zuekin batin Errentira nijua" "Zerta zuaz Errrentira?" "Erlojuik ez nau hartzen 'ta ez banau Errentiyan hartzen, jo ta paeta botako 'yot!" "Ez nau ba hoiy ingoba zuk nei?" Bai, hoixe ingo

dut 'ta nahi bazu beira eon, zue bistan ingo dut gaiña, ama, bai." Jon giñan errenteira, be marmita 'ta esniakin han zeillen... Hartu nun 'ta san niyon: "Eunon!" 'Ta "Eunon" "Ai al zea esnia partitzen?" 'Ta "Bai" "Tori relojua!" "Ez zattutela hartuko!"

"Hiru bier sango zattut, hartu relojua! Laugarrengun paeta jango 'u!" "Ez zattutela hartuko!" "A, ez? Mekauenlaletxe!! Atea 'ta titzen 'yot paetai! Zorzi milla puska!
- 'Ta orduko relojua.

- Orduko relojua, bakizu. Zortzi milla puska relojua be bistan. 'Ta jendia beira.
- Errabiyakin gezurra san zizulako.

- Bai, errabiyakin. 'Ta jendia beira ne relojuaiy, paretai nola titu nittun. Ne artin: "Sei 'zak nahi baldin bauk!" Egiya! Nei sango nazu, txerriya umatu ez 'ta hamabi ume iñ ttula! Ordun gizona hartzen nun demboan zembat gezur san ber zun harrek! Hombre!

- Bai, bai, gaiña bate motiboik gabe!
- ¡Yasta bien! ¡Yasta bien!

- Horrekin urtia 'ta gehiyo pasatu nun 'ta san zin behiñ, san zin: "Inaxi" 'Ta "Zer?" 'Ta "Beno, urtia 'ta gehiyo badamau 'ta ezkondu 'ro zerbatte in berko dugu ba, ez?" 'Ta "Ezkondu? Nik oandik ez dakat ezkontzeko gogoikan! 'Ta ezkontzia pentsatzen baldin badugu,

nik kondiziyuk jakiñ nahi 'ttut lendaiziko. Ze kondiziyo jarri ber 'izkiazun!" Hoiy egiya da! "Ze kondiziyo jarri ber 'izkiazu ezkontzeko? Aber, aber!" Dirua besteik ez zun! Zurra numero uno! Nik hoixe galdetu niyon. "Beno, nik kondiziyuk jakin nahi 'ttut"

- Dirua besteik ez 'ta mixeiya biño mixeiyo! Batez 'ta!
- Bizi da. Oaiñ 'e bai, hala bizi da. Bizi da. Bai, 'ta nik horrekin urtia 'ta gehiyo in nun. Urtia 'ta gehiyo gaiña. 'Ta nik huaxe san niyon: "Beno, ezkondu? Pues Bale." Bakarrik bizi zen,

"biño nik kondiziyuk nahi 'ttut. Ze kondiziyo jarri ber 'izkiazun esan". "Nik kondiziyuak? Seittun jarko 'izkizut. Nik emantakukin bizi ber 'zu zuk!". "A bai?" Sei 'zazu porkulo hartzea!" Hoixe san niyon.

- Ordoko (...)
- Bai, gaizki sana da, biño san niyon: "Sei 'zazu porkulo hartzea nehi baldin bazu! Ni zuk emantakukin ez naz biziko 'ta! Zuk milloiyak eta milloiyak besteik ez 'ttuzu 'ta zuk nei maten

banazu bost duro 'ro, hamar duro 'ro..." Orduko garaiy hoitako bakizu, dirua zen (... behintzat)! "'Ta zer, nik harrekin bizi ber dut? Beti zuri eskaka ai ber dut dirua besteik ez duzula 'ta?" "Beno, nahi zun bezela, nik emate 'izutenakin bizi ber 'zu!" "Pues ez za nekin biziko ba!

Segi nahi zun tokira!" Hola geldittu zen.
- Eskerrak kondiziyuk eskatu zenizkala! Bestela... e!
- Geo bestia, berriz, zeakua...

- 'Ta nik esaten nun: "Ai bai, gaur afaiyik gabe ohira biali nazu ama, ni near 'ta near ohira pues datorren iandin berriro ingo zattut ba aber ba ze itten diazun!" Y efectivamente. Ni datorren iandian 'e berriz beandu torri, berriz marru iñ, arropak kompondu 'ta ohira.

