- Ui ni kompaziyo batea ze hoik... Leno san 'utena numerador, denominador, máximo como divisor... Hoi denak euskeraz yo ni idea! Nik erderaz hoi denak ikasiyak! Eta ordun hasten nitzan ba ni galdezka. Beno, denominador zein da? 'O ze 'ta...

"Zuk nola eakutsiko nazu nei, ez dakizu zeozerrek eta!"
- Ez kontutzen zertik...
- Karo, hizkuntza...

- Hizkuntza.
- Biño guk kalkuladorakin in ber izaten dugu 'ta zuek kalkuladora gabe itten 'ttuzute oaindik kontuk.

- Hombre, hoixen baietz.
- Nik oaiñ 'e nahiyo dut, prefiero. Prefiero.
- Honek mi diametrua 'ta dekametro 'ta gauza hoik hoi errabiya maten zin

- Akortzen naz Liherrei 'ta hoiri en un boleo les metí el sistema métrico yo... Gue zarrena 'ta hemen zea zutela 'ta nik "kusko 'zu hau nola zeatuko zattuten!" 'Ta jarri eskela 'ta en seguida se dieron cuenta. Hau... Antipatia 'yolako, e? Ez dakitt oaiñ 'e ingo littuken ongi.

- Ni matematikan (..)
- Gehiyena ze gustatzen zizun?
- Matemáticas!

- (...)
- Nei asko. 'Ta problema cuanto más difícil mejor! Nei hoi asko gustatzen zin. ¡Sin embargo física y química ni ver! Ni ver!

- Bakotxa be zea...
- Biño geometria 'ta aritmetika 'ta hoik asko gustatzen zizkin, zea hoik. Historia de España sin embargo... Erdiya gezurra (...) zertako!

- Ierri (...)
- Nei, berriz, historia izugarri gustatzen nau.
- Guk gaiña... Karo, guk gauz asko xinistu ingo genittun, biño zuek bazenekiten ez zila hola.

Gerra bizittu zenutenak, ez? Geo kontatzen zin gauzak.
- Biño gauza asko 're gui... Gui saten baziguten hau hola da, palabra de Dios.
- Karo.

- 'Ta geo hortik hasten baldin baziñan iruitzen bazizun hoi ez da hola... "Masailleko bat nahi al 'zu?" (...)
- Biño hoi gue garaiyan 'e bai. Ni akortzen naz, historia de España.

- Okurritzen hola... Ez naz imajinatu 're itten nola zin eskolak len 'ta...
- Pues esan zattut. Ordun ez zen estilografiik, ez zen boligrafoik. Ordun pizarrillua 'ta pizarra. Eta pluma, biño pluma puntakin hola.

- Plumillakin, ez?
- E?
- Plumilla.

- Bai. Puntak sueltun saltzen zin. 'Ta geo kierra izaten zuten punta hondatzen zenin punta harrekin.
- 'Ta geo pizarrilluk 'e bi klasetakuk izaten zin.

- De manteka bat, suabio zen ttikiyantzat, goxuo. Pizarra bea 're hala zen, e? Biño gehiyo ibiltzen genun beltz hua.
- 'Ta ordun kuadernuk eta ez zin. In ber zen guziya pizarra haitan?

- Geo hasi giñan kuadernukin. Geo hasi giñan kuadernukin. Lendabizi planak. Planak zin orri sueltuk. Esto... Bi raiyakua lendabizi, bi raiyakua. Geo raiya batekua eta ya geo bate gabe norbea ikasteko ya zuzen joten. Eta ya geo kuadernukin hasi giñan.

Kuadernuk ibiltzen genittun. Bai.
- Eta zea, etxea lanik eta ez zen bialiko?

- Ez. Lekziyuk ikasteko. ¡Lo que no daban guerra! Zertik ni ikastolakin oso deskontentu bizittu naz. Nik esaten nun ikastolak aber gurasun kultura eskatzen zun 'o haurran kultura eskatzen zun, zergatik nik bakit batez 'e Anderrek ez zun hambeste gerra man,

biño ttikiyak qué deberes los traía! Geok diskubritzen ai ber genunak!
- Bai, 'ta batzutan kompromisun jartzen zun...
- Geok! 'Ta nei amurraziyua maten zin, zertik ni deberin kontra ez nitzan,

biño dakitten hua, kompaziyo batea practicar multiplicaciones, divisiones, o escrituras o... Ez gurasuai gerra mango 'yotenak! Zertik azkeneko geok jarri ber izaten genun béak ezin zittulako iñ. 'Ta nik hoi saten nun, "hok ze eskatze 'ute?" Nik ez asko dakitelako,

ezta gutxiyoik 'e. Zembat tokitan ni biño gutxiyo dakitenak!
- Hoi satea nijun!
- 'Ta umia nearrez ateko zen itxetik.

