1. Hasiera

Beharrarekin ikasia

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-'Ta letzen azkenin non ikasi zunun zuk? Letzen? Azkenin letzen 'ta eskribitzan non ikasi zunun ?
- Eskribitzen? nik zean alabakin 'ta hemen zeatzen ibiltzen nitzan 'ta hola
Gañekun eskola (...)
- 'Ta eskolan e' zeatu biarko zenuten ba, eskribittu biharko zenuten?
- Ba eskolan... bai zeoze zeoze itten genun.
- Katona
- Bi nik ikasi nun gehi na zean fabrikan bertan, zeatu , geo konduktore jarri ziten hor e' jarri ziaten 'ta
Gio han kontadoriak eta (...) eta denak hartu ber zaten genittun 'ta bestiak kusten nittun nola itten zuten 'ta holaxe ikasi nun
- Berrakin!
- Berra bai, berrakin! nik eskolan berra haundiya izan dut kargua alletzen nitzan toki guziyin kargua beti zerbatte jartzen ziaten 'ta (...)
Hor e' zea hemen eondu nitzan denboan hor eondu nitzan demboan e', zea autobusetako zeak eta denak apuntik eta denak in ber zaten nittun (...)
Izena 'ta apelliduk eta (...)
- Oiartzunen jubilatuta zenbat urte pasa ttuzu?
- E?
- Jublatuta zenbat urte pasa ttuzu?
- Hogei urte pasik
- Len san nau
- E?
- Len san nau hogei urte
- A san al tzu?
- Bai. Ordun zuk, Joxe Luix, eskola euki bazunun gauza geyago ikasiko zenittun ?
- Bai eskola zan bazun kolokatuko zen ongi hau, ordun, Hoixe!
- Bai
- Bankoko zea bat e' Larrazabalea joten zena bazen 'ta berak esan etzun ba eskola izan baldin bazun
- Fabrikan e' kastillanua ne ayudantia kastillanua nun han zea asturiano bat eta harrekin eta beste batekin kastillanoz 'ta pixkat ikasi 'ta hola ibiltzen nitzan. Ongi beiñe ez.
- Bueno miño, miño moldatzen ziñan !
- Tako errak botiz tarteka!
- Bestik bezelaxe! bestik e' bai. Karo, hola ikasten da!
- Miño dependitzeko moun hitzeitten nun zea kastillanoz e', dependitzeko. Oañ ongi ongi ez
- Jaio ziñazten tokiyan jaiotzeko, e?
- Bai, bai
- Merito earra
Nor Almandoz Huitzi, Gregori; Irastortza Mitxelena, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-078
Pasartea 0:01:10 - 0:03:50 (2' 40'')
Laburpena Joxe Luixek ez zuen eskolara joateko aukera handirik izan. Fabrikan bertan ikasi behar izan zuen. Eskolaren beharra handia izan duela dio. Baina beharrarekin ikasi egin du. Jubilatu etxean bertan, 20 urte aritu da hango kontuak egiten.

Dotore jantziak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

- Komuniyo Haundiya iñ arte 'ro... Nola izaten zen?
- Ordun, ordun Komuniyua Haundiya... Komuniyo bat izaten zen ordun... Ahaztua 're iña 'kat.
- Bai, Komuniyu Ttikiya eta Komuniyu Haundiya... Bi izaten zin.
- Bai, bai, bai. Betzi urtetan, ahora que me acuerdo, betzi urtetan komuniyua. 'Ta lenbiziko ahizpan soiñekua... Klaro, modista bazen ona han bizi zena, 'ta bordadurakin 'ta... Nola indako soiñekua? Polittagua! 'Ta soiñeku harrekin...
- Denak?
- Komoniyua in genun beste bi ahizpak. Hiru ahizpak soiñeku batekin. Gaur aiña ze ez zen e? Soiñeku harrekin. Erretretatuik 'e ez, gue garaiya hartan, Komuniyokoik 'e ez genun.
Ez dut uste bageñunik. 'Ta geo gaztia, klaro, gaztia zeaxiogoa zen eta harrei uste 'ut berriya in ziyotela. Miño gaiñekun gue ama difuntak, klaro garai hartan eamaten zen perkala, eta gui arropa politta asko josten zigun ama difuntak eta beti dottore jantzik. Hala ibiltzen giñan e!
'Ta jaia etorri aizu 'ta ilusiyo batekin, soiñeko loratu politta haik eta apargata txuriyak 'ta dantzan ibiltzeko 'ta zikintzen genittun 'ta garbittu 'ta pasta txuriyakin txurittu 'ta benga! Hurrengo iganddeko dantzan ibiltzeko berriz 'e. Biño ¡una juventud! Alegría eta arront politta pasa genun guk. Te digo la verdad.
- 'Ta lana 're asko ingo zenuten ba? Baserriyan lana asko ingo zenuten...
- 'Ta han juntatzen giñan lagunak eta bai 'ta... Geo jaia tortzen bazen 'ta, meza kantatua 'ta kantatzen 'ta...
Nor Almandoz Huitzi, Gregori; Irastortza Mitxelena, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-077
Pasartea 1:00:39 - 1:02:29 (1' 50'')
Laburpena Gregorik gogoan du jaunartzea Aranoko jostun batek egindako soineko batekin egin zuela. Erretraturik ere ez zuten atera. Amak arropa politak josten zizkien: "Beti dottore jantziak". Jaia iritsi eta arropa berria janzteko ilusioa izaten zuen. Gaztaro "alegria ta arront politta" izan zutela dio.

