1. Hasiera

Tartean militar onak ere baziren

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:31-n

Transkribapena

- Oain hobekiyo bizi da bai jendia ordun aldin!
- Bai.
- Jo!
- Kejatu 're bai, gehiyo, e!
- E?
- Gehiyo kejatzen gala, biño!
- Bai, biñon, hora tristia zen, kampoa atera 'ta igual ikusten zenun familikon bat hilla bazterrin han 'ta... Tiroka ai zila 'ta...
- Eziñ ezer san!
- Ezin pasa! Toki triste... Dembo tristik pasa genittun, oso tristik! Gaiña san ziuten batzuk bazin haitan 'e onak 'ta san ziguten (bideo moztu itten da) han tren zubiya zen, ez dakit oain han bado 're.
- Nongua?
- Altziberkua. Harriya eamaten zuten hara...
- Karrikako trenana? Bai.Oaindik hor do, bai.
- Bai. Esaten ziguten trenan guardin eoten zila askotan guardin han eoteko saten ziyotela 'ta gue sukaldeko... Sukaldeko zea, leiyua harrapatzen baitzun pare parin, kristala... Kristalakin 'ta kristala haitan koltxoiya 'ro zerbaitt jartzeko,
argiya sartzen zela 'ta kaltegarri zela guetzat 'e. Zertikan haik argiya ikusi ezkio tirua titzeko ordena zutela. 'Ta geo in genittun sako batzuk koltxoiyai illiak kendu 'ta illiak sartu zaku hoitan 'ta haik zintzilik jarri. Xintxilik jarri han iltziakin 'o nolazpatte, argiyik ikusten e...
Galdetu geniyon: "kuste al zute uan?" "No se ve nada. ¿Qué le ha veis hecho?" "¡Ui! ¡Quitar a los colchones la lana que tenía y poner aquí, qué remedio nos queda! No teníamos otra cosa."
- Karo, zona!
- "¡No teníamos otra cosa, tener que poner aquí o oir los tiroteos que vosotros hechaís por aquí!. No sé porque, nosotros si no hemos hecho nunca nada y tener que estar aquí debajo del tiroteo". 'Ta parre itten zuten haik ordun.
- Jo... parra erra.
- Parra.
- Eta ordun, San Markostikan 'ta botzen zittuzten tirukin 'ta jendia 'ta hiltzen zen ordun, e?
- Bai! San Markostik tiro asko titzen zuten. San Markostik Altziberra tiro asko! Pottonea 're... Uste 'ut azertatu zutela batin Pottonea 're, biño barrenin iñor ez 'o ez dakit zer zuten. Bazuten zerbatte. Biño San Markostik tira, denak, tiro denak San Markostik titzen zittuzten.
- 'Ta zea... Geo...
Nor Egimendia Aranburu, Korneli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-011
Pasartea 0:17:00 - 0:20:00 (3' 00'')
Laburpena Gerran, kanpora atera, eta familiako bat igual topatzen zuten bazterrean hila, eta ezin ezer egin. Militarren artean batzuk baziren onak. Leihoa estaltzeko esan zieten, argia ez ikusteko, ordena zutela-eta argia ikusiz gero tiroa botatzeko. San Markostik tiro asko botatzen zituzten.