Zertik nei pena haundiya maten naute haurrak ezin baute in 'ta... Non 'ta oso lasaiya ez den. Haur harrek penatua jon ber du gauzak in gabe. Yo eso no encontraba bien. Os voy ha decir la verdad. Nik honei askotan esaten niyon. Nik ez niyon bialiko ikastola berriz izanta 're!

- Bai, biño eskolan 'e gauza bea...
- Bai.
- No...! No!

- Berdiña pasako zen. Ez?
- Nik lekziyuk ikasi ber, kompaziyo batea beák ikasi ber 'ute eta holako gauzak 'o, dibisiyo bat 'o beste praktikatzeko 'o... Eso sí. Hoi bai, biño gaiñekun gurasuk lanin jarri?

Nik gue ama dijuntak gaixua! ¡Pobre! Zea genittun, adjetivos posesivos. Eta suyo, suya... "Ama, suya zer da?" 'Ta "suiya zea ezkondu eta ze..." Hoi beti... Hara, ez 'yot iñorrei san izandu, biño zer zakin?¡ Si solamente sabía firmar la pobre! Si solamente sabía firmar!

Eta geo nik han mío, tuyo, suyo... 'Ta suyo 'ta zean 'ta "suiyo? Bai, ezkondu zea 'ta..." Nik ezkontzan berri jakiñ ez ordun, berriz, 'ta...
- Ulertzen ez hoi.

- Karo, biño harrek euskeraz...
- Hoi egiya da, hoi egiya da. Zertik itxin iñ litteken hua bialtzia ongi harrapatzen dut, biño gurasua dantzan jartzia...

Gu askotan izaten zittuzten deberik, nik ez dakit, hoi akaso pizkorra 'ta horrek akaso han bertan ingo zittun, 'ta denak zean, biño guriak truko asko kartzen zittun...

- Karlista.
- Karo, lokepasake denak zin gerran... Elkarrekin.
- ¡Qué triste fue aquello!

- 'Ta ordun dantzik eta ez? Deus ez! 'Ta nola izautu zenun zue gizona?
- Ordun... Nik gizona? Pues holaxe tokatu zin! Horrek pelukeiya zakan, ni eondu nitzan bar hortan un (...) tenía. 'Ta han izautu nun.

- Linonin?
- Bai. Hantxe. Nada más.
- 'Ta nongua zen gizona?

- Pues bertakua, oiyartzuarra. Txipikua berez. Ama, behintzat Txipikua uste 'ut. Txipi, Txipi Berri 'o Txipi?
- Txipi.

- Txipikua. Hoi izandu zen fletxazua y nada más, atada ya!
- Fletxazo?
- Han ya han geldittu nitzan. Nada, sin disfrutar más.

- Biño nobiyo...

- Nobiyo ibilli giñan, bai. ¡Nos tocó ahorrar, qué remedio! Iraazi in ber genun. Eskola jarri 'ta dirua pixka 't in 'ta, itxia jarri 'ta... No, no, bien, bien, bien. Bien. Zazpi 'at urtian ibilli giñan gu elkarrekin.

- Karo, zuei tokatu zizuten polittena dena, ez?
- ¡Nada! Guk alkandorak itten reketintzat! 'O soldauntzat. Dozena bat astian 'o. Oan makinakin ez nuke azertatuko ezertan. Parece mentira, ordun trote errin ikasi 'ta oan ideik ez dut makina...

Utzi 'ta, no tengo ni idea. Biño dozena bat alkandora in ber 'zaten genun pa el servicio Social. Eta geo igandero in ber izaten genun, igandero ez, hamabostin behiñ, txapa zar bat jarri ber izaten genun dirua biltzetik denak, Falanjeko.

Sei sos izaten zen ordun. Eta karo, meza izaten zen... Bolara batin bostetakua, geo seita pasa zuten eta lendabiziko mezeiño tortzen giñan 'ta geo hamarretan izaten zen azkenekua. Eta ehun txapa maten 'izkiguten,

ez bagenittun ehun txapa hoik jartzen geok patu ber genun! 'Ta korrika batei jarri 'ta bestiai jarri 'ta ierritzen bazuten karlistak zila 'ta haina joten giñala lenuo bestina biño, "bestiai 're jarri, e? Bestiai 're jarri, e?". Nola itten zin! Dispatenekuak... Oan Dixpatenekua...

