- Guk nahikua genun aurrekui zea ittia, haiken ixilka gauzak ittia. Holoko komplejoik ez genun guk.
- 'Ta zea, illian 'ta izango zin modak?

- Bai. Arropa attatu zattut nik, biñon illian 'e bai. Illian bazittuten ondak atetzeko... Amak eta ez dut uste bazutenikan, biño geo ondorin bai. Amak eta itten zuten illia garbittu, eta bihatzakin... Bihatzan tartin hartu... Illia luzia gehiyenak zuten ordun. Bihatza tartin hartzen

zuten 'ta maten ziyoten forma illiari. Eta forma maten zuten aurretik eta atzetikan sartzen zittuten imbixiblik. 'Ta ordun, illia sekatzen zenin, hura onda haik hala atera eta moiñua itten zuten... Gehiyena 're moiñukin ibiltzen zen, izebak haumbeste ez, biñon ne ama 'ta bai.

Eta illi hura bustiya zakatela onda haik atera, haik imbixiblikin sujetatu urratu gabe, 'ta mototxa. Eta geo illi sekatzen zenin, egunetan 'ta egunetan eukitzen zittuten onda hoik. Bai. Eta tirabuzoiyak 'e bai. Tirabuzoiyak 'e... Urritz makilla pixkat berotu 'ta illia bustiya zenin

han billu 'ta tirabuzoiyak itten 'e aitzen zin. Eta geo ate zittuten tenazillak. Eta izebak tenazillak bazekiten manejatzen, 'ta nik ikusi nittun egun batin, igande arrasalde batin ai zila, 'ta haik jon zinin berotu 'ttut surtan zea, haik ibillitako tenazak eta surtatik direto jarri 'ttut illian 'ta buruko

illian erdiyak tenazatan! Eta nik illia ailleka batetik luzego 'ta bestetik motzuokin! 'Ta klaro, lembizi errita aittu nun, biñon geo 're sukal man ez ziten esplikaziyua ordun eman ziten. Tenazak surtan berotu eta uretan sartu 'ta geo haik illia moldatzen zutela, 'ta nik surtatik direto!

- Geo moztu in beko zenun?
- Moztu in ziten. Beste bizitzako Maitxok moztu zin.

- Mendira joteko 'ro.
- Bai, e?
- Bai. Bai, bai.

- 'Ta zea, e... Geo beste moda zen txuiya izatia.
- Bai, txuiya izatia.
- Lan errak, ez?

- Bai. Ez dakit nondik erosten zin lastozko zapelak. 'Ta uandikan 'e lastozko zapela haiken azpitikan jartzen zittuten zea... Zapi bat. Eta anaiyan alkandora jantziko baldin bazuten 'e manga luzia arropa eta guaintik.

- Belartan igual kriston berua...

- Eta albarkak eta galtzerdiyak. Eta dena zertikan, eta baserritarrak ez zila erakutsi nahi zutelako! Biño ya gu ez. Ya guk ez genun holako komplejoikan. Guk nahikua genun aurrekui...

- Beltza. Baita 're... E... Len san zattuten bezela, arropa josteko garaiyin, kontua atetzen zuten bezela, baita 're ni konturatzen nitzan, konturatutzen nitzan asko ze kalidadeko arropa itten zuten orduko.

- Ona?
- Bai. Ni akortzen naz ne izeban bodako soiñak, beltzak. Eta lanilla hola, biñon dembora berin zin, ez zin lana bezela tiratzen. Eta rematik kuellutan 'ta, zinta brillantia 'o terziopelozkua 'ro

eta bai. Biñon tela oso kalidade onekua. Eta hoi, igandetako 'ro itten zen arropa, hautsitzen zen arte. Hautsitzen zen arte, bai.
- 'Ta kolorik eta zein zin?

