1. Hasiera

Olloki

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- ... zelayin.
- 'Ta hangua zer zenun gurasutako bat 'o?
- A ez dakit... hara ezkondu zian 'o... hori ez zattut esango.
Han sortu giñan behiñipein betzi 'do hamar.
- Jesus!
- Bai.
- Eta noiz torri ziñan honea?
- Honea sei urtekin karri ziten. Nola... Osaba zen nere attan anaiya. Eta nola berak etzakaten... etzuten familiyik ba 'ta... ordun bakizu? Askok ez bazuten ere zeaikan...
padrino-madrinak, atautxi-amautxiyak, jasotzen zittuzten hola, asko, len ohittura bazen. 'Ta etzuten beran familiyik eta honea karri ziten 'ta hementxe, hazi 'ta hezi, 'ta bukatu 're hemen in berko dugu.
- Eta Ollokinekua zein zen e...?
- Olloki saten ziyoten osabai, 'ta nere attai 're bai. Attona... attona... hoiyen attan atta edo...
Hoin attona 'ro... Usurbilkua baiño han Olloki baserriya 'ro ez dakit zer zen han... bertsolaiya oso ona izan ber zun.
Nor Sagardia Olano, Maitxo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-031
Pasartea 0:03:10 - 0:04:30 (1' 20'')
Laburpena

Astigarragako Olaberrieta baserrian jaio zen Maitxo. Sei urterekin ekarri zuten Ollokinera, aitabitxi-amabitxiekin. Normalean, baserriaren izengoitia hartzen du pertsonak, baina kasu honetan, Olloki aita eta osabari deitzen zioten eta handik hasi ziren etxeari Ollokine deitzen. Aitonak bertsolari ona izan behar zuen.
admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

Nor Sagardia Olano, Maitxo
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-031
Pasartea 0:00:00 - 0:03:10 (3' 10'')
Laburpena Klaketa. Noiz eta non jaioa den. Astigarragako Olaberrietan jaioa da. Otzozulota inguruan. 2 minutu eta 15 segundotara akatsa dago. Zintarena da, ez kapturarena.

Haragia kontserbatzeko bideak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Eaman ber zen puska analizatzea betenaiyuri. Bai
- 'Ta geo... Zea, karo, oan kamarak 'ta dia, leno non konserbatzen zenuten?
- Ba... Len txerriya hiltzen zenin, e... Zea, e... Kostilla 'ta saiheskiya, xolomo 'ta,
urdaizpiko 'ta hori dena itten zen, zea, este... gazittu. Egurrezko gazi kutxa batin jarri eta nahiz, e... Zea, urdaizpikuk eta, e... Saiheskiyak eta hoi denak batea jarri, klaro, saiheskiya 'ta lenotik atetzen zen, lenotik gazitzen zelako. Handikan gazittua atetzen zen, eta piper hautxa...
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-030
Pasartea 1:01:00 - 1:01:42 (0' 42'')
Laburpena Gazi-kutxa. Hurrengo zintan osorik azaldu du.

San Juan kaleko hiltegia

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Jeneralin itxekun 'o auzokun launtzakin. Bai.
- Eta geo mataeira 'ta eamaten zen?
- Bai. Matadeira bai. Behiya zartzen zenin... Ba matadeiya zen, e... Oango bibliotekatikan, e...
Zea, e... Bariantea. Hortxe zen matadeiya, kantoiya itten zun eta... Ni behiya hiltzen ikustia ez zit gustatzen, biñon gaiñeko dena ittia bai. Nola erekitzen zuten, nola barrenak kentzen ziyoten, larrutzen zuten, dena. Eta zean, hori, matadeiyan,
itxi harren barrenin itten zuten, eta tripak garbittu, Maria Tripera esaten geniyon eta harrek bertan garbitzen zittun. Hustu, eta... Bertan garbitzen zittun harrek. Geo ya garbittu, eta karnizeita eamateko. 'Ta geo handikan aurreko tripa...
Egosi dela, 'ta hori dena karnizeruk beák itxian itten zuten. 'Ta geo, e... hori bian, eta goiyan zuten betenaiyoko ofizina, zertikan behiya hiltzen zenin, 'ta baja man 'ta in ber izaten zen eta.... zea, harrek... Man ber zun baimena sano zon, 'o ez 'ta hoi dena,
txerriyakin 'e berdiñ, nahiz txerriyak itxian hiltzen zin, biñon txerriya itxian hiltzen zenin betenaiyuri man ber zen puska, e... Harrek e... Analizatzeko, jan biño len eta hori... Jestiyu hoi itteko 'ta baimen hoik emateko 'ta dena ofizina 're matadeiyan goiyan bertan zon.
Bai. Eta hor iraundu matadeiyak, e... Hori, bariantia 'ta itteko bota ttuten arte.
- Ordun ezin zen itxian animaliya hill 'ta haragiya zuena gorde 'ta...
- Bai, bai, bai, bai. Bai. Bai, bai. Bai, bai. Bai. Hoi bai, biñon, e... Txerriyan kasun e... Ni akordatzen nazelikan, e... Nahiz itxian hill txerriya, zea, este...
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-030
Pasartea 0:58:40 - 1:01:00 (2' 20'')
Laburpena Animalien hiltegia San Juan kalean zegoen, orain Iparragirre etorbidea dagoen tokian. Han tripak garbitzen aritzen zen emakumeari Maria Tripera deitzen zioten. Etxean hil zitekeen animalia, baina txerriaren kasuan, puska bat eraman behar zitzaion albaitariari, aztertzeko.

