- Hora... Ez genun hora izautu Oiyartzunen.
- 'Ta pelotaiyak bai, ez? Hanako...

- Bai. Xapato 'ta leno san duteanak. 'Ta Xanisteanetan pelota partidu ona izaten 'ta tortzen zin hain kontra jokatzea gu gaztiak giñala, Inziñarte 'ta Orbegozo. Inziñarte goizutarra zen. 'Ta ez zen frontoiyik, kontsejupin! 'Ta bakizu, sake bat fuerte itten bazun, 'ta goiya jo...

- Ez.
- Ez.
- Hua ez.

- Geo ya aurretu nun zerbatte dirua 'ro 'ta beste bizikleta bat eosi nun 'ta ahal zen bezela.
- Bizikletan asko ibilliya za zu, ez? Biñon karreratan 'ta ez al ziñan ibiltzen?
- Anaiya zen.

- A, anaiya zen?
- Joakin.
- Hondarribikua.

- Joakin.
- A!
- Aitzia bazu zuk 'e. Hondarrabikua bai. Hora bastante. Bai, buelta Bizkaiya iraazi zun. Bai.

- 'Ta geo hemen zein zin, e... Mitxelena 'ta hok...
- Mitxelena, bestia Zabaleta, Itxeberrikua, Ibarrekua baitu andria, hoik Txaparreku hortan bizitzen dia, Zabaleta.

- Auxtiñe
- Auxtiñe du andria. 'Ta bestia Mitxelena Joxe. Hoi ziklokrosin 'ta ona zen. Relojeiya nola 'ute zean...

- Bai.
- Hoik. Ona zen ziklokrosin.
- Harren anaiya 're ez al zen ibiltzen?

- E?
- Bi anaiy ez al zin ibiltzen?
- Bai, beste 'at zarruo, Barzelonan bizittu zen, hil zen hoa 're.

- A, Pako.

- Pako bai. Bai, oso... Hoa, Pako oso zea ona zen, garaiy haiytan Matxain, Errentikua, 'ta... Hola zin. 'Ta geo ate zin bitartiñin Puntxiaño Ibarrekua, Lasa, Errotaxarkua, 'ta bestia zea zen, Perurena.

- Klaro.
- Hoik ya, hoik ya hobexio bezela ate zin. Perurena 'ta buelta Españan 'ta... Beno, Pako 're ate 'zandu zen Buelta Españan, biño erretiratu in zen Españiko zea hortan. 'Ta Perurena 'ta Lasa

hobexio zin. Perurena bastante ona zen. Eta ezkeoztikan hola asko ibilli denik, oan badia hor Arraskuko...
- Karrikakua? Arraskukua, ez?

- Bai. Zer du horrek apellidua?
- Leonet.
- Nola du horrek? Zea Arraskuko Joxen semik... Leonet.

- Leonet.
- Leonet Iza.
- Leonet Iza bai.

- Bai.
- Hoiy izango da oaiñ Oiyartzunen...
- Hoi zeakin... 'Ta zea 're bai, Miel Mari Lasan semia 're bai.

- A bai.
- Ez dia ekipo berin, biño...
- Hoiy 're aittua dut, bai.

- Biyek mailla berin 'o profesional uste 'ut dila.
- Bai.
- Bai.

- Oiyartzunen gaiñekun oan dembo batin pelotaiyak 'e (Xapato) bi anaiyak eta...

- Altatzeko 'ta zea 'ta. Erdaraz dena, bakizu. Hola. Han hamaika urte arte 'ta geo itxea torri 'ta hamabost urtetan fabrikan hasi nitzan. Hamabost urtekin hasi nitzan fabrikan. Papelean. Han 'e banun osaba bat enkargatua zona, Errentikua, Uranga, 'ta zen.. Beno osaba,

harren andria zen gue aman izeba. Gue aman izeba 'ta guk 'e osaba saten geniyon. 'Ta harren bitartez hamasei urte arte ez zen libre gau txandan 'ta lana ittia, ben reglamentua hala zen, biño ni osaba harren bitartez lentxio hasi nitzan. 'Ta hola.

- Joe, hala 're ze gazteik, e?
- Bai.
- Oain bial 'zazu hamabost urtekin!

- Arreban bizikletakin. Arreba zarrenak bazun bizikleta 'ta harenakin. Harrekin.
- Len emakumik asko ibiltzen zin bizikletan.
- Ui, ahal zunak.

- Zunak klaro!
- Ahal zunak. Maraiko zeaiy eosiya. Nola zun izena Maraiko gizonak?
- Juan Luix.