Biño azkenin gaixua bea errendittu zen.
- A!
- Bai. Bai.

- Karo, geo...
- Porke nik ez nun holako gauz txarrik itten, aizu!
- Karo, zu berandugo a tetzen ziñan 'ta!

- Ni beranduo atetzen nitzan. 'Ta ni gelditzen nitzan billera bukatu bitarte. 'Ta geo hau izaten nun itxea joteko, ni ez nitzan bakarrik joten. 'Ta hoi biño okerro 'zu, beitu ze beldurra zun gaiñin ne amak. Txabola bat genun itxian onduan 'ta botil saardua hartu 'ta biyen ondoa ama.

Aitze al 'zu hoi? Bai? Biyek gu hizketan eta ez zen piatzen 'ta sukaldin botil saardua karri bere basukin 'ta hau saardua eaten 'ta hiruak hizketan 'ta hura gue onduan gelditzen zen. Botil saardua eaten zen demboan, "Benga guazen Iñaxi, itxea!" Hau bere etxea 'ta ni nere etxea.

- 'Ta hoi beste ahizpaiy ez ziyon itten?
- Ez. ez.
- Hain nobiyukin ibiltzen zinin?

- Ez. Ez.
- Hairi ez.
- Ez.

- Ordun zu joteko goua ez zun eukiko harrek. Itxian euki nahiko zizun.
- Harrek nahi zuna zen, ni bestikin batin erretitzia etxea. Biño ni atetzen nitzan itxeko lanak inta 'ta nei gustatze 'itzaiyan billera bukatu arte gustatzen 'itzaiyan, yaketa beandu atetzen nitzan...

Bueno billera bukatu bitarte. Utzi nazu nei! 'Ta nombatt hoa ez zun nahi izaten amak! Bestikin batin etxea jotia nahi izaten zun. Biño ni ez, ni ez. 'Ta nei yaketa béak itten zin... Esan dut, eta ne hitza ez zala ofendittu, biño yaketa béak itten zin nei batetik arropak komponduazi,

'ta bestetik afaiyik gabe utzi. Nik saten nun: "Posible al da hau nei egiñ? Posible al da nei egiñ nik itten 'utelako ordu erdi bat gehiyo pasatu, nei gauz hau posible al da?" Pues ez. Harrek itten zin bengantza 'ta nik hurrungo iandian beste bengantza! Segi, 'ta segi 'ta segi!

- Azkenin amur man zun?
- Azkenin amur eman zun. Azkenin amur eman zun. Biño hoi denak ikusiya nago.
- Hoi da, 'ta zuek Txikierdira jongo ziñazten biyek?

- Klaro! Txikierdin! Bi pauso bire Zamoatik.
- Lenoztik izautuko ziñazten zuek? Billerara jon aurretik zuek izautuko ziñazten?
- Bai, bai, bai. Biño nik jitu 'ttut bos mutill 'o sei 'ro hola zerbatte.

- A bai, e?
- Galdetu honei.
- Bai, gaur jon launtzea 'ta geo batez. Geo beste bat jon 'ta hola.

- Bai.Ez, biño hoiy ez da hola. Nik biali itten nittulako.
- Beno bale.
- Nik biali itten nittulako.

- Bale.
- Ez, edade bat txarraua, txarraua
- Nekin hasi zen hogei urtekin.

- Gorde eunin pixka bat.
- Ordun gordian lan pilla erra itten zenun!
- Lana?

- (...)
- Pilla bat! Nik Zamoan pilla bat! Sango 'u nahi baldin bau béak! Sango 'u! 'Ta egiya san nahi baldin badu, hau nekin hasi zen demboan, nekin hasi zen demboan, bazkaldu 'ta nik

ahizpak zarraguak banittun, difunta 'ta Luixita, Errenteiyan bizi dena, biño ni izaten nitzan bazkaldu 'ta sukaldia jasotzeko ni izaten nitzan. 'Ta egiya san nahi badu, ni sukaldia jaso biño leno, hau joten zen nere billa 'ta hau eoten zen sukaldian. 'Ta ni sukaldia jasotzen hasteko,