Umea egiteko

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Gaiñekun barrenin.
- 'Ta geo beti kantidade bera eukiko... Zuek betzi 'ro eukitzen zenittuzten, ez?
- Bai. Ttiki 'ta haundi.
- 'Ta kantidade bera eukitzeko, jakin berko zen noiz eman bat, e... 'O... Nola izaten zen, zeana, zezenana? Eaman itten zen?
- Bai, eaman, eaman, bai. Eaman itten zen. E... Nabarittu itten ziyon, zea, susaa zonian,
'ta ordun hartu 'ta zezenana eamaten zen. Bai. Eta e... Patzen zen lembiziko biajin eta geo bueltatzen baldin bazen, berriz debalde izaten zen. Ez dakit biaje bat izaten zen, e.. Lembizikotikan bigarrenea bakarra, 'o beste bi izaten zin,
bat bakarra uste 'ut izaten zela. Bai.
- 'Ta hua norbattek eaman berko zun?
- Bai, bai, bai, bai. Itxetikan hartu behiya, 'ta hara eaman.
Eta geo eamaten zen zezena zon lekuan, pues berriz 'e e... Hara, e... Zezenana joten giñanin, han berriz 'e beste person bat ber izaten genun zezena eskatu 'ta... Hoi dena itteko.
- 'Ta haurrak 'e bialtzen zin?
- Bai, bai, bai. Bai, bai, bai. Askotan... Askotan persona... Askotan person haundi batek eamango zun sokatikan eta behiya baldin bazen, e... Zea, e... Kostatzen ziyona jotia 'ro, atzetikan haur bat makill batekin harrei aurogo joteko jotzen. Bai.
- 'Ta geo, e... Umatzen 'ta 're gotuko za!
- Bai.
- Hor e... Beti atentziyun, ez? Gabin 'ta noiz...
- Bai, bai, bai, bai, bai. E... klaro, nabaritzen yozu, gutxi gorabera . Eta batzuk pues igual be moura itten zin, biñon gutxi, gutxitan. Jeneralin zea, e... Umatzeko garaiyin, itxian trebena zonak, 'o...
Harta atrebitzen zenak, pues emango zizkan besuak atetzen ikusten ziyonin, e... 'Ta emango ziyon handikan sokakin eskazalan atzetikan jaiyotzea zijunai emango ziyon amarra eta geo soka metro batzuk utziko zittun eta handikan e...
Lotuko zun egur bat, beste bi personek 'o titzeko. Eta lembiziko hura, zea amari launtzen atetzen eta beste bi tiraka. Bai.
- Eta (betenaiyo (norbaitt ibiltzen al zen ordun?) betenayoik eta ibiltzen al tzin ordun?
- Bai. E... Ni akortzen nazen betenaiyua da Don Antonio, e... Hoi joten zen. Bai. Biñon umia ittekun 'ta oso gutxitan betenaiyutaz bertzen giñan, gaiñekun zerbaitt miña zunin, 'o... Ordun bai, biñon gaiñekun umia itteko jeneralin...
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-030
Pasartea 0:55:30 - 0:58:40 (3' 10'')
Laburpena Beti azienda kopuru bera eduki ahal izateko, txekor batzuk saldu egiten ziren eta behi onenaren miatxua aurrerako uzten zen. Baina bai baterako bai besterako, behiak umetu egin behar, eta, horretarako lehendabiziko lana, behia susara jarri orduko zezenarengana eramatea. Behia umetzeko garaian, ez zitzaion albaitariari deitzen; etxean beti zegoen norbait horretan trebea zena.