Aranoko maistrak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

'Ta ni, gu han. A, 'ta geo eizu! Klaro bukatu in biar izan baizun, bukatu maistra zar bat. Harrekin nada! Ezta, leitzen 'e ez ganakiun. Fan zitzaigun Pamplonetikan emakume bat, maistra bat.
Hortzak, dobliak e! Hok (...) 'Ta jesus! Arropatik izautzen genun guk hura, noiz gaixtua jartzen zen. Arropa jantzitik! Aukera 're bazun, karo maixtra 'ta akellos tiempos 'ta Pamplonekua.
Arebalo, ez dait izena nola zun. Bueno, kartelian, pizarrian jarri 'ta letrak iñez ikasi genun guk. Pentsazu maistra harrekin. Klaro gu bakizu umiak eta lenguakin faten giñan 'ta maistra zarrak ez ziun kasoik itten 'ta jostatzen denak, hango ume kozkorrak.
'Ta geo hura erretirua hartu zunian, hau fan zen. 'Ta gorra hau, klaro lengukin ya sabes.
-Gaizki ohittuk.
-Gorra 'ta. Eskola ez giñala fango nahigo giñula lana iñ.
Itxian hasi giñan saten. 'Ta iyerri haik, 'ta "Ez, ez, ez, ez ikasi in biar zute umiak, ikasi!" aittak. "Eskola zuek!" 'Ta harrekin ikasi genuna leitzen, eskribitzen, biño ya sateizut e! Kartelian letrakin 'ta zetzen, ikasitzen hasi giñan.
Maistra harrekin zembat dembora galdu giñun guk. Eta geo harrei, maistra gorra zen e! Klaro, jo 're itten giñuzan e, klaro ez bagiñun zeatzen. 'Ta eskerrak gaiñea jotzen giñuzen, ordun ez genun nahi izaten biño!
Harretxekintxe ikasi genun guk leitzen, eskribitzen erdaraz ganakiun pizarra.
-Hara, hara!
-Maistrakin.
-Harrek jarri zun fundamentua.
-'Ta, bai, 'ta geo hura, jo errespetua bai! 'Ta geo hura fan zen eta klaro Pamplona aldian tokatuko zayon igual, ez dakit.
Eta geo fan zitzaigun Zarauztik bestia. Arront emakume polita! Bai, 'ta hura xuabia zen e, biño iakurtzaille ona! Gauzak esplikatzeko 'ta. Guk ikasi genun pizarra Aranon hoixe!
-'Ta zer?
-Gaiñekun ez giñan eskolan ibilli iñon 'e. Ez! Garaiy haitan nola ba! No había!
-Karo. 'Ta zembat urte arte 'ro aiko ziñazten?
-E?
-Eskolan, zembat urte arte 'ro, eskolan?
-Gu... Bai... Zembat? Hamabi, hamalau 're igual, hamalau urte. Hamabi, hamalau igual. Ingo genittun bai.
Nor Almandoz Huitzi, Gregori; Irastortza Mitxelena, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-077
Pasartea 0:57:43 - 1:00:39 (2' 56'')
Laburpena Gregori, Aranoko eskolaz: Lehendabizi, maistra zahar bat izan zuten. Harekin ez zuten leitzen ere ikasi. Gero, Iruñetik etorri zen maistra, eta, hura gogorragoa izaki, ez zuten eskolara joan nahi izaten, baina aitak behartu egiten zituen. Gero, Zarauzko beste bat ere eduki zuten. Haiekin ikasi zuten leitzen, eskribitzen eta erdara pizar bat.