- Handik Maraitik eosiya zen bizikleta. Esnikin biltzen zen, esneketan 'ta beti sosa pixka 't 'o, trampa pixka 't ingo zun ura pixka 't botata 'ro komei 'ta harrek bizikletantzat aurretu in zun 'ta amak eosi. Hola bai, emakumia! Ordun 'e...

- 'Ta zu harren bizikletan joten baziñan, geo hua nola joten zen?
- E?
- Esniakin.

- Hua oiñez astuakin. Harrek ez zun ber izaten bizikletik ordun.
- 'Ta bizikletan hara.

- Lendaiziko gau txandakin hasi nitzan, oiñez. 'Ta Larralpakua... Larraldapa bakizu non den baserriya, ez? Kamiyun bazterrin.
- Bai.

- Horko gizonak han itten zun lana 'ta horren errelebun tokatu nitzan 'ta horrekin. Ne amak nahiyo izaten zun bizikletan jotia biño horrekin oiñez jotia. 'Ta lendaiziko eunin 'ta geo hola jon giñan, biño geo ni ne moun, bizikletakin. Bizikleta argiyik gabe, linternakin 'ta...

Geo noizpatte han kontrabandun biltzen zena bazen papeleran bat, irundarra, 'ta harrek karri zin argiya, paola 'ta dinamua 'ta...
- Bizikletantzat?

- Geo bizikletan jarri 'ta jo, ze orgullua! Bizikleta argiyakin.
- Kriston lujua.

- Hola, geo ya aurretu nun zerbatte dirua 'ro 'ta beste biziketa bat eosi nun 'ta ahal zen bezela.
- Bizikletan asko ibilliya za zu, e?

- 'Ta Donostira nolatan... Atzo uste 'ut san zenila, biño...
- Ba Donostira gue ama zenak...
- Gutxi jongo zin Donostira ikastea.

- E?
- Gutxi jongo zin Donostira ikastea.
- Aittu, ni muti kozkorretan amakin launtzea 'ta joten nitzan jaitan, e!

- Esnia...
- Ba lengusua zun Belderreiñeko lengusuak gue amak. Zeanak...
- Feliziano 'ta alkate izantaku haik? Beldarraiñenak?

- E?
- Beldarraiñenak zein? Hanako alkatia izandu zena 'ta...
- Gerra dembun alkatia 'ta apaiza bestia Don Jose Krutx. Hua Fraintzira jon zen.

- Bai, aitzia.
- Bai, hoi da. Ba hoik gue aman lengusuk zien.
- A!

- Eta bat jesuita zen, Padre Beldarraiñ. (...) zen meza maten zuna zen. 'Ta harren bitartez han hizketan 'ta pixka 't eskola bi ordu illunaarrin izaten genittun 'ta lana pixka 't iñez 'ta komei 'ta hola.

- 'Ta non zen? Ze kolejiyo zen?
- Hoiy, Ategorrietatik beroxio eskoita Colegio San Inacio. Ordun jesuitak zin.
- Oaindik han da, ez?

- Gaur profesorik dia. Ya jesuitik ez do.
- Oaiñ eskolak ba al dia han?
- Bai, bai, bai, bai.

- A bai. Zea Manolon...
- Ez dakit (...) biño badia.
- Donostin famatuna gaiña beti izandu da. Bai.

- Iñigo 'ta hoik han ibilli dia.
- Dembo 'atin jesuitak zin.
- 'Ta ordun itten zenuten han laundu eta...

- Laundu eta geo arratsin illunaarrin bi ordu 'ro eskola izaten genun. 'Ta gaiñekun berriz 'e lana 'ta... Untziyak garbittu, 'ta otorduak serbittu 'ta nola sango zattut. Batzuk... Kozinerua 're jesuita izaten zen 'ta harrei launtzeko 're pioiya (...) izaten zen. Bat izaten zun.

Bakotxak gen lanak bezela.
- 'Ta patata zuitzen 'e (...)

- Bai! Kuadrilla bueltan jarri, patata zuitzen, 'ta arrosaiyua errezatu. Zeak itten zigun, jesuita batek errezatzen ziun. Deskuidun ixillik kontestatzen banun, eju erra ingo zun, altatzeko 'ta zea. Erdara dena, bakizu. Hola.

- Haik justizi gehiyo zuten maixtrak biño.
- Gue garaiyin ez zen debereik eta ezer izaten.
- Hoi san ber nizuten.

- Ordun zen letzeko 'La Buena Juanita' libro bat.
- 'Catona' deitzen ziyoten 're bai, 'Catona'.