Gerra giroa

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:31-n

Transkribapena

- Jende zarragui 'ro aitzen al zeniyoten torriko zela gerra 'ro? Zuek zerbatten susmua bai al zenuten?
- Bai, abioiyak eta bazabizten bueltaka 'ta. Geo San Markostikan 'e tiroka 're hasi zin 'ta,
San Markostikan erki hartzen baizuten gue ayeka hora, 'ta guk tiruka sumatzen zinin itten giñan zuiya, oan 'e han eongo da, Altzibarko zuiy haundiy hora, hara azpira joten giñan. Igual igual zen jon ezta 're biño! Biño, defensa, iruitzen! 'Ta hara joten giñan,
geo abioiyak 'e pasatzen zin, 'ta, ikara maten zuten denak... Denak ikara. Geo soldaduk 'e gorde itten zin askotan 'ta Iruñarrenin 'ta hoitan 'ta soldaduk eoten zin 'ta, denak hantxe, bata bestia non gordeko 'ta ... Iñork hil nahi ez! Hoixe zen, iñork hil nahi ez!
'Ta holaxe. Bizimodu tristia pasa genun.
- Gerran 'ta gerra ondoren 'e bai.
- E?
- Geo gosetia!
- Geo gosetia. Joe, geo... Ogiya beltza... Oaiñ beltza despreziatu itten zen, biño ordun beltza 're estimatu itten zen. Ez dakit, Naparrotik kartzen zuten ogiya gaiña!
- Errotak itxi iñ zittuzten.
- E?
- Errotak itxi iñ zittuzten hemen.
- Hala saten zuten.
- Bai.
- Gui Iurrittako errotakuk, lagun haundiya zen gue Attakin, Santosekin, 'ta saten ziyon:
"zu toz hiruak aldin goizaldea 'ta nik erekiko 'ut atia, zuk ez ateik jo. Torri trenbiretan barrena 'ta nik emango zattut, zea iriña 'ta amak 'eo, amonak 'o, norbattek ingo 'izkizute taluk" 'Ta "bai, bai, iriña izan ezkio torko ga" 'ta handik harrek launtzen zigun asko,
Iurrittako errotakuk asko launtzen zigun.
- Gordian emango zun harrek?
- Gordian 'ta, geo Santos joten zen billa 'ta, zakukin 'ta hora 're bildurrez,
arratsin 'e iual ibiltzen zin non nahi 'ta. Behiñ 'e ez zitzaiyon tokatu ezerez, biñon...
- Tokatu baziyon...
- Larri aski ibiltzen zen tokiyak bazittun. 'Ta hara jon 'ta han iriña maten ziyon harrek,
béak posible zuna 'ta geo saten ziyon: "hau attutzeko hombeste dembo jongo zizu 'ta ordun berriz torri, nei deittu" 'ta hola ibiltzen giñan batetik bestea. Ahal zen bezela!
- Ahal zen bezela. Hau garaiyak!
- Uaiñ hobekiyo bizi ga!
Nor Egimendia Aranburu, Korneli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-011
Pasartea 0:14:00 - 0:17:00 (3' 00'')
Laburpena Gerra aurretik hegazkinak hasiak ziren atzera eta aurrera. San Markostik tiroka hasten zirenean zubi azpian gordetzen ziren, hor babestuta zeudelakoan. Inork hil nahi ez. Gero gosetea; errotak itxita zeuden, baina Iurritakoek gordean ematen zieten irina.

Pasaiara joateko agindua

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:31-n

Transkribapena

- Han esan ziuten ba, kampoa atera giñan gu, 'ta soldado mordoska bat heldu zen, reketik, Napar ayekatik heldu zin 'ta hoi 're Naparreko zean do ba, birian Galtzaberriku hoi 'ta. "¿Qué hacen ustedes aquí?" "Esperando a ustedes", nik.
"Esperando a ustedes aber lo que nos va ha hacer". "¿Qué quieren ustedes que haga?" "Ui, pues no sé. Aquí dicen que estan matando a la gente y no sé porque estan matando a la gente". "Pues matar no la mataremos, pero quisieramos saber el camino de aquí a Pasajes cuanto es".
"O...! Yo no sé, primero tiene que pasar Oiarzun, y luego de allá adelante tienen que ir a Pasajes". Pasaira jon nahi zuten nombatte.
- Bai, Naparrotikan Donosti aldea jon zin.
- Bai, Donosti aldea jon nahi zuten 'ta. Ni: "No sabemos, yo al menos no. De Oiarzun no he salido yo"
- Karo zuek 'e...
- "Nunca. Nunca he salido yo de... (...) hasta la calle, a por los recaus, y lo demás nada, siempre en casa, con el miedo de la guerra dichosa que traeis por aquí, por Navarra y por todas partes " 'ta konfintza pixkat hartu genun 'ta "Si, asi es pero... Así nos han mandau,y...."
"¡Klaro! Yo comprendo que a vosotros también os habrán mandau aquí a venir" "si para ir a Oiarzun y de Oiarzun a Pasajes" "¿De Oiarzun a Pasajes? Primero tienen que pasar el barrio Alzibar, luego tienen que subir a Oiarzun y de Oiarzun a Pasajes. No sé, yo nunca no he ido y no sé nada".
Ni Pasaian izandu nitzan biño...
- Harrapatuko zuten biria.
- "¡Yo de Pasajes no sé nada. Allá, allá allá ya le enseñaran!". 'Ta hartan.
- 'Ta gerra hasi aurretik, 'o sartu ziñ... Biño len zuek ba al zenuten, aitzen al zen kalin 'o...
Nor Egimendia Aranburu, Korneli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-011
Pasartea 0:11:30 - 0:14:00 (2' 30'')
Laburpena Nafarroatik heldu ziren erreketeak Galtzaraberrin gelditu ziren galdetzera. Pasaiara joateko agindua zeukaten eta bidea nondik zen galdetu zieten bertakoei.
admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:31-n