amak pena maten, 'ta saten niyon: "Ama," Karbonera bat genun, gaur ez dia izaten, biño karbonera bat eurra iukitzeko. 'Ta saten niyon: "Ama, segi karbonera horren gaiñea 'ta lo egiñ". Biño bea ez gaiñea, e? Karboneran gaiñin hola jarrita. Exeita jarri karbonera gaiñin,

hua lotan. Ni sukaldia jasotzen, 'ta hau nei beira ni sukaldia jaso arte. Ni sukaldia jasotzin, "beno aiyo ama, baguaz". Martxa! Biño etxea puntual arratxin, puntual! 'Ta ni ez izaki puntual tortzeko persona. Beste bi ahizpak bai. 'Ta ne hitzak ez 'zala ofendittu hilta dagona.

Haik lendabizi atetzen zin billera Txikierdira 'ta ni atetzen nitzan azkena, itxia txukundu, sukaldia txukundu 'ta azkena atetzen nitzan ni. Geo ni, yaketa azkena atetzen nitzan, billera bukatu bitarte han gelditzen nitzan. Biño bestiak lenuoztik itxea tortzen zin.

Hoi zuk ez nazu xinistatuko nei, biño xinistatu, garai batin lanteiko arropak ez zin oain bezela izaten, oaingo mutillak itten 'tttunak karri laumbatin 'ta bi aldi izaten 'ttu 'ta asteleneko bestia prepatua dozte.

- Len bakarra.
- Biño orduan ez. Orduan ekartzen zenittun laumbatian, haik garbittu, sutonduan, len san dutena seka-seka iñ, 'ta hautsiyak baldin bazien kandela argiyakin 'o, bombilla 're oso txarra

izaten zen argiya 're garaiy hartan, iya batez. Eta kandela argiyakin 'o haik kompondu 'ta komei. Biño ni Txikierditik itxea beandu joten, beandu joten. Sukaldin sartu ordoko errita goiyan bian. 'Ta gaintik xinistatuko al nazu? Arropak kompondu! Y por castigo, sin cenar a la cama.

- Biño berandu... Ze ordutan jongo ziñan hala 're?
- Betziyak 'o, betzi terdiyak 'o...
- Hamarretako itxian ber izaten genun.

- Hamarretako.
- 'Ta bestik joten zin
- Betzitan hamarretan itxian ber izaten zen.

- Bai.
- Legia hala zen.
- Biño beste bi ahizpak joten zin...

- Eskola 're galtzerdi txuiyakin. Hoi egiya da! Hoi hamabi urtetan 'o. Jo, ez genun ez blusik eta ez ezer 'e 'ta nik zerbatte jantzi in nahi 'ta amai saten 'ta... Amak ez zun diroik, gaixuk, nik kompreintzen dut. Hoimbeste seme-alaba 'ta... Attak zean itten ziyon,

San Markon lana 'ta ordun jornala ttikiya.
- Zertan aitzen zen han?
- Zea, San Markoko...

- Harrobiyan.
- A, harrobiyan.

- Harrobiyan. 'Ta jornala ttikiya. Bazkaiyakin ni joten nitzan gaiña San Markoko muturrea Zamoatikan, bitu, ni joten nitzan. 'Ta ne artin anaiyak, Zamoako anaiyak alkandora urdin bat zun, honek 'e badu nombatte hor uste 'ut badula, ez dakit hautxiya 'o zer dun.

'Ta itten dia kuellotikan zipiztu, alkandorak itten dia zipiztu kuellun azpitikan 'ta amak esan zin: "Kuello horri buelta manta jarriko bazenuke, alkandor hoiy oandikan ongi daka anaiyak eta." "Bueno ama, jarriko 'ut". Bai, jarri nun, biño berriz ze in zen, demboakin zipiztu!

'Ta san niyon: "Ama, alkandora honek gehiyo ez daka soluziyoik, e! Hau ya lotsaarri do anaiyak ibiltzeko 'ta basura botako ber da." "Bota ba, bota ba. Soluziyoik ez badaka bota!" Ne artin: "Kostako zaizu erki hau basurea botzen! Ezta pentsatu 're!"

Makina zar bat bagenun Zamoan 'ta nik ama Errentira joten zen demboan, hartu zentimetrukin neurriyak nolazpatte 'ta tto tto tto tto 'ta hor ate dut blusa bat netzako!
- 'Ta oaindik Oillokiñen hasi gabia ziñan?