- Ta dotriña. Bai, 'Catona' lentxio zen, lenbiziko kartilla geo 'Catona' 'ta geo 'La Buena Juanita', letzen ikasteko kastillanoz. Hura zen. Ni hiru libru haik akortzen naz ibiltzen genittula. 'Ta dotriña. 'Ta dotriña, hamar urtetan itten zen komuniyo haundiya, komuniyo ttikiya zazpi

urtetan 'ta haundiya hamar urtetan. Hamar urtetan itteko dotriña nik ya dena ikasiya nun eta geo gu ailletu giñanin in zuten hamaikea pasa, 'ta bakizu, urte bete gehiyun, bate aitze baldin baza, 'ta dotriña... Orduko karrera hura zen!

- Dotriña.
- Dotriña.
- Ordun batxilleratua dotriña zen.

- Hamaika urtetan komuniyua iñ, hamabi urte arte ibilli nitzan eskolan, hamabi urtetan jon zen neskamia gue etxetik eta ordun bukatu zen karrera.
- Behiñ hamabi urte ezkio baserritikan...

- Ordun esne karrera.
- Ordun esne karrera: goizin bost t'erditan jaikita.

- Behiñ hamabi urte ezkio baserritik eskola gutxi. Baserritik beti lana izaten zen umintzat 'ta denantzat.
- Eta eunero-eunero 'ta joten ziñazten?

- Eunero...
- Eskola? Bai zea! Batzutan behi aurrin ibillitzeko ber zela... Bestin ez dakit ze ber zela...
- Belar garaitan 'ta iatze garaitan 'ta gutxiyo ez?

- Haitan askoz 'e gutxiyo, hoi dudik ez iñ? Lana baldin bazen lana lenbiziko. 'Ta geo bakizu, hala daillenai eskolako goua 're...
- Jon itten zaiyo.

- Jon itten zaiyo. 'Ta ni akortzen naz: hamabi urtetan geldittu 'ta nik ikasiyak nittun sumar, restar eta multiplicar 'ta dividir ikasi nahi eta amai esan niyon: "Jo, nik dividir ikasi nahi nun" 'ta zea 'ta "Bai jongo za geo zea neuan zea partikular Zamoako maixtrana 'ro".

Bai, gaur arte! Geo Kontxita, ahizpa gaztina, hua gehiyo ibilli zen eskolan gu biño, jakiña, gu denak zarraguk 'ta hua gaztina zen 'ta hua eskolan dezente ibilli zen eta harrek ikasi zun dividir 'ta harrekin ikasi nun nik itxian dividir.

- Hara!
- Bai. 'Ta hola...
- Hoi 're asko itten zen: itxian eakutsi ez? Bata bestiri eakutsi ordun itten zen asko?

- Bai. Biño beti nun goua hua ikasteko. 'Ta ze "Bai, jongo za geo zea 'ta". Geo Sokolokua, lengusua 'ta Anttoni 'ta biyek, 'ta hura ibilli zen geo partikular zean eskolan 'ta zea 'ta ni miño arratsin joteko 're berandu gelditzen zen illunarrin joteko ilunbatan torri ber 'ta zea 'ta hala

geldittu zen ne partikularra.
- Miño azkenin ikasi zenun ahizpakin.
- Bai, hua han ikasi nun. Hola...

- Etxian maixtra, ongi!
- Bai, bai. Itxian, harrekin.
- 'Ta zu hamabi urte arte aittu ziñan hemen Karrikan, 'o nola?

- Ez, hamaiketan hara jon nitzan. Hok uste 'ut gu miño fijoguo izaten zutela eskola. Hemen asko faltatzen zen.

- Eskola, eskola bai. Han eskola gutxi faltatzen zen. Oaiñ! Geak askotan faltatu. Lana baldin bazen zea "Bai gaur (lehorrin) ibilli ber dugu", "Gaur hostaitten ai ber da 'o", "Gaur illarra billu ber da 'o". Beti zerbaitt izaten zen.

- Bai, bai, bai.

- Biño haikin erdaraz aittu berko zenuten?
- Ez, harek euskaraz ongi ikasi zun, e!
- Alabak euskaraz ongi ikasi zun, e!

- Alabak 'e ongi ikasi zun euskaraz.
- Oso ongi. 'Ta oaiñikan 'e... Oaiñik 'e...
- Eskolan (...) erdaraz.

- Amak erdaraz.
- Ama maixtrak erdaraz. Maixtra erdalduna, biiño harek Biasoko umikin 'ta hoikin beti ibiltzen 'ta euskaraz ongi ikasi zun. Bai, zuena 're bai.

- Bai, gu bezelaxen. Biño maixtrakin euskaraz, 'ta maistrak hitz bat sateko beldurrez eoten giñan, ez genekiun 'ta eze 'ta. Jo.
- 'Ta zuek Aierdin 'de...