Mikeletia zen, Maittere horren atta. Harrek durua maten zun. Korrika aber zeiñek harrapatzen zun hua. Durua ez, durua hara botzeko, durun txapa kentzeko, zeatzeko. ¿Tú sabes lo que era cien chapitas de aquella ir poniendo aquello?.

'Ta geo gaiña dozena bat alkandora! Y luego una canastilla de recien nacido.
- Hoi guk 'e in genun.
- Eta hoi zer zin, falanjekuk?

- Bai.
- Servicio Social edo... Maten zizuten zea bat (...)
- Bai, eoziñ lanetan sartuko baziñan 'o eskatu itten zizuten hoi.

- Zertifikado bat bezela.
- Te pedian. Hoi zen una cosa indispensable.
- Zen hola kartilla bat con (...) y las flechas y sellos. Ez dakit nun duten 'e.

- Hoi zea, hor gaiña... Gerra in zenin, gerra aurretikan batzokiya ez al zen killikupin eta oain itxe berriya itten ai din hoi?
- Bai. Romeronin.

- Bai.
- Romeronin.
- Hor bihan batzokiya.

- Bai.
- Nik ez nun iya hor (...) kusi nun nik, biño oso gaztia nitzala. Nik ez nun iya izautzen hor. Biño batzokiya hor. 'Ta hor bai 'men zin mueble ederrak. Oain ez dakit ze iñak izango din.

'Ta haik batzokiyanak omen zin, biño...
- Geo gerran bestik hartuko zuten, ez?
- Hoiy itxiya eondu zen...

- Nik ez dakit.
- Nik ez dakitt.
- 'Ta non zuten ba ben sedik eta falanjekuk eta?

- Falanjekuk zean, ez? Ez al zen hemen... El círculo...
- El conservatorio de...
- Ibargain?

- Barandiaran. Hoi dena hartua Barandiaran.
- Ibargain.
- Hoi uste 'ut dena, horko mueble dena jende...

Uste 't bentzat izango zutela y luego les tocó devolver. Eta jendia larri, hemendik ez ekartzeko bistan, atzetik barrena kartzeko... Nabarmen zilako. Zeatik emanak.

-Geo falanjekua ez al zen hor Bar Maite zenin... El círculo horregatik deitzen ziyoten, ez?
- Bai.
- Karlistana ez, hoi falanjekua zen, ez?

- No creo.
- ¿No eran Carlistas esos?
- Hoi Karlistana izautzen nun. Aztu 're in nau. Karlistana, Karlistana.

- Ez dakit zergatikan falange...
- Karlistana, Karlistana.

- Ze ber da Luixa, maixtra ona izateko?
- Pazientziya.
- Biyotz ona.

- Bai. 'Ta eman.
- Entendittu.
- 'Ta pazientziya 're bai, e?

- 'Ta pazientziya 're bai.
- Ze bestela itten za... Hasten baza... Bestiak irabazi itten zattuzte 'ta ordun...
- ¡Ahora, que no te tomen por tonta, e!

- Ez, ez, gauzak... Hombre, ya adiñekukin 'ta nahi bazu lana in...
- ¡A primero de curso, un poco de bigote!
- Bai hola...

- ¡Que tiempos aquellos! Ze nearrra! ¡Y la desconfianza! Geo itten zin desfile haik, vestidos de rekete te venían. Reketik 'ta desfilia plazan erdiyan itten zuten. Por Diós por patria y el Rey...

- Gue itxian 'e oilluk eta ne baserriyan 'ta karo, han milizianuk izandu zin. Esto... Hartu 'ta eaman itten 'men zittuzten 'ta, haik itxeko ber! Eta eunin... Gue osabai hor gotu 'men ziyon, denak billu 'ta kutxa batin sartu. 'Ta gambaran zeatu, gorde.

Hurrungo eunin, jon dia 'ta aber non ttuzten 'ta diruk attu zila 'ta plazan eaman zittula 'ta denak saldu in zittuztela! Eta hola, e! Hola, e! Osabai hola jarriya! Salbatu 'men zen, biño "ez niyuke berriz 'e hala arriskun jarriko!" saten zun. "Ni ez niyuke hala arriskun jarriko!"

Eta hola jarriyakin 'ta be gauzak izaki. Y a quitarle todo lo que...
- Biño ezin...
- Nada. Nada, nada. Gerra trixtia da, 'ta geo gerraondua! Baserriyan, behintzat,

ogiyik ez zuten bate maten! Eta zenun artua, beno, artua biño gehiyo oaiñik, illarra 'ta patata 'ta hoi ordenik ez beák esan bitarteiño. Lendaizi in ber zenun, beák saten zuten kantidadia hairi entreatu eta ailletzen bazizun, ez bazizun, hairi entreatu zko aiña in ber zenun.