Azienda zaintzen

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Geo behiak 'e izaten al zuten ardiya 'ta bezela, zea, e... Errapin muturra zea itten ziyotela...
- Zartatu 'ro?
- Zartau 'ro! Bakizu, miñ...
- Bai, bai, bai. Bai, bai. Bai. 'Ta ordun oso mimberetuk ioten zin 'ta kosta itten zen esnia kentzia. 'Ta sebuakin 'ta aitzen giñan, haik zea itten, e... sendatzen.
- 'Ta Lamparoiya 'ta Naparmiña baldin bazen, ez zon ze iñik?
'O zerbatte saiatzen ziñazten itten?
- Bai. Eskazaletakua 'ta askotan garbitasunakin 'ta zea, sendatzen zin, biñon ya Lamparoiyana 'ta ez. Eta hoi nik uste dut gehiyena zela, pues... Hori, e...
Lekuak, leku itxiyak askotan leiyoiy gabik, eta nik uste dut horrek 'e asko itten zutela. Bai. 'Ta geo animaliyaik... Klaro, e... Baja haundiya itten zuten, e... Neguan. Zer... e... Flakatzen zin, eta klaro, uan bezelako janakin ekilibriyoik ez zon eta...
Bai, paliza haundiya hartzen zuten. Nahiz barrunin euki, paliza haundiya hartzen zuten. Bai. Eta segun, ze egualdi joten zen, zertikan zuk gutxi gorabera urtero, e... Jana beretxua 'ta jasoko zunun neguko,
'o urte batin galduko zizun egualdi txarrangatikan itten zunun zea hura, e... Janaiy hura, 'o luzatu zizulako negua, 'ta paliza haundiya hartzen zun animaliyak ordun.
- 'Ta kampoa ez zen atetzen?
- Kampoa gutxiyo. Uan bezela... Kampun 'ta... Hillaetetan 'ta ez. Udazkenin 'o hola, e... Baldin bazen belarra uandikan aprobetxatze moukua neguan sarreran eta ttikiya izin zena moztu 'ta... Biñon ez, e... Oso gutxi, holoko kaso batzutan.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-030
Pasartea 0:53:10 - 0:55:30 (2' 20'')
Laburpena Baserriko diru-iturri garrantzitsuena izaki, animaliak ahal zen hoberena zaintzen ziren. Lanparoia eta antzeko gaixotasun larrien kontra ezin zen zer askorik egin, baina gainerakoekin saiatzen ziren. Behiak ez ziren heiatik ateratzen orain bezala, eta, leku itxian egonda, errazago gaixotzen ziren.

Nafarmina eta lanparoia

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- 'Ta len gaixotasuna zean aittatu zu, errapeko bultu haik 'o... Ze gaixotasun gehiyo izaten zun ganauk?
- Ba... Zean, este... Izena ez dakit zer zun, biñon e... Adar ondotan 'e izaten zittuten zeak, e...
Zauriyak eta hola. Berezkuk, e! Ez bestela iñak. Eta geo asko ordun galtzen zen behiya nafarmiña. Hoi hankatan, hanka tartin sortzen ziyoten zerbatte eta behiya hiltzeiño ailletzen zen. Bai. Eta geo ba... Zea 're bai, biriketako miña, lamparoiya esaten geniyon.
Eta kutsakorrak zin eta ordun e... Baldin bazen, e... Zea, baldin bazon baserri batin e... Zea hoi, este... E... Kutsuzko gaitz hoi, 'o nafarmiña 'o lamparoiyak 'o... Ioziñ holoko gaitz klase, ba ordun hara jon ber zuten personak eta hankatakuk 'ta kambituta 'ta,
oso kutsakorra izaten zen.
- Pertsonai 're pasten ziyon?
- Ez. Pertsonak eaman zezaken itxe batetikan beste animaliyai. Eta feiyak eta itxi 're bai.
Ordun feiya asko itten zen, hemen Oiyartzunen 'e astelenetan itten zen feiya animaliyana San Juan kali hortan, oandikan anillak iongo dia hor animaliyak sokatik lotuta eukitzeko 'ta eta feiyak eta denak itxi itten zin. Eta horrek bastante iraun zun.
Oandikan 'e nik uste dut... Hirurogeita hamar 'ta, geoxio 're igual.
- Zer lamparoiya, o nafarmina, o...
- Nafarmiñ hoi. Hoi oso kutsakorra zen, bai.
Eta baita 're nik uste dut berriz berrittu in zela hasi zenin kampotikan animaliya e... zea, raza berriyak kartzen ta horrek 'e ze ikusiya izan zula uste 'ut ondorengo urtetan, e! Ez gerra ondoregutan bakarrik, geo ondorengutan 'e bai.
- Haik ekartzen zutela?
- Bai. bai.Bueno berdin zen hemenguak hara 're. Biñon, san nahi nuke, zea hoi hasi zenin, e...
Muimentu hoi hasi zenin, behi raza berriyak eta, kampotik kartzen zela ta eramaten zela ta horrek 'e berriz 'e nik uste dut ondorengo urti hoitan zea iñ zula. Bai. Pixtu in zula.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-030
Pasartea 0:50:30 - 0:53:10 (2' 40'')
Laburpena Aziendak gaixotasun ugari hartzeko arriskua zuen: nafarmina, lanparoia... Kutsakorra zenez, azoka asko itxi ziren gaixotasun horiengatik.

