Txikierdiko dantzaldia

Transkribapena

- Zuka ingo... Jaungoikua... 'ta geo eskolan ibiltzen giñanin, hor...
- Hor hasi ber gu zuka!
- Zuka, hika o lo que sea, miño jolin, Txikierdira joten giñanin dantza 'ta teniamos que saber en castellano maja.
- Txikierdin e'zin asko importa, porke hor euskaldunak asko yunen.
Okerragua yunen Errenteira 'ta joten yitzanin.
- Ni Errentira gutxi jon nan; ni Txikierdira 'ta Oiartzunen.
- 'Ta Hernanira 'ta.
- "¿Bailas?" y "Sí".
- "Sí" ate ber!
- 'O "No", hola buelta emanta, ez?
- Kalabaza.
- Kalabaza, hoi dun. Eta jolin, eso de que te digan "¿De dónde eres?", "Yo de Oyarzun", "Ah, caseras ¿eh?".
- Caseras.
- Qué rabia chica te da: caseras. Klaro...
- Miño gusto aski tortzen ttunen guekin dantzan ibiltzea.
- Hombre! Ikus zan zenbat jende torri den kanpokua Iturriotzea, hi!
- Hoixe!
- Hemenguk hala saten ziuten: "Zuek kampoa joten baiziñazten".
- Aldrebes: denak honea tortzen ttunen, Txikierdira 'ta geo Oiartzunea joten bukatzen geniñen.
- Miño ze ambientia zon Txikierdin, e?
- Bai neska! ¡Qué gozada!
- Zuk izautze al zenun?
- Bai zea! Hau gaztia dun.
- Terraza zarra hua nola ez zen eroitzen.
- Bai neska, goitik bera, haumbesteko kargakin, aguantia erra bazin.
- Azpiya hartan, ze izerdiyak!
- Aizan! Eta ebiya itten zunin, que guai. Saten geniñen: "Ze ondo bian",
'ta hola jarriyak denak, eta dale vueltas y vueltas y vueltas, 'ta arrimatzen zenin pixka 't: "¡Eh, quieto!".
- Eskusa geyo yunen arrimatzeko.
- Batzuk, batzuk bazekiñet hoi nahi zutela. Pero aquí las tontas, hola jarriyak 'ta... pekatua baizen ordun dena, pekatua baizen dena.
- Dena pekatua.
- Desiatzen arrimatzeko miño...
- Bai neska, que cosa...
- Gaiñea, te tocaba un chico guapo 'ta jo, arrimatuko miño...
- Según que vuelta le dabas, si a ti te interesaba hor baldin bazion: ra!
- Kambiyua!
- Kambiyua!
- Autotxoketan miño okerruo!
- 'Ta gaiñea piezak no pegaba pero...
- Bai, hik indarra iñ zeatzeko bestikin gelditzeko.
- Jolin ze politta zen neskak.
- Erki kambitu dun.
- Netzako bai, oso politta zen. Hombre, oaingo gazteiak 'e be gauza polittak izango 'ute beantzako ez, miño... gu inuzenteguak... inuzentik giñan 'o, yo no sé, ez dakit...
- Naturalaguak 'e bai.
- 'O hola eakutsi zigutelako 're bai. Porke dena pekatua yunen; muxu bat ematia pekatua yunen.
- O! Jesus, Maria... eskandalo errak bai.
- A ver cuando le dabas el beso, pa' cuando te ibas a casar.
- Geo beti bayunen, zea, lanzada bat 'o hola, 'ta gu 're gaixtuak gattunen, e! Gu 're gaizki saka, inbiditan bea hola ibiltzen zelako, miño gaintikan gaizki saka.
Gu 're hola aitzen gattunen.
- Bai, bat arrimatzen zelako, nik bazekiñat ne kuadrillan, mekauen la letxe!
- Kristonak esaten harrengatikan 'ta inbiditan de paso barrendikan 'ta.
- Miño fama haundiya zinen harrek ordin. Mutil guziyak harrena joten yunen. Buelta 'ta dena eman miño, letxe, harrena joten yunen denak.
- Dena harrekin ibili nahi, hombre, kriston exitua.
- Hala zinen, hala zinen... Que si tenía exito. 'Ta geo Oiartzunea, betzitan... ke betzitan...
- Hamarretako itxea, gotzen nan. Eta oaindikan Txikierdin azkeneko pieza jotzen hi, dantzan sueltun 'ta geo izaten yun kriston korrekalles.
Asfisiatuta a ber norbaittek kotxia bazun, hi. Denak. Gotzen nan, seiszientos batin...
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:09:15 - 0:12:20 (3' 05'')
Laburpena Neskatxak egin eta dantzaldietara joateko erdaraz ikasi behar izaten zuten. Txikierdi gogoan. Dena bekatua zen eta arrimatzeko beldurrez ibiltzen ziren. Hika.