- Ba koloria... Txuriya 'ta azul marinua asko. Txuriya 'ta azul marinua asko. Fondo... Hola igandetako 'ta jazteko soiña fondo urdiña, 'o azul marinua, 'ta lorik, ttiki txuriyak, eta geo haikin len esan duten bezela, kuelluk txuriyak 'o... Bazin bestelako arropak 'e. Biñon esan nahi nuke,

hola seriyuk, behintzat. Geo hasi zin ya guen garaiyin kuadratuk, koloretakuk... Ni akortzen naz hamasei urte martxun iñ, eta iraillan zea, San Migeletan Egualdetxoa hasi nitzan festata atetzen. Eta jon nitzan soiñ mangaluze bat, gerritikan betti pliegikin soiña, gorriya, berdia eta

horiya kuadratua.
- Joe.

- Bai. Eta kuello txuiyak. Halaxe jon nitzan ni hamasei urtetan Egualdetxoa fiestata lembiziko bider.
- Zuk iña karo!

- E?
- Zuk iña?
- Ez, ez, ez, ez. Ez. Jostunak josiya. Biñon josiya, hoi bai. Geo ya handikan urte batzuta

arropa josiya 'ta hasi zen, biñon bittartin ez.
- Eta galtzak?
- Galtzak bihorran gaiñin ibiltzeko 'ta hola bai, biñon gaiñekun ez.

- Zu noiz gotzen za ya lendabiziko galtza emakumik?
- Lendabiziko galtza emakumik? Hola bastante ikusten zela... Oan dela hogeita hamar urte?
- 'Ta lendabizikua jantzi zun harrek 'e ausarta izan berko zun, ez?

- Biñon ordun 'e mendira joteko 'ro.

- Hura galtzerdiyakin zela.
- 'Ta zea, denea nor beak itten zun erropa?
- Bai. Ni akordatzen nazelikan... E... Ordun jostunak kampoko 'ta barrengo arropa josten zuten.

Eta ni akordatu biño lenotikan, berriz, gehiyo. Ne ama josten ibilli zenin, Errandoneako Antonion alaba haurretatikan oso berexiya 'men zen, geo izautu nun nik, haurra zela ez, geo bai, eta haurretatikan oso gizena 'men zen. Geo 're hala zen. Eta harreri pololuk josten 'men zizkaten.

Ixterrak ibilliyan larrutu itten 'men zizkan, eta pololuk josten 'men zizkaten. Eta geo ni uandikan akortzen nazelikan, amak be ahizpantzako eta netzako 'ta josten zittun bragak, telazkuk, sujetadorik 'e beak itten zittun, kominaziyuk 'e bai, tela txuriyakin, eta harrek dena

beak josten zun. Eta baita 're barillazko, barillazko korsik, hoik 'e bai. Erekiyak izaten zin eta telan tartin sartzen ziyoten barilla eta geo kordoi batekin lotzen zen bizkarrin jeneralin, bizkarreko aldin eta nahi zen tamaiñan. Nahi baldin bazenun lasaixio, nahi baldin bazenun

estuxio eta hori dena bai. Eta geo zea, arropakin 'e pues lentxio san zattuten bezela, kontu haundiya atetzen zen. Urtetako nola izaten zen igandetakua, behintzat, soiñ perkala 'ta hoi jenealin simplegua izaten zen gerritikan betti buelua eta gerritikan gotti pixka 't entaillatua,

hoi itxura berekua izaten zen gehiyena. Biño igandetako zen arropa 'ta bodatakua 'ta hoi, jeneralin itten zen, este... Hasi espaldako joskuratikan eta gerritikan pixka 't beexio, tripan erdiño 'ro hola pliege bat. Besuatikan auro. Eta aurretik eta atzetik berdin.

Horraiño gerritikan pixka bat betti josiya eta handikan betti erekiya. Hora gelditzen zen pliege bat 'ta goikua gelditzen zen josiya. Eta ordun bodako soiña 'ta hoi behintzat, ordun uan biño gehiyo emakumia gizendu 'ta itten zen, eta hora geo gizentzen baldin bazen,

- A, karo!