Eskola aukerarik ez

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-Eta eskola noa joten ziñazten zuek?
-Eskolan?
-Bai, noa?
-Aixa sango 'izu.
-Eskolan, hiru hillate pasa nittun.
Zean. Larrazaltik Karrika tortzen giñan. 'Ta Karrikan, hor zean, errotan. Han bazkaldu 'ro itten genun. 'Ta geo itxea, arratseko itxea 'ta. Itxeakun ardiyak, ardi jeixtekuak, billu 'ta itxea jon 'ta jetxi. Gue eskola. (...)
-'Ta dembo askuan ez zenuten ingo?
-E?
-Eskolan zembat dembun ibilli ziñan ba?
-Hiru hillate, hiru hillate pasa nittun, zean hor.
-'Ta geo Aizaiñea 'ta hola ez ziñan fan zu?
-Geo Aizaiñen gau, zea emango zigula eskola. Zuk izautuko zenun, Trumoiya Miel, praile ibilliya izautze al zu?
-A bai Trumoiya.
-Izautu ez, biño aitzia badut.
-Aitzia bai.
-Harek eskola mango zula 'ta hara juntatzen giñan dozena erdi bat eo gehiyo. 'Ta ze (...)
Han ordubete 'ro pasatzen genun harrekin. Negu batin ibilli zen 'ta hoixe jun 'ta torri. (...) Gue eskola batez.
Nor Almandoz Huitzi, Gregori; Irastortza Mitxelena, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-077
Pasartea 0:56:15 - 0:57:43 (1' 28'')
Laburpena Joxe Luixek ezin izan zuen denbora luzean eskolara joan. Lehendabizi Karrikako eskolan egon zen. Hiru hilabete egin, eta zerbaitengatik eskola eten egin zen. Gero Aizegainen ere jarri zuten eskola, baina han maisuak negu bakarra egin zuen.

Neskame

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-'Ta zu zer za, ez za kampun 'ta lana iña?
-E?
-Kampun 'ta ez za lana iña?
-Gu baserriyan, 'ta geo fan nitzan neskame ni.
'Ta neskame fan nitzan 'ta geo ahizpa zarra 're bai. Ez baitzen han 'e bakizu, kampoa fan ber izaten zen iraziko bazen. Anaiyak eta denak kampun lan in biar izan zuten. Haimbesteko familiya 'ta geo berak hasi zian bezela, pues kampun.
Lana iñez haik hasi zian. 'Ta geo gu giñan betzi seme-alaba, aita 'ta ama, betzi, hamaika eta osaba 'ta izeba genittunak, hamairu. 'Ta nere aita aitzen zen baserriz fuera hargintzan.
Hola paretak eta itten, paretak eta itten. Hargintza, horrek erdaraz ez dakit nola dun. 'Ta zea hortan aitzen zen. 'Ta geo klaro, gu, alaba zarra fan zen. Ahizpa zarrena jarri zen, zea serbitzen.
Eta ni 're fan nitzan. Biño atta ziatika harrapatu. 'Ta klaro, zarranak gehiyo irazten zun, nik biño asko askotaze. Nik ba al dakizu zembat irazten nun?
Hiru duro hilleko! Hiru duro!
Hamabost pezta. Biño ahizpak irazten zun betzi, betzi ... Bai, ahizpak betzi, hamabi iual ahizpak. Kozinan eoten zen famili haundi batekin.
-Non?
-Donostiyan, kalle Fuenterrabian. Beti gouan dakat. Izeba Elin 'ta itxi hartan. 'Ta geo jakiña harrek irazi itten zun gehiyo 'ta ni itxea. Nahi 'ta nahiyez torri in biar ba 'ta. Torri nitzan. Eta akabo!
Geo handikan baserriyan beti 'ta geo ezkondu nitzan 'ta yasta.
Nor Almandoz Huitzi, Gregori; Irastortza Mitxelena, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-077
Pasartea 0:51:03 - 0:53:04 (2' 01'')
Laburpena Gregori baserrian aritzen zen eta gero neskame joan zen, baina aita gaixorik jarri zenean, Gregori etxera itzuli zen. Ezkondu arte.