- Hasi gabia! Oillokiñen hasi gabia! Blusa ate nun. 'Ta klaro, nik blusa hua josi nun demboan, nahi 'ta nahiyez jazteko amai eakutsi ber niyon, bestela ke pasaba! 'Ta eun batin torri zen demboan san niyon: "Ama" 'Ta "Zer?" "Erritik ez eman, e!" "Hara, oaiñ 'e badugu zerbatte!

Zer 'zu ba?" "Beitu, Joxen alkandorakin blusa bat atea dut" "Nola Joxen alkandorakin blusa 'at atea zula zuk? Biño nola posible da hoiy egin duzula?" "Beno ama, gezki 'ro ondo in dut. Jantziko dut eta ikusi nazu aber nola gelditzen den" "Jantzi 'zazu!" Jantzi nun 'ta primeran!

Manga motxakin 'ta primeran. San zin: "Zu sorgiña zea! Sorgiña! 'Ta haundiya zea gaiña sorgiña! Ez al nizun san basurea botzeko nik?" "Jo ama, biño nik ez dakat blusik eta nik honekin atea iñ dut netzako 'ta ni ez al no ba earki?" "Oso erki zaude, oso erki.

Hoiy hautxi arte besteik ez duzu ezer izango!"
- Karo, zuk ingo zenun hondatua zakan hoa kenduta hokina zakana aprobextu!
- Karo, nik in niyon... Gaiñekun berri berriya zakan. Alkandora berri berriya zakan.

Da kuestiyua kuellua. Zon jitua 'ta berriz hondatua. 'Ta behiñ kuellua hondatu ezkio ezin duzu ibilli alkandorikan! Ikusten da hautxiya dakazula! kusten da. Gaiñekun berri berriya, alkandora berri berriya. 'Ta nik esan nun: "Basurea bota? Ezta pentsatu 're!

Ate ber dik ba nola hala hau 're! Baita pentsatu dena!" Ama joten zen demboan makinan txaka txaka eunin pixka 't, eunin pixka 't 'ta blusa gorde, eunin pixka 't eunin pixka 't...

- Begoñaiy porganizko soiña josi niyon 'ta Arantxa 'ta biyek harrekiñ in zin.
- Dotore denak azkenin.
- Denak dotore. Biño oaiñ ni kriston bizkarreko miñakin.

- Ai! Jostik hoi du.
- Bai. 'Ta geo puntua, pilla bat itten nun puntua. Jertsiak eta dena, puntua.
- Hoi nun ikasi zenun?

- Hoi nun ikasi nun? Nerez.
- Bai, e?
- Hoi nerez.

- Beira 'ro?
- Libruai 'ta beira jarri 'ta han letu 'ta nerez ikasi nun hoi. Biño jostia Oillokiñen.
- Ordun abillidadia dakazu.

- Bai. Jostia bai, Oillokenin.
- 'Ta Zamoan zeundela hasiko ziñan?

- Bai, bai, bai, Zamoan nola. 'Ta hoi biño politto da hamaika urtetan, sinistatuko al nazu? Hamaika urtetan nik ez nun ez blusik eta ez ezer 'e jazteko 'ta ni izandu nitzan oillanda bat. Nik egiya sango zattut. Ni tortzen nitzan Egualdetxoa eskola... Egiya berdaderua da hoi,

etortzen nitzan Egualdetxoa eskola 'ta jolin, iñor ez zen tortzen galtzerdi txuiyakin 'ta hola zapatakin, zarrakin 'ta alpargatak ibilliyak eta hola... Eta lendaibizi bestia sango zattut gaiña, Amak ekartzen zittun alpargatak eta alpargatak, bakizu, umeatu 'ta bihatzetikan seittun

hondatu itten zin 'ta saten zigun: "Bueno, hamabost eunin baldin battuzute, eskoiya ezkerrea 'ta ezkerra eskubiyan jarri!" 'Ta beste hamabost eunin.
- Zolua ez itteko.