- Hora askatu eta soiña zabalouo gelditzen zen. Eta ni... Bai, ne garaiyin 'e oaindikan 'e bai, bai. Ne garaiyin 'e bai. 'Ta ne aman 'ta amonan 'ta garaiyin, behintzat, bodako arropak geo enterratzeko hiltzen zenin. Bai.

- Eta ez zin txuiyak?
- Ez, ez, beltza. Beltza bai. Beltza.

- 'Ta hanketakua 're bai, hanketakua 're jeneralin bi kolorekua. Txuriya 'ta beltza, 'o txuriya 'ro marroiya 'ro. Eta galtzerdiyak 'e lemiziyan punto ingles 'o holokuk ikusten zin, biñon geo ya tupittuk, biño sedazkuk. Brillukin. 'Ta geo sedazku hoiken ondorin ate zin kristalezkuk 'o

saten zinak, trasparenteguk. Eta Oiyartzunen kaso bat eman zen... Meza 'ta ordun mantillakin 'ta manga luziakin 'ta galtzerdiyakin 'ta jon ber izaten zen eta ordun galtzerdi seda hoitatikan kristalezkoa pasa zinin, in tzen Aldakoko itxeko andria galtzerdi trasparenti hoikin mezata jon

'ta komulgatzea. 'Ta apaizak ez ziyon komuniyoik eman. Eta Aldakako itxeko andri hoi atera zen elizatikan han ezer 'e eskandaloik gabe, biñon geo apaizari erakutsi ziyon hura galtzerdiyakin zola. Bai. Orduko hura San Juangua zen berez, eta orduko harrek

izandu zun baloria... Harrek elizan ez 'men zun eskandaloik eman, biñon geo nolako galtzerdiyakin jon zen bai.
- Karo 'ta ezer ez zakalakun 'o...

- Bai. Kristalezkuk deitzen ziyoten, zin... Biñon bazakaten haik, atzetikan beitu ezkio, bazakaten sango bagenuke bezela be kontraseña. Zertikan galtzerdiya fiña zen, biño atzetikan eamaten zun orpotikan goixio refuerzo bat illunagua eta geo raiya bat aztalan erdi erditikan.

Atzetikan beituta galtzerdiya ikusten zen, biño aurretikan hain fiña nola zen... 'Ta lembizikua... Bai. Eta hoixe gertatu zen, biñon harrek... Hura erakutsita geldittu zen apaizari...

- Launakin 'ta argazki asko zittun aterik eta jostundikukin 'ta, despidakukin, 'ta karnabaletan 'ta hoitan. Nei beti atentziyua maten zin ze apainak joten zin. Argazki pilla bazen guen itxian eta nik atentziyo haundiya maten zin aman laun haik, kuadrilla haik ze apaiñak joten zin.

Soiñ bat igual izango zuten haik, biño soiñ harrek, hura pentsatuta iña. Soiñ hura dena kolore batin nula eamango zuten igande batin, biño hurrengo igandin eamateko soiñ harrek bi kuello diferente iukitzen zittun. Soiña lore ttiki batzukin 'o, rayak 'o zerbaitt baldin bazittun,

kuello txuriya, soiña kolore batekua baldin bazen, igual bi koloreko kuellua 'ro izango zun. Eta soiñan eskotin barrenin botoiyak jartzen zizkaten eta geo kuelluk izaten zittun ojalik. Ordun soin bera hiru forma diferentea eaman posible... Eamateko moun itten zuten.

'Ta zinturoiya 're berdin. Eta mangan rematik 'e bai, nahiz motxak eta nahiz luziak. Eta baita 're, gue aman garaiyin 'e bai, biño pixka 't atzexiokuk baita 're petxerak. Eta hoik 'e kuelluk bezela jarri 'ta kendutzen zinak zin.