Zaharragoei, zuka

Transkribapena

- Edurnek bain be edadia miño nei hika atetzen zin nei.
- Nei Edurnei ez, nei Edurnei zuka.
- Beitu.
- Nik bai. 'Ta Maittere Juanenekui 're bai. 'Ta (Anitai) enkanbio hika igual.
- Nik 'e (Anitakin) 'ta hika.
- Pues ez zekiñet neska, oaintxe duda... nik behinpin hika, a toda...
- Miño ya edade... edadik markatzen din.
- Hoixe hala itten dula. Hombre! Hala itten du e!
- Edadik bai.
- Eakutsi 're hoi itten da ez? Zarragui ezin dela hika in 'ta...
- Errespetua bezela.
- Hoi da.
- Miño oaiñ gertatzen dena da, neska gaztiak nola ez dakiten askotan hika itten, nahiz 'ta auzokuk izan, zuka itten yozu.
- Bai.
- 'Ta nik 'e ustez zuen Nereai zuka ingo zionat. E' nan konturatzen oaiñ, miño seguraski bai. Igual bai.
- Nik 'e bai e.
- Miño zuen Arrietek, eta guriak 'e hala ingo zion zuenai...
- Bai hika, hoik hika.
- Joxe Manulei, ui, Carlosei hika itten zion zuen Arrietek.
- Bai, hoi saten ñet ba.
- Eta guriak 'e seuraski hala ingo zion.
- Bai. Eta zeak 'e bai, Arrietek attai 're hika hitz eitten zion.
- Gue Iñakik 'e, askotan soltatzen zion attai hika. Nereak ez, miño Iñakik bai. Eta anai-arrebak berriz, saten ñet: "Hara...".
- 'Ta zeak, Arrietek, osabai 'ta hika, 'ta sate: "Ze kristo? Ez al dakik hoik zaharraguk dila" 'ta "Nei hika ateratzen nau" 'ta geo neska gaztiakin zuka. Ez dakite 'ta hika. Ez dakit horrena den 'o...
- Arrazoi dun: gue Iñakik ze itten du Joxe Ramonekin? 'O gue osaba-izebakin?
- Zuka?
- Hika, hika.
- Guriak 'e bai. Izebakin ez. Miño Valentiñekin dena.
- 'Ta gaiñea dena euskaraz, a todo meter. Ez pentsatu, hitz bat kastillanoz 'ta... haik denak hika.
- Ez zioten atetzen hitzikan geo gazteleraz.
- Hika. Hika 'ta euskeraz... bueno, klaro, hika euskeraz dun. Miño be osabakin 'de hala dun, gue Iñaki. Gaiñekun gue Lorena 'ta hoik ez.
- Ez, neska gaztiak...
- Neskak ttun, neskak; más raras. Somos raras.
- Galdun in dun.
- Ohittura da, ohittura da.
- Ohittura, hoi da.
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:07:15 - 0:09:15 (2' 00'')
Laburpena Edadeak markatzen du nori egin hika eta nori zuka. Zaharragoari errespetuarengatik zuka egiten zaio. Neskek gutxiago dakite hika mutilek baino. Hika.