Transkribapena

Nor Egimendia Aranburu, Korneli
Lehentasuna 2
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-011
Pasartea 0:10:20 - 0:11:30 (1' 10'')
Laburpena Beren aldekoak zirenak ongi, eta, besteak, gaizki. Ezinikusi gaitza zegoen gerra garaian. Soldadu eramaten zituzten derrigortuta. Gorrotoa besterik ez zegoen.

San Markostik tiroka

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:31-n

Transkribapena

-Uo....! Puskaik onenak eamanak eta, hantxe txikittua bazter guziyak eta, ahal zen bezela! Arreglatu pixkat eta ixi-ixilla. Han ixillik eon berra zon. Ez zon han kantai 'ta dantzan ibiltzeik!
- Ez zon, bukatu zin dantzak!
- Bai, bukatu zin hango zeak. Hantxe. Geo noizpatte bakotxa gen itxeta joteko ba 'ta, jun giñan, dena zikindua 'ta... U! Beák nahi zuten bezela ibilliya 'ta! Sartu giñan 'ta geoztik hantxe!
- Eta Galtzaberrin ziñaztela, jakingo zenuten ze pasten zen herriyan 'ta!
- Bai, asko ze pasatzen zen, nola... Ogiyan 'ta billa torri ber genun Oiyartzuna, 'ta zea, harrobiyan barrena pasa ber genun nahitanahiyez 'ta, tiruk San Markostik titzen bait zittuzten, 'ta, gu iya ailletun, zea, harrobira, ya ailletun harrobira 'ta tiruk hasi zin 'ta,
hola baztertu giñan pixkat pareta kontra, 'ta Txirrista saten geniyon mutill bat, Zirrista izena, ez dakit ze izena izango zun, Zirrista bai, "baijua Zirrista" 'ta hura 're paretan kontra arrimatu zen 'ta tortzen zaiyo bala kontra 'ta hantxe seko utzi zun! Bai, hora ikara pasa nun!
Gu ya ailletun 'ta hora hilla han. Bai. Geo seittun geldittu zin, beno, geldittu, berriz 'e seittu zuten, biño gu pasa giñan gen tokira jon ber genun aldea. Pozik tiroik ez zenin! 'Ta holaxe, gaizki, gaizki. Gaizki ibilli giñan.
Nor Egimendia Aranburu, Korneli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-011
Pasartea 0:07:55 - 0:10:20 (2' 25'')
Laburpena Galtzaraberritik Altzibarrera itzuli zirenean, auzoa hankaz gora aurkitu zuten. Dena konpondu eta isilik egon beharra zegoen. Galtzaraberritik Oiartzungo kalera ogi bila zihoazen batean, San Markostik botatako tiro batek jo eta beren ondoan zegoen mutil bat hil zuen.