Eta petxera hoik jeneralin izaten zin hiru bolante aldikin 'o hola. Bai zea, kuello pikuri jartzen zizkatenak eta redonduri 're bai. Nei horrek atentziyo haundiya maten zin. 'Ta hanketakua 're bai.

- Eta soldauk zuekin laneko bakarra, 'o geo ya dembukin konfintza hartzen (...)
- Bai, bai, bai bai, bai. Bai, bai. Zertikan ordun eoten zin bi urte, urte terdi, bi urte, eta azkeneko konfintza hartzen zunun. Bai. Eta gaiña jeneralin izaten zin person erekiyak eta

hortxen aitzen zin zea bizkaitarrak eta baldin bazin, behintzat, otxotik eta kantatzen zittuten kantak kantatzen 'ta guentzako gauz berriya kartzen ziguten. Batetikan mesede izugarriya itten ziguten lanin esku bat botzen zigutelako, lan golpia zenin, eta bestetikan

pes berrikuntzak kartzen ziguten. Eta ordun dembora deneko izaten genun. Ni akordatzen naz, beste bizitzako hiru mutil joten zin Pekiñea lanea, Errentira. Eta joten zin egun guziko janakin. Kajak... Zea, eurrezko kaja batzuk zittuten 'ta han eamaten zuten bazkaya.

Goitikan xintxilikan ben hora hartu, eskua jartzeko izaten zuten leku bat eta handikan. 'Ta gu desitzen eoten giñan illunabarrin haik etorri, gu itxeko lanak iñak izaten genittun, 'ta ataiyera atera 'ta haik hango kontuk saten ziguten eta guk 'e egun hartan intako kontuk 'o zerbaitt

sango geniyon, far pilla bat itten genun eta kontentu! Horaxe... Harrexekin kontentu gelditzen giñan. Radiyoik 'e ez zen. Nik lemiziko radiyua ikusi nun Gurutze Zarra, oan rotonda itteko 'ro bota dute, taberna zen, eta hantxe. Eta hantxe, harrittua ni, neri harrei beira 'ta han zozten

gizasemik 'e bai. Bai. Hantxe ikusi nun lemiziko radiyua nik. Geo ya ez, geo ya pixkaka-pixkaka... Biñon... Zea hoi bai. Eta hoi, egun guziyan lanak itten "jo, torko dia haik" eta haik hango kontuk 'ta holoko kusiya 'ta ez dakit zer 'ta beti kartzen zuten konto berriya.

Eta uan eoten gan bezela 'o periodikua 'o letzeko 'ro telebista ikusteko, ordun haik tortzeko 'ta kontuk sateko. Eta geo dembora berin pes gaztiak eta askotan igual torko zizkaten auzoko launa batzuk 'o eta kontuk esan eta parra iñ eta yasta.

- Eta deneko dembua! Laneko 'ta (berriketako) 'ta deneko!
- Deneko dembora! Deneko! Biñon klaro, uan bizi gan garaiy hontan emakume batek in ber 'ttu lan pilla bat, itxeko lanetatik hasita. Biñon ordun famili huandiyak izaten zin eta

familiya gehiyena itxian nola eoten zen, lana 're gehiyo banatzen zen. Lan neketsua zen, biño banatu 're... Banatutzeko 're jende gehiyo izaten zen. Bai. Eta nei atentziyo haundiya baita 're eamaten zin beti...

Hoi ne garaiyan ikusitakua 'ta bizittutakua 'ta gue ama 'ta amonana 'ta nik dembo asko pasatzen nun ama...