Norekin hika eta norekin zuka

Transkribapena

- Bueno!
- Bai, miño bueno, nik hoik denakin, Iturriozko jende guziyakin nik beti, guen edadekukin 'ta hoi denakin nik beti hika ateratzen zin.
- Nei 're bai. Xeberoi 're. Pentsatu gu miño zaharragua dela Xebero, miño nei zuka etzin atetzen behiñ 'e e! Beti hika.
- Hika, hika.
- Ateratzen din ya jende edadekukin berbada zuka, miño...
- Miño gue aman edadekukin 'ta atetzen dun zuka, bestela... gue edadekukin hika.
- Gaiñeku guziyaiy beti... bai miño ya edade pixka 't baldin baute ya ateratzen din zuka.
- Eske gaiñekun hemen zein ttun oaiñ zarrenak? Xebero 'ta hoik izango ttun. Zarrenak oaiñ...
- Edurne. Edurne zarragua al da?

- 'Ta nik Edurnei hika hitza itten zionat.
- Nik Edurnei berriz ez. Nik Edurnei zuka.
- Nik hika.
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:06:15 - 0:07:10 (0' 55'')
Laburpena Auzokoekin hika aritzen dira: zaharragoekin zuka, eta edadekoekin eta gazteagoekin hika. Hika.

Ohitura, hika

Transkribapena

- Eta geo gizon batekin iual ai dun hizketan 'ta hika. 'Ta... "Hi ze kristo ai yaz motel?", saten zun "Gizona...", "Ze gizona? Edadia dik 'ta horrei zuka hitz einki yok ez? Eta neskai beti zuka aitze 'un.
- Ba gue neska 'ta anai-arrebak beti zuka, 'ta nei e'ziten ikusi e! Ni baserriyan beti hika denak 'ta...
- Gu ez, gu hasten gattun, saten ñet ba, a todo meter hika 'ta geo sartzen ñeu erderaz, 'ta geo berriz e...
- Miño hiri zea Lorena... zeakin Maitanekin nola aitzen dun euskeraz 'o?
- Euskaraz.
- Ez, miño... hika 'ro zuka?
- Zuka. Enkambio nik Maitanei ezin zioñet erdaraz porrejemplo hitzeik iñ, ni beti Maitanei zuka 'ta euskaraz. Enkambio Iñakikin hika 'ta Lorenakin zuka 'ta erdera gehiyo igual. Eske hiruak etxe berin 'ta zea berin eta ezberdinak.
Eske nik etzekiñat Maitaneri hitz eitten: "Aizan Maitane...".
- Ez din ateratzen?
- Ez zin ateratzen.
- Nik 'e ez e! Iñakiri igual gehixio miño Nereai hika oso gutxi. Oso gutxi.
- Nei 're ez. Nei 're ez. 'Ta Lorenakin 'de zuka 'ta geo igual... bueno, gue amakin 'de ze itten genin: hasten gattunen "Ama zuk..." ez dakit zer 'ta bakit zer",
"Ay chica cállate" esto y lo otro y lo otro. 'Ta berriz 'e kastillanoz 'ta berriz 'e euskaraz dena nastua, dena nastua. Biño nik uste ñet hala itten dela hemen e! Kastillanua 're asko sartzen dugula e!
- Gehiyo zuka... hika gutxiyo oan e! Ezta pentsatu 're e!
- Eta berbada neskakin pasatzen dun bai hoi: Ez dela hika itten neskai 'ta mutillei bai.
- Zertikan den hoi hi? Eske ez dakit...
'Ta nik Marikontxi ne ahizpai 're hika hitz batzuk itten zioñet 'e miño ai!
- Zuka gehiyo?
- Bai. 'O ttikiyak zilako 'ro... no sé, no sé. Miño bueno...
- 'Ta badia batzui gaiñea, buff hika...
- Txokatu itten yote.
- Nik (Romaneneko) Xeberokin 'ta hoi denakin hika hitz eitten ñet.
- Beti hika.
- Nik Xeberoi beti hika.
Nor Unsain Iartzabal, Domi; Arana Aranburu, Marijose; Manterola Arrieta, Maillolli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-066
Pasartea 0:04:21 - 0:06:10 (1' 49'')
Laburpena Hikari buruz: zenbat aritzen diren. Nor nori aritzen zaion. Normalean semeei hika errazago egiten diete alabei baino. Hika.

