- Ba elizan bost orden 'o bost multzota banatzen giñan. Guk kumuniyo ttikiya in ondorin Gudaritxuk, e... Geo... Hoi esaten ziguten Don Pablok Erromatikan karri zula ohittura hori eta muti kozkorrak jazten zin tunikan posturea, atzin 'ta aurria, sahietsak erekiyak,

zinta batekin lotzen zin. Haik zuten txuriya, bizkarrin 'ta petxun parin gurutze gorri batekin eta rematik 'e gorriyak. Eta lantza bat. Eta beko rematik zin kuadrikulatun iñak eta nik pelikuletan 'ta hola ikusita erromatar edifiziyuri, torrik 'o palaziyuri 'ro hola, konturatu naz zea bera zutela,

forma bea zutela. Eta guk, berriz, genun arropa forma berdiñekua, urdiñan koloria eta buruan zapi txuri bat eamaten genun 'ta zinta urdin batekin. Eta geo Hijas de Mariara ailletzen giñanin, ordun eamaten genun guk zinta urdina Ama Birjiñan medaillakin.

Eta zea, Luistarrak, berriz, zinta gorriya baita 're medailla batekin. Eta geo beste ordena zen Jesusen Bihotzekuk 'ta haik eamaten zuten eskapulaiyua, Jesusen bihyotzan irudiyakin. Eta zea, Frantziskotarrena e... Jesusen Bihotzeku hoi gorriya zun koloria,

gorriya 'ta horiya eta Frantziskotarrena zen, berriz, marroiya eta haik eamaten zuten San Frantziskon zea, irudiya. Eta geo eginkizunak 'e diferentik genittun. Guk gudaritxuk giñala len aittatu izandu zattuen bezela, gariya iñ, 'ta entreatu 'ta in ber izaten genun eta

Marian alabak giñala, berriz, leku askotan ez genun mutillakin dantza agarraua ittia libre izaten. Eta iñoiz ibiltzen baldin bagiñan gen ustez ixilka 'ta norbaittek saten baziyon apaizai, hurrengo hillabetin bagenekiun zeiñ zen ibilli zena, bestin denan atzetik jon ber izaten zun.

Bai, eta zemaitan biali 're bai ordenetikan. Geo Jesusen Bihyotzekuk 'e bazittuten ben eginkizunak, Garizuman 'ta hoik zea... E... Ostegun Santo egunin sartzen zuten irudi haundi bat, terziopelozko zapi batekin tapatutako irudi haundi batin sartzen zuten Jaunan kalizak eta

eta egunez 'ta arratsez itten ziyoten zea, este... Guardiya. Eta geo Frantziskotarrak, berriz, izaten zuten "(...) Konturna" 'ro deitzen geniyona, arratsin izaten zittuten, hillaetin behiñ ben elizkizuna, bai.

- 'Ta mezak nola maten zin?
- Mezak latiñez eta aldariay... Aldaria... Maten zun apaizak meza, biñon jendiri atzia manta. Eta geo sermoiyak izaten zin pulpittotik, eta zembat eta eju haundiyuok atera eta

zembat eta zartako haundiyuok eman pulpittuko zea, barandai, hoa 'ta sermoiy onuo. Bai. Ni akortzen naz ne amona eraretua zen eta emate 'izkiuten erareko jendintzako 'ta, eliza 're gutxi joten zinantzako ematen zittuten garizumako txartelak. Personan izen, apellidukin eta

derrior jon ber zenun zuk urtian behiñ konfesatu 'ta komulgatu ittea. 'Ta ordun joten ziñanin, haik emantako txartel hura entreatu in ber zenun. Apaizak komuniyua maten zizunin, monagilua esku batin kandela 'ta bestin bandejakin joten zen txartel haik hartzeko.

'Ta amona jon zen ba konfesatzea eta bikaiyua Don Eujenio (Uranga) 'ro zen eta gorraille pixka 't amonak, eta amonak san ziyon nomaitte altoxio hitz itteko, eta harrek zean... Este... Konfesionayu barrendikan "Ze? Elizan ejuka hasi ber al deu?" erantzuna.

