1. Hasiera

Gurdia

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Besteikan ez.
- Eta gurdiyak 'ta... Zu ze gotzen za, oaiñik e... Rueda eurrezkukin 'ta?
- Bai, bai, bai. Bai. Zura, zurezko erruedak, ardatza burniya eta geo burniyan bueltako llanta hura zea errueda... Bueltako llanta hura burniya 'ta ardatza. 'Ta gaiñekua dena zurezkuk. Bai. Eta izaten zin generalin e (kurtitxi) bi klase: Bat belarretako belarra eamateko zea, zabaluo.
Hoi olikan gabia eta geo e... Zea, belarra berdintzako 'ta erramolatxa 'ta artua 'ta arbiya 'ta hoi denak karraitzeko kajolakin. Bai eta itten genun pes hori, kendu kurtitxe bat eta bestia sartu errueda beratan eta egun batin holako kambiyon mat 'o iñ zen eta han zozten zea,
erruedak eta bestik siesta jon zin eta osaba, ne osaba gaztina 'ta ni, eta hairi pruebak ittia gustatzen ziyoten nei, 'ta ta hasi zin hora muitzen zula 'ta ez zula 'ta, 'ta nik beak haik zarraguk, zaarraguk nola zin gustatu itten zin ze posible nun ittia 'ta zer ez iakustia 'ta muittu
dut erruedak, 'ta pasa zuten...Sastrakak pasa zittuten, beste bizitzakun zalaira jun zin, zalaian goiti bera jon zin eta sagarra jota geldittu.
- (...)
- Errueda.
- A, errueda.
- Erruedak. Errueda, e? Be zea 'ta guzi. Bi erruedak be ardatz 'ta guzi.
Saarra jota han geldittu zin eta bestik siestatikan jeiki biño lenotikan ate nahi genittun handikan... Bai erki kosta 're! Eta klaro, malda pixka 't bazen gotti, lembizi jo genun malda gutxina zen lekura eta errueda muittu genittunin, sagarrai ya azala kendua,
lurrakin azala kendutako hura tapatu genun gen ustez, eta erruedak behintzat karri genittun zozten lekura. Bai. Eta geo agertu zin, lurra jon zinin sagarrak azala kenduak. Eta nik behintzat ez nun iñoiz esan zer gertatu zen, biño bai erki kostata erruedak...
- Pisu erra!
- Bai. Eta gaiña euriya asko iña baldin bazen aurreko egunetan, guk ez genittun karko haik lengo tokira.
- (...)
- Klaro. Hain mihak zin! Bai.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-033
Pasartea 0:10:00 - 0:13:10 (3' 10'')
Laburpena Gurdiak zurezkoak ziren eta lan mota bakoitzera egokitzeko prestatuak zeuden.

Abere langileak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Behiyak san 'zu, biño bihorra 'ta 're izango zin. Zuek bihorra bazenuten.
- Baita 're. Guk bihorra bagenun. Beltx-beltxa, oso bihor politta. Ni akordatzen nazeneko, pixka 't zartua zen, orduko lan asko iña. Lembizi esneketan eta geo bai han itxian bertan,
ni akordatzen nazela, lan gutxi in zun, biño esneketan bai. Eta pixka 't zartua zen eta behiyakin batin ibiltzen zen. Ez ziyoten behiyak ezer itten. Ya ohittuk zozten. 'Ta nik eamaten nittun zea, e.... Errekara, ura iatea eta ni beti desitzen eoten nitzan bean gaiñin
jartzeko eta estratak, klaro, animaliyak eta orduko gurdiyak erruedak oso mihak zittuten eta klaro, estrata itten zuten beti zabiztela bajatu. E... Estrata generalin ordukuk bajuok izaten zin 'ta ondoko lurra altuo. Ordun kroskara ailletzin, nik, enitzan atrebitzen jartzia
normal zankolaka bihorran gaiñin 'ta jartzen nitzan auspeska. 'Ta auspeska jarri, zako bat jarriko balitz bezela, bire pixka batin joten nitzan 'ta geo beak gelditzen zin ni jeixteko. Bai. Biño iñoiz ez nitzan atrebittu normal zankolaka jartzia. Biñon zakua bezela bai.
Metro mordoska batin jon 'ta geo taka, beak gelditzen zin, bihorra. 'Ta ni jetxi eta kontentu. Hurrengo egun arte.
- Nola zun izena?
- Txata. Bai, beltx-beltxa zen. Ez zen haundiya, biñon oso bihor politta.
- 'Ta bihorra asko izaten zen hola mandua 'ta aiña izaten zen gauzak iamateko 'ta hola? 'O...
- Ez, astua gehiyena. Astua. Mandua 're bai, biñon erabat astua. Ordun astuak lan asko itten zun. Baserriyan morroi baten lana itten zun astuak, itxeko lanak itten, esniak eamaten, esnia eamaten ez zunak erosketak itteko... Zertikan ordun astian behiñ 'o bi astetik behiñ 'o
jeixten zen enkarguta 'ta ordun astua kargatu 'ta berriz beste bi asteko erosketak inta. Astua bai, astua asko zen ordun.
- Zuek bazenuten astua?
- Ez. Ez.
- Beno, bihorra...
- Bihor hora eta gehiyo ez, astoikan ez.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-033
Pasartea 0:07:20 - 0:10:00 (2' 40'')
Laburpena Garraiatzeko eta tiratzeko, abereak erabiltzen ziren. Gehiena, astoa, baina baita idiak, mandoak eta zaldiak ere. Seastarrenen, Txata behorra zeukaten.