Senarraren mende

Transkribapena

- Zato ttikiyakin joten zen.
- Bai.
- Harren bazterrin...
- Beste 'at litroko zatukin 'ta lanian earki, 'ta hua, berriz, hola ttiki ttikiyakin.
- Harren bazterrin...
- Hiri pasia hondatu 'o zartu 'ro bakizu, hoik 'e ez dia betiko izaten 'ta eostea andria! Andriak eskojittu. Gizonak ez.
- Ordun han andriak aintzen zun.
- Andriak... Gizona lanea 'ta andriak eskojittu.
- Andriak (...)
- Gizonak ber laneko 'ta andriak elejittu.
- Aindu 're in ber da batzutan!
- Hombre, karo!
- Hombre! Zer beti hori utzi? Ezta pentsatu 're!
- Malo!
- Eso es el cuento de antes. No, no. Ni kambiatu nitzan aspaldi.
- Bai, bestela...
- Hombre! Zer, bestela... Kukurruku auro jotze 'ute hok! No, no.
- Biño iakutsi ingo zizuten gizonai kaso in ber zela, ez? 'O ez?
- Nei eakutsi ziaten ezkontzea jon nitzan demboan, nei burutik betti zatarra 'ta hori batez. Nik san nun: "Ze pasatzen da ai da hemen? Gu zer gea orduan, txotxolan batzuk 'o zer?
Guri zatarra jarri 'ta hoiri deus zeik ez?" 'Ta geo gizonaiy obeittu ber zaiyola 'ta ez dakit zer in ber zaiyo 'ta 'ta... istoriyu hoik. Ne artin "a bai? Akaso zembat dembo arte ingo ziot, 'ta handik aurrea pensatuko 'it!". Oaiñ, oaiñ aspaldiko urtitan hoi pasatzen da.
- Karo.
- Nik nahi 'utenin obeittu 'ta nahi ez dutenin ez.
- Hombre.
- Hor kompon!
- Bestela, beti bat aintzen.
- Hoi ba, hoi saten zattut ba!
- Txandaka.
- Biño garaiy batin zembat emakume biizittu da gizonan mendin? Aizu, zembat emakume! Pilla bat. Eta guarko eunin 'e bai oaindikan, e? Gaurko eunin 'e bai. Biño neria jon zen! Bai, bai. Fuera fuera! Hala!
Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-065
Pasartea 0:44:00 - 0:45:50 (1' 50'')
Laburpena Baziren emaztearen mende bizi ziren gizonak, baina normalean alderantziz izaten zen. Inaxik dio gizonari obeditu egin behar zaiola erakutsi ziotela, baina bera ez zegoen ados horrekin.