'Ta ni ne artin pentsatzen "pulpittoa iyotzen zaztenin eju errak atetzen 'ttuzute gu izutu arte!" Bai. Eta zea izaten zin aurrin, aldarin beko eskailleran onduan banko batzuk 'ta atzin beste batzuk gizasemintzako. 'Ta ihesi itteko beldurrakin 'o ez dakit zer,

erdiyan sillak emakumintzako. Eta han armatzen genittun errak guk. Eseita jarri ber zenin, denak sillak hartu eta sillai buelta man 'ta eseita jarri aurrea beira. Geo zutik jarri ber...

'O belauniko jarri ber zein, berriz hartu sillak, berriz sillai buelta man 'ta aldarea beira. Eskandalo errak bai!

- Harrek erdaraz zerbatte defendittuko zen, biño harren etxekuk ez. Bai, hoi kontu zen baserritan. Hoi baserritan kontu zen. Baserritan nahiz urte askuan zea hoiy iuki, kale aldea eta zuk in ber zenun jestiyo guziya nahiz erdaraz iñ, iñ ber izan, iñ ber izan, hoi diferente da, e?

E... Baserritan hoi kontu zen, leku askotan nabaittu gabe 're bai. Eta geo kompaziyo batea, nik ze sango zattut ba, Oiyartzunen iziñ baldin bazenun jestiyo bat iñ, 'o Donostira 'ro jon ber baldin bazenun, beti izaten zenun Oiyartzungo kale aldian norbatte zu biño gehiyo zakiyena

eta beti hura han eoten zen esku bat botzeko ber zunai. Bai, horta... Ordun asko defendittu, defendittutzen zen persona. Norbea jun 'ta ez baldin bazon prepatua, 'ro igual da iziñ zulako, beste bat beti bazenun launtzeko, bai. Bai.

Eta hoi ne garaiko kontuk ai zattut esaten, 'ta zu imaginatu zattia, ne aurretikan, ne gurasuk 'ta amona 'ta, 'ta... Bai.
- Amonak jakin 'e, ez zun jakingo?

- Ez. Amonak ez zekiyen ez erderaz, ez letzen 'ta ez eskribitzen. Harrek ez zekiyen ezer 'e. Eta geo ne aman erarekuk eta hola 're askok ez, ez zekiyen. Beste batzuk defenditzeko aiña. Geo persona bea nolokua den arabera 're bai, beste batzuk... E...

Beste batzuk bizimodua aurrea atetzeko 'ta zerbatt ikasteko baliyo baldin bazun, ordun 'e hura aurrego joten zen, zerbatt gehiyo jakitten zun. Geo ordun baita 're fabrikata 'ta hasi zen ondorengo urtetan 'ta zea, jendia 'ta, biñon ne aman 'ta garaiyin 'ta ordun neskame Donostira,

eta... Ate ber izaten zun. Eta lanea fabrikata 'ta jon biño 're gehiyo morroi. Gizasemia 're bai.

- Geo ezkondu 'ta seme-alabei beti euskeraz.
- Beti. Beti.
- Iya iya denak.

- Bai. Nik erdara, erdara itten nun launakin 'ta kale aldi hortan. Gaiñekun etxian, 'ta auzokukin 'ta ez. Eta geo, e... Len esan zattutena, apaizak eta 're, apaiza batzuk eta 're kalin erdaraz in, ni itxeko 'ta izeba 'ta kali aldi hortako neskamia izandua naz pixka bat eta ben itxetan ez.

Hoiri ez.
- 'Ta zea... E... Nobiyo itten zenin 'ta 're harrekin euskeraz?

- Bai, bai. Segun, Segun. Zertikan ordun hemengo, hemengo neska asko ezkondu zen, ne aman erareko 'ta holoko asko, ezkondu zen soldado tortzen zinakin. Nola Arkalen 'ta Babilonin soldado asko zon, eta geo hemen beste barriyotan 'e trabajadorik 'o...