- Ostras! Bihatz agein zela. Ne artian (...): "Zuk itten nazu, ama, biño nik 'e ingo 'ut ba neria!" Galtzerdi txuiyak izaten genittun eliza joteko, pare bat bakarra, e! Zamalbide eliza joteko. San nun: "Ni batetikan bihatza agei dutela alpargata hautxiyakin, 'ta bestetik galtzerdi txuiyik

gabe iñor 'e ez duk joten, biño ni (...) galtzerdi txuiyakin jongo nak! Bai" Etxetik galtzerdi txuiyak hartu, Txikierdin jantzi 'ta ni galtzerdi txuiyakin eskola. Iñor ez bezela! Txikierdin eantzi, 'ta etxea. Astia hola pasatzen nun eta laumbata etorritzen zen, ostiala arratsa tortzen zen,

garbi garbi garbi garbi in, toaillakin ahal nun guziya dena sekatu, ohira joten nitzan demboan ne bazterrin galtzerdiyak jarri berotasun harrekin sekatzeko, 'ta iandin Zamalbira galtzerdiyakin jon ber zen. Mezeta galtzerdiyakin jon ber zen.

Galtzerdiyak ez bazizun ikusten amak, takatan! Galtzerdi pare bat bakarra zen, biño horrekin jon ber zen mezeta. Biño nik garbittu 'ta berotuta jartzen nun ta Zamalbirea galtzerdi txuiyakin. Esloa 're galtzerdi txuiyakin, hoiy egiya da.

- Birea joten zen norbatte.
- Ez, ez. Gu bi anaiyak ibiltzen giñan gu.
- Bai, zu. Ni ne ahizpakiñ ai naz.

- Zue ahizpa 'ta eun batian, honen ahizpa hillak dia. Ez, bat bizi 'a! Pepita biziko 'a noski!
- Zein Pepita?
- (Urdaiñturrikua!)

- Bai.
- (Urdaniko) Pepita, hau, honen ahizpa 'ta bestia.. Zein zen hoi? Zeaku hoi Iraikua?
- Zea, Kattalin.

- Kattalin. Hoik hiruak astuakin bazijuazten Lesaka, biño guk hango berri jakin 'ta in geniyon hoiri aurria pasa. Beák ez zekitten 'ta gu aurretik. Jon giñan 'ta jakiña, gu aurretik. Guk arratsaldeko lautako iriña bagendun, biño hoik, hiru emakumi hoik ez zuten.

'Ta gizon bat berritsua bagenun Oiyartzungua 'ta harrek esan ziyon honen ahizpai, beno denai san ziyoten: "Zatu hau ardoz betetzen bazute, txanda utziko 'izugu!" Baita zatua ardoz bete zuten, haik aurrea! Gu atzian geatu ber, jakiña! Hala in genun.

- Haik iriñakin biali itxea, 'ta hok berriz iriñeta. Nik zerbatte hola aittua.
- Hala. Eta geo gu San Antongo gaiñian, illuntzea eta honen ahizpa 'ta hemen oan tunela nola do Aitxulegin?

- Bai.
- Kasku horta orduntxe ailletzen honen ahizpa 'ta. 'Ta gu San Antongo goiko gaiñin. Hoi hala pasa zen.

- 'Ta gu ordun artajorrata joten giñan demboan, baarruna 'ta izaten zen 'ta kriston berua arto tartian, jesus maria! Masaillak eta denak erriak hostuakin 'ta komei eta amak saten zun: "Iñaxi!" Sua bajua izaten zen ordun, tximeneta bat, bajua. Lendaizi hua eziñ pixtuik.

"Iñaxi, segi talo ittea itxea!" Oi, la ostra! Hemen beruak akatzen 'ta oain sei zak talo ittea itxea. Itxea jon, sua pistu, pala izaten zen talua jitzeko, pala luzia, kierra luzi hoitakua, talua han buelta man 'ta geo aurrin izaten zen burni bat, jarriya surtan 'ta ttentteka jartzen genittun

taluak ttentteka 'ta buelta bueltaka bueltaka... "Holako ordutak etorko gea gu merindatzea, e!" 'Ta nik orduko denak prepatuta jarri. Taluk denak prepatuta jarri. Nik iñ biño aixua jatzen zittuzten haik. Biño razionamentua bezela, e! Ez nahikua 'ta gutxiyoikan e! Denai... Ez, ez, ezta pentsatu 're!