Zeatu, beltza! No. ¡Se pasó hambre! Ordun baserriyan txokorra 'o hiltzen zenun, zertik guk zea, lengusua, beno, aman lengusu, lengusu lengusua 're ez zen, urrutiyokua zen, biño ongi tortzen giñan 'ta harrek jakiya prepaatzen zun, biño harrei bultzatzeko 're...

- Falta.
- Nada.
- 'Ta baserrikuk zerbatte, miño kalekuk...

- Esnia bai, bai. Bai, bai.
- Oaiñ san 'zu, gehixkunak hoi da eukiko zenittuztela familikuk 'o baserrikuk, biño gaiñekun kalin.

- Gosia!
- Gosia.
- Gosia. Ni akortzen naz (...), guk babarruna noiz sortzen genun 'ta,

hoik Ategorrietan bizi zin 'ta, gosiak eta, kontraseña itten genun. Ez genun illarrik eta zeikan aittatzen. Esaten zen, beste zerbatt zeatzen genun 'ta elkarren berri jakitten genun 'ta nola 'o hala eaman itten geniyon. 'Ta Garrokuk 'e akortzen naz,

zertik hoik lengusuk battuzte Garrokuk Donostin eta abenidan dijula eroi zorrua 'ta lertu! Utzi beri hala 'ta martxa aurrea! Martxa aurrea! Pena errakin! No, la vida ha sido...

Gerra trixtia da, e! Geo arratsin aitzen zenun tiroteua, hor kampo santoa eamaten zittuztenin, Kampo Santoko inguru horta. ¡Y liquidación a la noche!

- Gerran, gerran, gerran. Gerran.
- 'Ta zu ordun ziñan, san 'zu Betenaiyutan, beno, bi hartan, nola zen?
- Soltxaga, general Soltxaga... 'ta geo haik zeatzikin, ni jon nitzan Linonea.

Al bar ese, y estuve en el bar. Biño ordun, ordun aitzen genun tiroteua zela San Markotik eta, que inuzentes eramos! Beko bodegara! Mira que resistencia!
- Bai, biño hoi normala da, bera jon ber 'zu! Ez za jarriko ba...

- Bai, biño zeak itten duna.
- Karo.
- Iruitzen betti jon 'ta iña zola!

- 'Ta geo 're bazenuten monja bat...
- ¡Oi, calla calla! Ez genuke bukatuko, e! ¡Yo no sé lo que va salir ahí, e! Orduko beste mundun eongo naz, 'ta... Parra ingo 'ut handik! Este...

Pues ordun kombentuk eta denak hustu in zin, zertik bildurra zen eta gue, guk genun izeba monja Agustinetan bat eta bestia Santo Domingo en el Alto Miracruz. Biño Santo Domingokuk eta ez dakit, uste 'ut Bizkai ayeka jon zila.

Atea, Klausurakuk zin eta ahal zuten bezela, gue amak 'e be arropak eamango zittun, ahal zunak, 'ta ez dakit ongi izango zittun, nola izango zittun haimbeste urtian kombentun zonak, eta bea eta beste napar bat. (...)

Karlista "onak dia, onak dia, naparrak onak dia" saten 'men zun. 'Ta hala, itxian zen kuartoik obena. Munaundi parez pare hola jotzen zuna 'ta, gue amak eta 're pes itxian zuten kuartoik obena jarko ziyoten hairi. Eta jaten eman 'ta 're dena bai,

harek ahal zittun bezela bestentzat ailletuko ez bazen 'e! Eta nombatte kombentun, arratsin jaikitzen zin a ciertas horas, ben errezuk ittea! Eta kuarto hortan 'e ordu jakiñetan argiya pixten haik! Eta Munaunditik ekusi itten parez pare. 'Ta que era una contraseña.

Eta milizianu hoitakuk eon ber zuten Zelatxon. 'Ta Zelatxon, bizilaunak, oso ongi tortzen giñanak, eta gaiñea parientik zin gutxi 'o gehiyo. Eta haik: "pues hay que liquidar..." A, ordun nik anaiya seminarista, eta san 'men zuten: "pues hay..."

Norbattek esana zuten que ahí había un seminarista y que ahí había contraseña, y que había que liquidarle. Pues nexka xar hua belauneko jarri 'ta karraxika (...) ez holokoik itteko, ez zela holoko zeik eta...