Hoik gerran ondorengo prisioneruk izango zin, ordun biriak itteko 'ta hoik asko banatu zin Oiyartzunen, han kuartelak zoztelako Arkalen 'ta Babilonian, biñon beste lekuta 're banatu zin. 'Ta ordun hoikin Oiyartzungo emakume asko ezkondu zen. Bai.

- Eta ez al zen hola, beno, gezki ikusiya 'ro... Pixkat rarua izango zen erdaldunakin zea itten zena, ez?
- Bai. Bai, bai. 'Ta geo gaiña, batetikan ikusiya, 'ta geo bestetikan bizitzeko realidadia.

Zertikan ordun guk ez genekiun erdaraz, eta klaro, erdaldun hura baserriko neska batekin ezkondu eta neska hura, 'o neskame eondu zelako 'ro launakin 'o fabrikara joten zelako 'ro, harrek erdaraz zerbatte defendittuko zen...

- Eta erdara, gaztelera aitzen al zen?
- Bueno, guk e... Erdaraz ai ber izaten genun nahitanahiyez. Eta gaiñea ez genekiun. Ez genekiun... Nik eskolan ikasi nun pixka bat. Eta geo 're etxian 'ta auzokukin 'ta ezta sekula 're.

Ez genun guk zea han inguruko auzokukin 'ta 're ez. Eta kalin 'e erareko jendikin ez. Biñon gaiñekun erdara asko. Orduko erdalduna bazen hemen honea lanea torritako jendia. Zertikan honea

- Zeiñei iñ ber izaten zen berorreko?
- Apaizai. Eta meikuri 'ta 're bai. Bai. Eta apaizari, zea, bi eskuak gurutzatuta Abe Maria Purisima saten geniyon bezela, e... Frailiri Frantziskanuk abito marroiya izaten zuten eta

gerriyan lotua kordoi txui bat, geo muturra zintzilikan hiru korapillokin. 'Ta makurtu 'ta kordoiyako, korapillu hoitako batei muxu mateko zea genun, ohittura genun eta Joxe Mari zea, Don Pablon anaiya san zin ez zea itteko, ez emateko. Ez emateko.

Eta geo baita 're pertsona ordun itxian miñez eoten zen 'ta hill 'e bai, eta oso gaizkitzen zenin, estremoziyukin joten zin apaiza 'ta monagillu kampanilla juez, eta kalin baldin bagiñan 'ta birian baldin bagiñan nahiz loiya izan, belauneko jartzen giñan haik pasatzeko. Bai.

Eta zea, ordun bost zazpi apaiz izaten zin Oiyartzunen urti haitan. Eta Arkalen 'ta Babilonian soldauk eoten zin eta Babilonin zuten kapilla ttiki bat eta joten zen Don Juan Franzisko igande goizetan zortzitan hara meza matea. 'Ta eamaten zun Galdosen kamioyak,

eta gu 're joten giñan mendiyan iatzetan 'ta ai giñala iñ 'ta... Pasaeran han gelditzen giñan zea, este meza entzuten 'ta. 'Ta Arkalekuk, berriz, ez zuten zea hor bezela bistan ez zuten kapillikan.

Haik frontoi haundi bat zuten eta hara 're bai, Babilonira mezeta joten giñan bezela, Arkalea joten giñan frontoiyan zea, pelotan aitzea.
- 'Ta ordun berorreka meikui 'ta apaizai, 'ta gurasuri?

- Ya nik ez. Gu ez, gu ez. Zuka, zuka. Biñon errespetu izugarriya. Haik esaten zutena esaten zutela, hairi ez zen, ez zen bueltatzen. Haik esaten zuten hura... Zemaitan arrazoiyakin 'ta ez hola gouan, ixillikan, biño bai.

- 'Ta haik zueri hika?
- Hika, bai. Gehiyenetan bai, 'ta serikin elkarrekin 'e bai. Eta gurasuk seme-alabari 're bai eta launak alkarrekin 'e bai.