Altzibar eta Basterotxiki

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-'Ta ni Oiyartzunan. Hementxe jarri giñan itxi hontan ezkonduta. Bazen ordurako itxeik ezin billatzen zen. Geo hau hustu zen numbait, maisterra fan 'o zerbait in 'da. Honen familiyai san Torrekuak, familiya bezela izaten baigiñan gu haikin.
Eta harrek ordun. A, hoi haik pisua libratua zutela ba. Oain fana zutela. 'Ta bai 'ta hartu dugu 'ta ordun hementxe jarri giñan, hementxe geoztik damazkiu hirurogeita bi 'o hiru urte o lo ke sea lo ke llebamos.
-Biño lendabizi Aranoa ezkondu ziñazten?
-Ez, ez, ez. Honea!
-A, honea?
-Honea ezkondu giñan, ya Aranotik ezkondu 'ta ya atera nitzan ni.
-Ya, ya, ya. Eta zer zen zailla itxia harrapatzia?
-Bai, garaiy hartan hala zen, e? Bai 'ta.
-Zailla zela itxia harrapatzia.
-Garaiy hartan bai.
-Jo! Garaiy haitan jesus!
-Oso zailla. Oso zailla.
-Karo 'ta Altzibar aski difentia izango zen?
-Arront zea, oi pentsa zazu bizikera 'ta kusten bazen jesus! Bizikera 'ta. Eta...
-Hau, itxi hau, zeakua zen. Torrekua, horkua zen.
-Bai, Arbidena zen hau.
-Horkua. Hemen leno, hemen bizi zena Prantzira jon zin. 'Ta hau libratu zenin seittun san zin. Eta geo seittun torri giñan, etxia dena zarra arront zarra. 'Ta dena
-Bai, oan 'e nahiko zarra, biño ordun zarra bai klaro! Obrik in gabia 'ta.
-'Ta bian eskola ez?
-Bian eskola leno.
-Bian eskola zon leno.
-Beti eskola guk izautu giñun.
Nor Almandoz Huitzi, Gregori; Irastortza Mitxelena, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-077
Pasartea 0:40:20 - 0:42:10 (1' 50'')
Laburpena Basterotxikira ezkondu ziren. Garai haietan zaila zen etxea aurkitzea. Altzibar arrunt ezberdina zen garai hartan. Basterotxikin eskola zegoen.

Lan eta lan: andregaiarengana joateko denbora ezin atera

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-'Ta geo hor oxijenu hoitan errelebun aitzen giñan. 'Ta errelebotik hortik gora. Axaldi 'ta izautuko zenittun zuk? Axaldi 'ta bai.
-Ez honek ez. Bai?
-Bai, Axaldi bai.
-Haik obratan aitzen zin.
-Bai.
-Geo orduk sartzen haikin. Orduan gutxi iazten zen aiyek guzitan 'e, gutxi iazten zen. 'Ta geo orduk sartzen haikin aitzen nitzan.
'Ta geo jaiyik 'e ez genun guk, oxijenutan ez genun jai bat, jaiyik izaten. Eguarri eunin 'e lana in ber izaten genun, jaitan. Biño itten genun, errelebun aitzen giñan beti. Errelebun, biño jai 'ta aste.
'Ta bai, beti izaten genun lana. 'Ta jaiyak izaten genittunin, jaiyak hartzen genittunian itten nitzen batzutan Axaldikin 'ta hoikin pasatzen nun jaiyak denak. 'Ta beste batzutan berriz koiñauakin 'ta Karrikan, errotan.
Hoikin iatze itten 'ta zean, han ibiltzen nitzan, zeatik goitti jonta Portuberritik goitti jonta han badozte iatze lekuak. Etahan iatze ebaitten 'ta. Gue gazte dembo...
-Beti lanin.
-Hola lanin, bai bai, dena lanin.
-Beti lanin.
-Lanian.
-Biño galdetu 'itzu aber andregaiyangana noiz faten ziñan igandian eo?
-Hoi, hoi.
-Hara?
-Noiz eukitzen dembua?
-Segun. Kompaziyo batea, bai igandia libre nunian igandian.
-Iande atsaldian.
-Iandia reserbatzen nun.
-Libre zun.
-Goiz txanda nunian ezin nintzan jon ze zien 'ta. Arratseko txanda baldin banun 'o hola joten nitzan.
-Geo hamartan sartu biar zenin, ¡ya me dirás!
-Maiz jotia nahi izaten zun 'ta ahal nunin joten nitzan.
-Ez zenun aspertzeko dembuik!
-E?
-Aspertzeko dembuik ez zenun.
-Ez, ez.
-Ez ba!
-Ordun ez nitzen ni nekatu itten, iul arratseko hamarretako itxea ailletu banitzan 'e goizeko seitako berriz 'e joten nitzan lanea, zea, Errentira. Bai.
-'Ta baserriyan 'e lana in ber izango zenun?
-Bai, hogei urte arte baserriyan aittu nitzan. Geo zea, soldado jon arte. Bittartin. Geo 're bi anaiyak zeatu zin dembun. Beste bi anaiyak deittu zittuzten dembun.
Berriz atzea permisua eskatu zeatikan 'ta urtebete pasa nun Real Compañia Asturianan ai nitzala, baserriyan lanin. Beste anaiya torri zen bittartin.
Nor Almandoz Huitzi, Gregori; Irastortza Mitxelena, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-077
Pasartea 0:35:06 - 0:37:52 (2' 46'')
Laburpena Compañía Nacional de Oxigenon txandaka aritzen ziren. Jaietan ere lan egin behar izaten zuten. Lantegiko soldatak ez zuen nahikoa ematen eta beste lanetan sartu behar izaten zituzten ordu gehiago. Libratzen zenean joaten zen andregaiarengana, Aranora.