- Karo, ze karri in ber bazen...
- Karo, horrengatikan ba!
- Seittutik bukatu zen.

- 'Ta esnia izaten genun 'ta esnia itten genun Sagarzazun makina bat izaten zen artua txikitzeko e, bai, 'ta nola kafetera batzuk izaten zin leno? Beno, hala artua txikittu, hua eosi uretan pixka bat, esnia bota harri 'ta hua jaten genun.

- Eta errotan bezela txikitzen zen? Ez.
- Ez, ez. Ezta pentsatu 're! Ez, ez, txikitzen zun, artua txikitzen zun pixka bat... Beno, bastante! Jateko mouan.

- Hoi da.
- Jateko mouan, eosi itten zenun geo pixka bat artua 'ta. 'Ta hua jaten genun 'ta harrekin bizitzen giñan. 'Ta geo baratzan itten zena. Aza tontortua, tontorra hola loriakin bezela atetzen

zaiyo azari 'ta denak, tontorrak eta denak eltzea! ¡Todos! Oliyoik 'e ezer ez. ¡Nada, no había nada! Gatza pixka 't bota, ahal zen bezela, todos. Hala! Biño mixei bat, mixei bat!

- Amak errak ikusiko zittun harrekin, e!
- Bai, gorriyak gaiñea! Gorriyak kusi zittun amak! Gorriyak! Ne ama gorriyak ikusita jona da mundu hontatik! 'Ta jatekoik 'e ez zen ber aiña, 'ta itten zun patata iosi, 'ta patata bolsillun

sartu 'ta artajorrata joten zen. Gosia, 'ta patata bolsillun sartu ta artajorrata joten zen. 'Ta geo netzako izaten zen artua ereintzen zen 'ta artua geo hostua itteko 'ta komei 'ta, biltzen hasten zian demboan taluak ordun izaten zien, ogiyik ez zen izaten, taluak.

'Ta taluk itteko beti ni izaten nitzan. Ordun erki ikasiya no ni talo itten. 'Ta hola ogi redondo batzuk... Hoa ez zenun izautu izandu. Ez, ogi redondo bat izaten zen. 'Ta hua ezin zen jan. 'Ta gue attona difuntu horrek, gu nexka koxkorrak giñan, 'ta maten zigun soro batea

'ta soru hartan beko zean, irriyo, erreka bat zegon 'ta erreka hartatik beste sorua genun guk e. 'Ta saten zun: "Nik hemendikan ogiy hau botzen baldin badut pirrilka itturriy hoiy pasatuta ez dela hausten ogiy hoi!" 'Ta guk saten genun: "Attona, ez txoratu, e! Ogiya nola ez da ba hautsiko!

Hor salto itten dun demboan ogiya hautsiko da!" Ni pa dios! Pirrilka botatu, irriyua pasatu 'ta beste mendira joten zen ogiya oxo oxoik.
- Zer zen, gorra!

- Gor gorra. Gor gorra. Harri kozkorra biño gorro.
- Hoiy itten zuten, zen pentso bat aberiantzako. Izena ez dakigu oan 'ta harrekin itten zuten ogiy hoiy. Harri kozkor bat bezela zen.

- Biño jendik jateko?
- Jendik jateko, jendik jateko! Bai, bai, bai.
- Hua razionamendun maten zuten! Francon dembun razionamentua maten zuten.

- Bai, bai.
- 'Ta iñorrek jateko moukua ez.

- Ez. Beno, batzuk jango zuten, biño geo hok hasi zien Santestebana 'ro ez dakit noa zea kartzen zuten, gordian bezela, iriña. Batzuk joten zin hara 'ta bestik bire erdira 'ta hok joten zin gotti 'ta geo arreba hil zena bire erdira uste 'ut. 'O ez dakit. Hola moldatzen zin.

- Gu joten giñan astua kargatu 'ta gabez San Anton. San Antonen ez bagenun harrapatzen, Lesaka. Gabez. Lesaka jon eta han iriña izaten zen, biño askotan in ber 'zaten genun zai eon ber izaten zen. Ordu bete, bi 'o... Ez naz goatzen. 'Ta berriz hartu astuanak 'ta itxea.

- Bai, biño txanda itten zenuten. Txanda. Birea joten zen norbatte.
- Ez, ez. Gu bi anaiyak ibiltzen giñan gu.