- Eta geo baita 're itten zuten arratsetan, zembat dembotikan ez nau akortzen, biñon tortzen zen tenientia 'o kapitana 'ro holokua eta zaldiyakin, beste bi 'ro hiru soldado beakin, eta itten zuten baserriyan nolakua zer deskripena. Lenotikan hitz iñak eoten zin, lenotikan egunez torri

'ta abisatuk eoten giñan, béak abisua mana 'ta hitz iñak eoten giñan. 'Ta geo haik torko zin eta deittuko zuten eta lembiziko galdera ingo zuten: "Oan dela hombeste demboran ziñazten person berak al zaudete?" 'Ta "bai". "Holoko 'ta holoko?". 'Ta "bai". "Norbait torri da zerbait

galdetzea 'ro lotako tokiya mango 'yozuten 'o... Torri da norbaitte?" 'Ta "Ez". Ordun hasiko zin "Itxi honek aldi hontan hombeste leiyo al 'ttu?" "Bai". "Holoko leiyo 'ta holoko leiyo (errajakin) al dia?" 'Ta "Bai". "Leiyun koloria holokua al da?" 'Ta "Bai". "Teillatuan ura holoko lekuta juten al da?"

Itxian zea guztiyak, deskripen guztiyak itten zittuten. Eta gu ez giñan kezkatzen, ohittuk geunden, eta berriz dembo pilla bateko jon itten zin. Bai. 'Ta ni geoztikan gauz hoik pentsatzen 'ttutenin eoten nitzan 'ta nik saten nun:

"Hoik bentzako ez dute ba hoin berrikan? Hemen daude 'ta!" Pentsatzen dut askotan 'o ben zeara, ben... Aintaiyantzako 'ro itten 'te zittuten ze hoik, ronda hoik 'o! Bai, eta geo bizi 're asko bizitzen zen militarra hor kale ingurun.

Pisuk eta alkilatu 'ta... Batez ere aintaiyak, kapitan, teniente, alferez... Holakuk bizittu zin. Eta haik 'e len langillina san zattuten bezela, ben familiyakin.

- Gatz pixka 't bota 'ta beri halaxe guk sagarra jaten genun bezelaxe. Eta lanin aitzen zin eta hori, ben otordua itten zuten han eta geo ben ordutako jon ber. Ez baldin bazin ben ordutako joten, 'o arropatako bat 'o galtzen baldin bazuten, kastigua maten ziyoten.

Eta geo, gerezi garaiyan 'e bai, gerezi garaiyan guk billu genezan, bildutzia posible genuna biltzen genun, geo muturretan 'ta hola gelditzen zen gereziyaiy, dena béak pasatzen zuten, baimenakin, e? Permisukin. Haik torri 'ta eskatuko zuten permisua eta zea, frutu hura 're

aprobetxatu itten zuten. Eta geo norbattek iziñ ikusiya zulako 'ro, nausitako batei abisua maten baldin baziyoten, ordun deiya izaten zuten kuarteletikan. 'Ta han joten zin gizajuk presaka 'ta kezkatuk. Eta guen terrenun beko ixkiñin erreka, haundiya ez zen,

biño erreka pasatzen zen 'ta asko tortzen zenak bazekiyen erreka harren berri, biño lembiziko aldiz tortzen zenak ez. 'Ta han salto ittekun askotan zapela galtzen zittuten. Eta kastigua, kastigua maten ziyoten. Eta geo udazkenin, guk artua billu ondorin 'e, gereziyakin 'ta

frutakin itten zigutena artuakin 'e iñ itten ziguten. Guk gen ustez ongi ongi artoburua biltzen genun, biñon haik torri eta pasako zuten, eta artoburua billatzen zittuten, eta itten zuten artoburu hoixek izatetikan (masa hostua) bertan erre. 'Ta sutzen zutenin 'ta brasa 'ta

jartzen zenin (masa hostua), biltzen zittuten artoburu hoik han erretzen zittuten. 'Ta artua itten da erre 'ta haundittu, ereki bezela itten da. Oso goxua gelditzen da jateko. Gelditzen zen. Eta hura 're haik eakutsi ziguten. Bai, jeneralin hola dembora hontan tortzen zinak lanea 'ta

baimena eskatzea hondatzen zon hura jasoko zuten 'ta, jenealin eskualduna 'ta hola izaten zen. Biñon kastillanuk 'e bazin aski jatorrak tartin baita 're tortzen zinak. Haiken kezka haundina izaten zen ordun, hori, norbattek zerbattengatikan nausitako batei maten baziyon

abisua, haik ez zutela nahi izaten bean mende zozten soldaduk hola ibiltzia. Biñon guentzako mesede haundiya izaten zen.