Oiartzunen jabe

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:31-n

Transkribapena

- Reketik, haik 'e ba denatatik, batzuk onak zin 'ta bestik gaixtuak. Noski, Oiyartzunen jabe in ber zutela 'ta san niyon nik batei: "Oiyartzunen jabe? Kostako zizute erki gui hemendik atetzen!" 'Ta toritzen ai giñan, halako batek bestiri.
"¡Porque, porque esto es nuestro y vosotros habeis venido de no sé donde! Y no tenemos nada que ver con aquello, nosotros vivimos aquí tranquilamente, y bien además. ¡No como vosotros, coger las pistolas y los escopetas y venir a matar a la gente!"
'ta hola aitzen giñan broman 'ta zean, biño, biño, haik bena itten zuten.
- Ez al zin haserratzen?
- Ez, ez, ez. Broman aitzen giñan 'ta! Biño ez giñan haserretzen behiñ 'e.
- Eta herrikuk bai al zin reketik zinak?
- Ez. Herrikoik ez zen reketeik.
- Kampotik torri zen dena?
- Denak kampotik torri zin. Zea, hala san ziuten, geo gu Galtzaberrin eondu giñan, han pixkatin, ez zon Altzibarren eoteik, dena bete baizen soldadua 'ta reketia 'ta zeakin... Hara jon 'ta han eondu giñan 'ta handik hala san ziuten zea, rekete batzuk:
"¿Qué hacen ustedes aquí?" "¡Ui, en algún sitio tenemos que estar! Allá no hay nada más que tiros y no sé porque teneis que echar los tiros a la gente que vive tranquilamente... Porque quereis vosotros todos de aquí quereis todo de aquí y no puede ser,
nosotros también tenemos tanto derecho como ustedes." "Si además tenemos que ir hasta Pasajes. Para ser Oiyartzun tiene que ser hasta Pasajes" "¿Hasta Pasajes?" "sí, sí no está mal si consiguen no está mal."
- Galtzaberri, Galtzaberri non da?
- Galtzaberri... Oan kendua do, hor jonta zen. Galtzaberri... Zentrala zen.
- Zentrala bai.
- Bai.
- Hara jon ziñazten?
- Hara jon giñan gu. Han izaunak genittun 'ta han eondu giñan.
Numbaitte sartu ber genun Altzibartik bial... Denak biali 'ta.
- Eta zuen geo Altzibarko itxetan sartu al zin beák? Geo bueltatu, bueltatu ziñaztenin nola...
Nor Egimendia Aranburu, Korneli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-011
Pasartea 0:05:08 - 0:07:55 (2' 47'')
Laburpena

Erreketeek eta herritarrek hitz egiten zuten elkarrekin. Askotan elkar toreatzen ere aritzen omen ziren, baina kontu handiarekin beti. Oiartzunen jabe egin behar zutela esaten zuten erreketeek, eta, herritarrek, ederki kostako zitzaiela erantzun. Gerra hasi zenean, Korneli eta familia Karrikako Galtzaraberrira joan ziren.
admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:31-n

Transkribapena

Nor Egimendia Aranburu, Korneli
Lehentasuna 2
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-011
Pasartea 0:03:30 - 0:05:08 (1' 38'')
Laburpena Soldaduek egun askotan erabiltzen zuten uniforme bera eta oso zikinak egoten ziren. Lana izaten zuen garbitzen. Erreketeek uniforme ezberdina zeukaten.