Ferrak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Funtziyua zer da, hokiyo heltzen 'yolako biriai? 'O gutxixio hondatzeko hanka 'o...
- Eske behiyak, e... Lana in ber dunin eta zozten biriak dena estrata zen eta ordun indarra itteko itten zittun eskazalak eta hautsi. Eta handikan babesteko. Gaiñekun, gaiñekun...
E... Eskala gaiñin biñon, e... Perra pixka bat zartua baldin bazakaten eta leundua irrixtu gehiyo itten zin behiyak, biñon ez, hoi da, haik indarra in ber zuten eta ez hankak hondatzeko.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-033
Pasartea 0:06:30 - 0:07:20 (0' 50'')
Laburpena Ferrak aberearen oinak babesteko jartzen ziren, lan egiten zutenei azazkalak hondatzen baitzitzaizkien.

Ferratokiak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-033
Pasartea 0:02:40 - 0:06:30 (3' 50'')
Laburpena Baserriko lana egiteko makinariarik ez zegoenez, animaliak erabiltzen ziren. Horretarako, ferratu egiten ziren. Ferrategiak non-nahi zeuden Oiartzunen. Altzibarren, esaterako, bi bazeuden.

Gazi-kutxa

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Nola (...) zenuten?
- Bai, txerriyan... San nun bezela... Txerriyan puskak sartzen zin denak batea eta geo sahiyeskiya 'ta hoi dena lenotikan atetzen zen. Eta baita 're lenotikan zintzilik jartzen zen.
Gazi-kutxatik atetzen zenin, gatza gehixkuna gaiñin zuna kendu, piper hautsa gorriya eman 'ta ya zintzilik. Geo ondorin urdaizpikua. 'Ta geo gazi-kutxa bera baita 're ibiltzen genun konfradiyan banatzen zen haragiya sesiña itteko. Prozedura 're berdintsua da.
Eta denin, gatzin jartzeko, ateratzeko, eta hoa 're geo zintzilikatu itten zen eta urdaizpikua bezela sekatu. Eta oso ona baita 're gelditzen da. E... Gusto berexi bat gelditzen zaiyo.
- Ordun haragi frexkua jaten zen momentun aberia hill ondoren, biño geo...
- Bai. Ya ne garaiyin erosi 're itten zen karnizeitikan zea, e haragiya, biñon gehiyo itxekua. E... Konfradiyan banatzen zen haragiya, e... San dugun bezela txerrikiya, antzume, ahuntza, ardiyak zittunak ardiyak 'e bai, eta itxian gehiyo, biñon erosi 're bai.
Erosi 're itten zen. Ni akordatzen nazela, bazauzten Oiyartzunen...
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-033
Pasartea 0:01:00 - 0:02:40 (1' 40'')
Laburpena Garai batean hozkailurik ez zegoenez, janaria beste era batera kontserbatzen zen; gazi-kutxarekin, adibidez. Gazi-kutxa txerrikia gazitzeko eta gainerako haragiarekin sasiña egiteko ere erabiltzen zen.

Umiliazioak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Horren izebak eta. Eguardiyan ekarri ayuntamentura jendi gehiyena zen demboran eta illia dena moztu, hemen hola utzi mordoxka bat, hemen lazua iñ, zea bandera espaiñolakin, zinta espaiñolakin, eta eguardiyan jendeik gehiyen gehiyena zen demboran zea itxea biali hortikan.
Ayuntamentun ben akziyua in 'ta...
Nor Sagardia Olano, Maitxo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-032
Pasartea 0:58:04 - 0:58:37 (0' 33'')
Laburpena

Gerra: zenbat heriotza eta zenbat gorroto, eta ezin ezer egin. Umilliazioak.