- Saastibarrenen soldaduk eoten zin asko, ez?
- Bai. Saastibarrenin 'ta auzoko itxetan eta zelaitan. E... Arkalen zoztenak guen itxe parin itten zuten istruziyuk itten zittuten eta ordun koarteletikan ate 'ta formatuk tortzen zin kantari.

Eta guen itxe parin, kamiyun, han istruziyuk itten aitzen zin. Eta kantari tortzen zin kantan musika hartan ritmua maten zutelako pausun, bai. Haik kantari ben ritmu hartan joten zin eta aintzen ziyotenak "un, dos, un, dos" ematen ziyoten zea... Martxaiy ematen ziyon.

Geo jarko zittuten multzutan 'o gruputan eta lembiziyan... Filatan beterano batzuk zoztela 'ta hain taillakin istruziyuk itten aitzen zin. Han aitzen zin atzea 'ta aurrea 'ta... Pausuk eta metrailleta nola 'o... Bai, eskopeta 'ro ordun zutena nola ibilli ben hora eta geo 're

baita 're itten zittuten zeak, gerran garaiyin alkar enteintzeko 'ro mendi batetik bestea 'ro, aparato batzuk zittuten, disdira botzen zuten, kolore desberdiñatakuk eta zean 'e bai... Batzuk disdira haundiyouo itten zuten, bestik ttikiyagua. Haik bazakiten zer...

Ze formak eta ze disdira klasekin ze adierazten zuten. Ordun jartzen zin batzuk, e... Arkaleko mendiyan 'ta bestik Trapadako mendiyan 'ta han aitzen zin bat bestiri seiñalik zea itten, bialtzen. 'Ta geo klaro, guk gauza asko falta baldin bagenittun, haik gehiyo eta asko zin,

Arkalen bi barrakoi zin 'ta Babilonian beste... Beno, bi barrakoi gezki san dut, bi lekutan zozten, Arkale goiya 'ta Arkale bia. Eta Babilonian 'e bai, Babilonian 'e zozten bi lekutan. Eta soldado asko zon deneta. Eta ben janak... Ben ordutan 'ta ben janak eta ematen zizkaten

hairi, biño klaro, ez guk eta ez haik nahikua ez zuten izaten. 'Ta ordun, Bizkaiya aldetik 'ta Azpeiti aldetikan 'ta hor asko tortzen zen horko... Hemen Oiyartzungo bertakuk 'e asko dia zean, Arkalen 'ta hoitan soldado iñak, hemen bertako semik ordun garaiy hartan kinto hua

zinak asko in zuten. Biñon kastillanua 're asko zen. Biñon Bizkaiy aldi hortatikan 'ta hortikan 'e asko zen. Ordun haik jeneralin jotzen zuten inguruko baserrita. Guk estimatu itten genun haiken launtza eta geo ordaintan itten zuten jan.

Eta guk sekulan imajinatuko ez giñan gauzak eakutsi ziguten jaten. Tipula gordiña txiki-txiki iñ eta zardinzarra gordiña nastu harrei, oliyua gordiña bota eta hura gustoa jaten zuten. Beak... Ben gauza itten zutena. Guk genunetikan jango zuten gustora, eta tomatia 're bai.

Tomatia 're iñoiz imajinatuko gordiñik jatia 'ta haik hartuko zuten baratzetik tomatia, erekiko zuten, gatz pixka 't bota 'ta beri halaxe. Guk sagarra...