Txerria eta uniformea

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:31-n

Transkribapena

- Hora marka in ziten nei! Zerriyak. Zerri bat genun, umatzekua, 'ta soldaduk gizajuk arropak garbitzen... Garbittuko nittun 'ta baietz. Arropak garbittu 'ta plantxatu 'ta maten nizkaten 'ta: "¿Cúanto hay que pagarle, señora?" "Nada, nada.
¡Ya que sois soldados, si hubierais sido reketes, sí, pero los soldados no!" 'Ta uzten niyoten, 'ta parrez eoten zin 'ta, han joten zin. 'Ta beste batin zerriya... Zerritokiyan gaiñin uzten nik, hola, hola jarriazi, biño! Zerriya izaki nombatte, 'ta usaiya aittu izerdiyana 'ro,
'ta baten trajia dena txikittu! O...! Hora zen apurua! Ne, ne dembuan ez dut pasa holako apuroik!
- 'Ta zerbatte san zizun?
- Esan niyon nola in zin, 'ta aleiya, ze patu ber niyon. 'Ta patuko niyola! Nik zeangatik in nula, usaiya, izerdi usaiya kentze... Kenduta itxiya zola ustez hola biñon, holakin biño, nombatte ixkiñan bat harrapatu zula, 'ta... Nola txikittu zin zerriyak.
'Ta nik nombatte near itten nun, esateko zembat zen, 'ta nik neo... Patuko niyola 'ta: "¡Nada, nada, nada. No tiene que pagar usted nada! Y estar tranquila! Otra vez también ya le traeré yo la ropa." San zin. "Sí, ¿Ya me traeras? Si me traes te limpio y te plancho como siempre".
'Ta "sí, sí ya le traeré." "¡Ya pondré en sitio seguro! 'Ta holaxe.
- Haik eun txarra bazakaten 'o...
Nor Egimendia Aranburu, Korneli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-010
Pasartea 0:59:40 - 1:01:35 (1' 55'')
Laburpena Gerra garaian, soldadu bati arropa garbitzen zion. Behin, txerriak uniformea txikitu zion. Estualdi ederrak pasatu zituen, baina soldaduak barkatu egin zion.

Arozena txistulariak IV

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:31-n

Transkribapena

- Santos zer zen, bea bakarra? 'O anai gehiyokin ez al zen torriya hua Lizartzatik?
- Ez, ez zun harrek anai... Harren anaiyak han, han bertan baserriyan lana itten zuten. Guria bakarra ate zen. Santos bakarra ate zen. Gaiñekuk han bertan lana itten zuten.
Han baserriya zen 'ta...
- Haik 'e ez al zin txistulaiyak?
- Bai, bai. Haik 'e han, han txistu jotzen aitzen zin. Denak txistulaiyak zin haik.
Osaba difuntua baizuten txistulaiya.
- A...!
- 'Ta harrek eakusten baiziyoten umetan denai txistua. Mutil zarra baizen gaiña 'ta!
Mutil zarrak bakizu, gauz onik ez da izaten!
- Eta geo ordun, Santosek eakutsi ziyon e... Juanitoi 'ta béak eakutsi ziyon? 'O kampun ikasi zuten?
- Geo Juanitoi 'ta béak ahaleiñ in zittun 'ta kusi zun ba: " ba hoik ettit errenditzen hemen nik nahi 'uten bezela!" 'ta in zittun txistulaita batzuk Errentira jon zin 'ta bestik Donostira, 'ta partittu zin 'ta hoik 'e bestekin ikasi zuten hoik 'e. Hoik 'e...
- Geo haik semiri!
- Haik semiri.
- Eta zuri ez al zattu behiñ 'e goua in hola txistua jotzeko 'ro?
- Ez.
- Amurraziyo erra bai batzutan! "Txistua jo!" "Jo zak txistua 'ta in zik lanak!" saten niyoten... Nik saten niyoten miño (...) aman sanak ez aitu baliyo!"
- Karo zu, zuk bazterrak garbittu 'ta jana jartzen zenun bittarte, haik erki!
- Hoixen. jana, han jana jarri in ber 'ta! Dena itxia garbittu 'ta, kampoko itxiak garbittu 'ta, taberna 'ta joten zinin haik, hanguk garbittu 'ta, nahik, nahiko lana banun nik ordun!
- Ezkonduta geo 're seittu zenun...
- Ez, ezkonduta geo ez, ez. Ez, ez, ez. Ezkonduta geo ez, hantxe. Nahiko lanak banittun ezkonduta geo 're!
Nor Egimendia Aranburu, Korneli
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-010
Pasartea 0:54:30 - 0:56:30 (2' 00'')
Laburpena Arozenatarrak: Santos, Korneliren senarra, bera bakarrik etorri zen Lizartzatik. Hango baserri batekoa zen eta senide guztiak txistulariak ziren, osabarekin ikasiak. Santosek bere semeei erakutsi zien, eta haiek beren semeei, Korneliren bilobei. Irribarrez aipatzen digu lana besterik ez zegoela etxean baina haiek txistua jo eta jo aritzen zirela.