Karlistak eta militarrak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Killikupin.
- Hor zer zen?
- E?
- Hor ez zen batzokiya eon 'ta geo...
- Batzokiya gisa biño lembiziko zea hortan aitzen zin hola komuniyua in ber zutenak eta doktriñarako preparatzen aitzen zian hor, lendabiziko plantan. Batzoki gisa, bai.
- 'Ta zirkulua zer zen karlistana?
- Bai. Biño lembizi batzokiya zen, e!
- Hoi da, hoi da. Eta karlistak ze eondu zin, e... Arizmendinin 'e ez zin eondu?
- Militarrak.
- A, militarrak.
- Militarrak, sí. Militarrak eondu zin, bai.
- 'Ta ayuntamentun 'e bai. Hasieran.
- Ayuntamentun nik ez naz akordatzen. Ayuntamentun. Bai, hor itxe zea hoitan militarra zen hemen gehiyen. 'Ta hemen Pepita Elizegi, osea, betenaiyun bi hortan ere, hor zen, berriz,
Donostikua, General Solchaga. Haik udaran etortzen zin General Solchaga 'ta bere familiya 'ta ordun hor gertatu zin gerra sortu zenin. Era militar.
- Bertan iondu zen?
- Solchaga hoi zen, militarra zen. (Grado) haundi xamarrekua zen. Jenerala, General Solchaga. Zin Donostikuk, biño udaran horrea tortzen zin Pepita Elizegin pisu horta. Udara tortzen tzin horrea.'Ta hor gertatu zin gerra sortu zenin. Bai.
- 'Ta bertan geldittu zin?
Nor Sagardia Olano, Maitxo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-032
Pasartea 0:48:50 - 0:50:30 (1' 40'')
Laburpena

Killirikupe gainean batzokia zegoen. Gerora Círculo Carlista izan zena aurretik Batzokia zen. Arizmendinen militarrak egon ziren. Solchaga jeneralak udara herrian pasatzen zuen, gerra etorri zenean Oiartzunen zen eta bertan gelditu zen..

Tropak herrian sartzen

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Hemendikan, hemen sartu zin.
- Ugaldetxotik gotti den...
- Ez, hemen, hemen, goitikan. Bai. 'Ta...
- Beldur errak bai, pasako zenittuzten?
- Biño ez genekiun zer zen. Nik gerra zer zen... Biño akortzen naz denak hortxe itxia horren aurkaldin, jarri... Gu beira tropak heldu zila 'ta behiñ 'e ikusi gabik gerrik.
'Ta denak hantxe giñan, izebak, bi izebak eta esan dut, osaba, atzetik jon zen hoi be zea janez. 'Ta "ba, ni banijua!" Itxian zeon arropa zarrak jantzita zeara, "banijua aber zer den ba kali hortan." 'Ta como espía, hartu 'ta kartzela eaman zuten.
Eta gu, berriz, hortxe, paretan kontra jarri eta denak filan jarri 'ta denai pistolakin hola zeatzen. Ni ttikiya. 'Ta hiru neskatxa 'ta bi izebak.
- 'Ta izebak geo jakingo zun iaman zutela?
- Bai.
- Karo.
- Klaro. Al no volver a casa...
- Disgusto erra!
- 'Ta hola asko eraman zittuzten hemendikan. Asko. Eta beste hiru hoik behiñik piñ hill zittuzten 'ta... Hoiyek... Kampotik zatorren jendik zer zakiyen haik zeiñ zin eta...
Hori izan bazin gizon gaixto batzuk, sólo que tenían su ideal! Ben idea zutela... Nazionalistak. Ordun nazionalistak karlistan kontra. Ez, karlistak nazionalistan kontra zian. Eta nola Naparrotik etorri zien reketi hoik, esos eran todos carlistas. 'Ta hemengo jendiay... Bueno!
Amakin bat badia, nere... Hor baserri ttiki bat bagenun gure itxian... Gure itxia zenan frentin. Xomorronia saten geniyon. Horkua 're, Txomin, hua 're hil zuten... asko! Asko. Hor Etxetxikiko apaiza 'ta... Jesus! Zemat hola.
- 'Ta batzuk nazionalistak zilako, biño geo beste asko 're politikan sartu gabe zoztenak 'e bai, ez? Hil zittuzten.
- Ez dakit ba. Nik uste 'ut politikakuk gehiyo ziala. Bai, gutxi 'o gehiyo. Ben ideala zuten, gaiñekun iñoi hola kalteik iñik behiñik pin.
- 'Ta gerra hasi aurretik hor batzokiyak eta bazin, ez?
- Bai.
- Non zen batzokiya?
- Hortxe bat. Oañ itxia itten nola ai dia hor? Pues hortxe, baju hortan batzokiya. 'Ta zea, karlistan zirkulua saten zen. Zirkulua zen hemen oain garajia nola do hor zean, Antoneneko onduan?
- Bai.
- Hor zen zirkulua saten ziona.
Nor Sagardia Olano, Maitxo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-032
Pasartea 0:43:45 - 0:47:10 (3' 25'')
Laburpena Tropak Errenteria aldetik sartu zirenean, Ollokinekoak Landetxe aurrean zeuden. Maitxo gaztea zen, eta ez zen jabetzen zer zen gerra. Haiek plazara ikustera joan zenean atxilotu zuten osaba. Bere osaba bezalaxe asko eraman zituzten, eta beste asko hil ere bai. Batzokiak non zeuden.
admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

Nor Sagardia Olano, Maitxo
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-032
Pasartea 0:41:30 - 0:43:45 (2' 15'')
Laburpena Zeintarrak ziren afusilatu zituztenak. Bere osaba atera zuten patiora, baina ez zuten hil. Gerraren gaineko galderak egin dizkiot, beste elkarrizketatu baten datuak konfirmatu nahian, eta datu ezberdinak eman dizkit. Kontrastatu egin behar ditut.