Errenterian lanean

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-'Ta zuk zeakin, Gregorikin eonta auro jon berko zunun ba Larrazabalea? Erretira?
-Bai, bai, bai.
-Karo, korrika erditan!
-Biño ni honekin hasi nitzaneako Errentiyan hasiya nitzan ni fabrikan. Nik lana itten nun, lendabizi lana itten nun Real Compañia Asturiana.
-Minatan?
-Minakua han Errentiyan bazen han kamiyo ixkiñin, laminaziyuk eta bazin 'ta han.
-Kaputxinotan Errentiyan
-Itten nun lendabiziko. Eta geo, geo handikan hua zea txarra zela hango tufua 'ta hoi txarra zela 'ta ez dait zela hor san. Paulino izautzen zenun Kastronin zena?
'Ta hoi 'ta obran 'ta oxijeno itten, oxijeno fabrika itten ai zin, oxijeno. 'Ta san zin: "Hi zea obran ai ttuk biño bertan hartu nahi ttek 'ta jon al nahi duk zera? fabrika harta? Gue fabrika horta jon nahi al duk?"
Geo Itxebeste linternerua Errentikua, Errentikua ez dait aitzia bazun, ez dakit ez zu izango. 'Ta hola, haik ai zien han obratan. 'Ta san zin: "Aizu Joxe Luix, zu zertik ez za hara joten hoi fabrika hoi zea da e,
mineala 'ta usaiya 'ta txarra da 'ta zea da 'ta hara zertik ez zea joten? 'Ta hoi nik sango yot nausiyai sango yot" 'Ta jon zen 'ta bueno, zeatzen zenin, bukatzen zenin hasi zen. Obra bukatu zutenin, makinak desaertu zinin seittun deittu ziaten.
'Ta han zean, Real Compañia Asturiana hortan, han Arlepoko Juanito. Hoa enkargato eoten zen 'ta hoa hango makinak eta zeatzen dena eakusten, bea zartua zen 'ta be tokiyan jarri nahi zian.
Enkargato 'ta jarri nahi zian. 'Ta han orduan izaten zen ordubete estaduantzako sartu berra, ordubete debalde sartu ber izaten zen. Hoi hillian behin 'o, astian 'o izaten zen.
'Ta ordueten makinak denak eakusten aitzen zien 'ta san zin: "Bueno 'ta". Geo san niyoten "Ez nik hola 'ta hola joteko idea dut 'ta". "Zuk joteko, nola joteko, zerta jon ber zu? Ez za jongo. Nik dena eakutsi zattut
'ta nik erretirua hartu ber dut laister 'ta ne tokiyan zuk jarri ber zu!" 'Ta: "Ba hara joteko zea hitzeiña naz ba, 'ta esto jon in berko 'ut zertikan zea apuntatu nau".
'Ta (...) purrustan. (...) 'Ta hala, behintzat zetu giñen 'ta geo hor hasi giñan 'ta hogeita hamabost urte pasa nittun hor Oxijenotan. 'Ta han beste bost berrogei urte. Bestikin berrogei urte pasa nittun.
Nor Almandoz Huitzi, Gregori; Irastortza Mitxelena, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-077
Pasartea 0:32:06 - 0:35:06 (3' 00'')
Laburpena

Joxe Luix igandeetan joaten zen Aranora, Gregorirengana. Ordurako hasia zen Errenterian lanean. Lehendabizi, Real Compañía Asturianan, Kaputxinoetan, eta, gero, baldintza hobeak zirela eta, Compañía Nacional de Oxigenon hasi zen, eta han segitu zuen. Tarteka, ordubete gehiago sartu behar izaten zen estatuarentzat. Purrusta.