Behi motak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Ganaua, ganaua ingo zen, esnetako, haragitako 'ta laneko 're bai, ez?
- Bai. Bai, e... Esnetako 'ta laneko. Bai. Oan bezela... Gaiña ez zen oan bezelako behi razikan, ordun beste razak zin. E... Betroikiyak, grisak, eta geo...
Holandes hoik, txuri beltx hoik eta, geo hasi zin sartzen. Biñon... Lembiziyan, lembiziyan, ez dakit ongi saten zattuten, e... Ba... Berrogeita sei 'ta geoxio 'ta behi betroi 'ta holakua zen gehiyena. Geo...
Behiyakin lana itten zunak baita 're zun, pues, behi asko lanin ibiltzen baldin bazen, e... Esnia gutxiyo ematen zun, bai, eta... Biñon bat hortako. 'Ta geo haragitako saltzen zen gehiyo pues hori, tternera zela, esnia iaten ai zela oandikan, eta geo txokorra 'ta ittin.
Bai. Eta geo... Lenagotikan aittatu duten bezela, pues itxeko behi onena zenana, 'o gehiyena gustatzen zizunana, 'o... Harren umia aurreko. Bai.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-030
Pasartea 0:49:00 - 0:50:30 (1' 30'')
Laburpena Orain baserri askotan haragitarako azienda izaten da, baina lehen ia dena esnetarakoa izaten zen. Gaur egun, esnetarako behi gehienak holandarrak dira, baina lehen beste arraza batzuk zeuden; betroiak, esaterako. Behia lanerako erabiltzen bazen, esne gutxiago ematen zuen.

Lupulua

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:32-n

Transkribapena

- Geo... Sartu zen, e... Ba... Nik ez dakit, berrogeita hamalau 'o, hamalau hamasei inguru hortan, e... Sartu zen kampotikan e... Zea, lupulua. Eta baserri bitan iñ zuten prueba, eta gue beste bizitzakuk eta auzoko baserrikuk. Eta... Ez ziyoten iraun, e...
Nombatte kompentzi haundiya in zuten kampun, e... Zea, eremu haundiyagukin, eta hiru urtetan 'o hola bakarik in zuten. 'Ta hoi zen, zea, baina bezela, egurrin joten zen gotti, o alambrin, eta baliyo zun zerbeza itteko. Bai. Eta... hori, kampotikan...
kampoko person batzuk torri zizkaten, e... Eakustea nola iñ ber zuten, eta gen beste bizitzakuk oso ongi, ze in zuten, oso ongi jarri zuten. E... Eremu haundiya zuten, biñon sartu zittuten meta ziriya 'o haundiyoko eztakak, eta eztaka hairi in ziyoten zolua (tatulukin)
eta han pasa alambria. Eta lurretikan landaria jaiotzen zenin, e... Ilarra, 'o, baina bezela zen eta joten zen zean gotti, e... Alambrin gotti. Eta altura haundiya hartzen zun, ba lau bat metro igual. Eta geo, e...
Alambre hoi bi ayekatatikan eskatzen zin eta errenka hua dena betti jeixten zen, e... Gotti jontako aiyen hura dena, be lorikin, lore hori bat itten zun, peajosua, eta geo eskuz billu ber izaten zen hura, eta hua 're bai, hua auzo lanin itten genun.
Ordun izaten zen momentun in bertako gauza. Eta, ba... Ez baldin bazenun be garaiyin biltzen, e... Oso dembora gutxi nahikua izaten zun pasatzeko 'ta ordun, pues baliyo zuna ez ziyoten ordaintzen, ez ziyoten patzen.
Eta utzi in zen hura, biñon, e... Eman zun be... Zea, be bolara eman zun horrek, biño oso motxa izandu zen, hiru bat urte 'ro hola. Eta esan zattuten urti hoin ingurun.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-030
Pasartea 0:46:10 - 0:49:00 (2' 50'')
Laburpena Urte batzuetan lupuluarekin esperimentatu zuten baserritarrek. Lupulu landarea zerbeza egiteko erabiltzen zen. Arrisku handiko negozioa zen. Izan ere, lan handiena egin eta gero, lupulua erraz hondatzen zen eta galera zekarren.