Salataria eta fusilatua II

Transkribapena

- Lau poste jarri eta gañian iatzia meta, azpiyan lehorra. Hara biali omen zun emakumi horrek, gizon hoi. 'Ta bea martxa.
'Ta nomatte gizonak ierri ziyon zerbatte. 'Ta non gora hartuko zun intzun bera hartu. Hemen Txikerditik bertan do baserriy hoi
Eta hemendik falanjia bazijuazten 'ta nomatte sango zun "Hoi da" 'ta hor baatzan bertan bi tiro eaman 'ta hor hil zuten gizon hoi.
'Ta harren semia eta andri horren semia gio apaiz in zien biyek. 'Ta gio bazkaiya nomatte zuten apaiz asko Trabalekun.
'Ta hara zijuaztela, jakiña, semiak bazakiyen non zen 'ta esan ziyon beste horri.
Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-065
Pasartea 0:42:00 - 0:42:55 (0' 55'')
Laburpena Fusilamendutik ihes egin zuen batek eta baserri batera iritsi zen. Hango emakumeak salatu egin zuen. Ihes egin zuen, baina harrapatu egin zuten falangekoek eta bertan hil zuten. Salatariaren eta fusilatuaren semeak apaizak ziren, eta, elkarrekin zihoazen batean, salatariaren semeak hildakoaren semeari erakutsi zion aita hil zuten tokia.

Salataria eta fusilatua I

Transkribapena

- Horrek hillarazitako gizon hoi behintzat Zan Pedrokua zen. San Pedron lana besteik ez omen zun itten gizon harrek. Gio nei han Astilleotan lanin aittu esan ziatzen.
'Ta joten zen hara emakume bat, gaztia, hemezortzi hamasei hamazazpi urte holakua, fuertia. Nauziyak esan tzian:
" Hoi etortzen denian eurra txikitu horrei e" Bueno bale. Gio esan zian. " Horren attta zuen auzu hortan hilla du emakumen batek"
Hola hasi giñan hizketan hizketan 'ta hoixe izan zen.
- Horrek netzako igual izango zun, konpaziyo batea nik zuri txibatatzen zattut 'ta etortzen da baten bat
eta eamaten zatttu zoko batea eta tipi tapa tipi tapa, y luego kojes iguaL? Nik pentsatu itten dut e holakon bat izango zula e.Nik pentsatu itten dut.
Gañekun persona sin mas ni menos ni zu denunziatzea jon ta "Beno akatu zazute hoi" deusen zeaik gabetenikan e' nau iruitzen e, hoi netzat seuraski irazbirin ibilko zen.
Nik pentsatuta bai.
- Bestela zalla e?
- Bai nik pentsatuta bai.
- Gio gizon horren hezurrak atetzeko nomatte permiso 'at in zuten hezurra atetzeko, 'ta andria karriazi 'men zuten.
Eta alabak e seurasko eztakit. Eta san omen zioten: "Gizon aizautuko al zenun, bo hezur hutsa eongo da miño izautuko al zenun? "
Eta " Bai nik izautuko nunke seuroaski" Atea 'men zuten 'ta gerrikua hebilla zillarrezkua izaki eta hua erdoittu gabe berri berriya.?Ta handik izautu 'men zun.
- Kontzientziya astuak jana ! Bestela ezin dia gauza hoik in, ezin dia gauz hoik in.
- Ez
- Gizon horren zemia eta horren zemia biyek apaiz in zin. 'Ta bazkaiya Trabalekun jarri zuten. Bazkaya beno meza mateko bazkaya hor trabalekun.
Trabaleku han dao bazerriya e! Miño bazkaiya han jarri zuten.Apaiz pilla bat eta hoik biyek, hango semia eta San Pedroko hiltako horren semia biyek .
Eta batek esan omen ziyon bestiai hola biatzakin. Gio birian zijuazztela esan omen ziyoten
Nor Oiartzabal Etxeberria, Inaxi; Iñarra Lizaratzu, Manuel
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-065
Pasartea 0:38:30 - 0:40:50 (2' 20'')
Laburpena Emakume batek salatu eta fusilatu egin zuten San Pedroko bat. Fusilatutakoaren alabari egurra emateko agindu zion Manueli nagusiak. Hezurrak atera zituztenean, emazteak ezagutu egin zuen gizonarenak zirela; gerrikoarengatik ezagutu zuen. Fusilatuaren eta salatariaren semeak biak apaizak ziren eta elkar ezagutzen zuten. Kontzientzia astoak jana.