- Aierdin 'e, han 'e gauza bera zen. Han 'e erdaraz ez bazunun hitzik itten, ixillik eon ber zunun, bestela erdaraz in ber zunun, in ber zunun. Errekreoa ate arte ixi-ixillik. 'Ta hola.
- Honek ez zun holako oso emakume zea zen (...) hora, maixtra hora.

- Beti hemendik ate gabe giñan 'ta nola sango 'ut ba.
- Biño zu orduko eskolan, Donostiyan ibilliya izango ziñan.

- Ni San Inazion eondu giñan, Jesuitakin. Bai, bai. Hamalau urte arte, hamaikatik, hamaika urtetik hamalau urtea.
- Lendaiziko eskola... Geo zui 're galdetuko zattut. Zu Aierdin. Karrikan non zen eskola?

- Karrikan zean, Petrine 'ta frenti hortan.
- Maitxo Zulatxipikua bizi den zea hortan.
- Ba al dakizu non bizi den? Ez du jakingo.

- Ez dakizu?
- Karrikako barriyuan erdi erdiyan.
- Petrine bai.

- Beno, harren parin beste aiyekatikan.
- A!

- Lendaizi gu han ibilli giñan dembo prankon 'ta geo eskola eskola jarri zuten Itturburun. Oan guardeiya nola da? Han. 'Ta...
- Maixuk 'o maistrak 'o zeiñ zin?

- Maixtrak maixtrak. Maixtrak. 'Ta gu hasi giñan, maixtra Altzibarren bizitzen zen, euskalduna zen. Gerra 'ta torri zin istoiyak eta euskaraz ya nahi zuten kendu, maixtra hora biali zuten 'ta eskolik gabe dembo askuan. 'Ta geo erdaldun bat torri zen 'ta joten zen 'ta hola fuldamento txarrin.

Geo azken aldea maextra torri zen famili guziyakin eta gizona topun.
- Bai, konduktore 'ro...

- Zea zen kobradore 'o hola 'ta andria oso emakume zea zen hoi 'ta hoi, hemen bizittu zen 'ta geo alaba bat zun...

- Geo soldaduxka nik Leonen in nun, minatan. Hemen batzuk Arditturrin itten zuten, biño gu Leonea jon giñan.
- 'Ta nolatan, ez zanakan aukerik hemen itteko?

- Bai. 'Ta ez nun pentsatzen nik holakoik eta gue attak gaiña ez zun nahi izaten. "Mote mote zea 'ta..." hola 'ta. Harek 'e... Bakizu, soldauska jon biño lau hillaete lenoztik jon ber 'zaten zen mina 'ta lenoztik jonak zin... Zuk ez 'ttuzu izautuko, jakiña, oaiñ difunto...

Delfino Gartxitenekua, Inazio Etxebeste, Altzermo, Bordako... Zulatxipibordako Julien 'ta zortzi laun zin hara jonak. 'Ta hoi zen, iturrioz bat ieltxerotza ittea hara jonak zinak, herriy horta lanea (Toreno de Sil) hoi da Ponferradatik hogeita hiru kilometroa. Eta hoik hara jon zin Franco

garaiyin eta Franco honea tortzen zinin, politiko pixka 't zena kartzela sartzen zuten.
- Karo.

- Franco honea tortzen zen eun batzuk pasatzea 'ta horrengatik. Ez bazattu importik komeni bada hizketan hok esango 'ttut kontuk, ez?
- Bai, bai, bai, bai.

- Ez du importantziyik.
- Neatik bai.

- Eta hoik kartzela sartzen zittuzten eta horrengatik eta. Geo hoik zuten anai bat lenoztik hara jona hango trena 'ta jartzeko 'ta trenbirik eta jartzeko 'ta hola 'ta geo anaiy hoik urtiak iñ zittuzten ben andriakin 'ta...

- Biño han ezkondua zen hora, ez?

- Bai, Pedro bai. Hangua zun andria. Eta hain bitartez, hain kompaiñiya... Aduana zen gue nausiya, bizkaitarra, minak zittuna 'ta harrek obra batzuk in nahi 'ta harek eaman zittun kuadrilla bat Iturrioztikan.

- Igeltseruk?
- Han obran eta aitzeko. Geo haik guri "Zuzte hara, arront ongi eongo zazte, zuzte hara, zuzte hara!" 'Ta Bordazpiko Joxe 'ro harrek inondik 'e jon nahi zun 'ta hara jon giñan.

Hogeita hamar hillaete han pasa, soldauskan. 'Ta hemendik asko zen garaiy hartan mutillak Arditturrin iñak zinak. 'Ta hola zen.
- Bai, urti haitan bai.

- Biño hara pasik 'e, jonik 'e ez dakat urrikiyik. Beti erdaraz 'ta trebatu 'ta zea 'ta beti hemendik ate gabik.