- Denbo batin agoniya jotzen zuten. Daban dos, cinco campanadas... Agoniya, gezki san dut, hoi elizakuk. Cinco campanadas, zertik elizakuk eamaten zittuzten: Jauna. Apaiza joten zen gaizki zonin. Eta bost hoin ondotik, beste hiru jotzen bazittuzten, "u...!

Gaizki eongo da, estremuziyukin, gaizki eongo da". Oseake esas otras tres campanadas, ya era señal de que ya estaba mal. Eta geo agoniya, nik ez nun behiñ 'e ierri zein zen andriantzat 'ta zein zen gizonantzat, bazin esaten zutenak difente jotzen zutela.

Nik egiya san, ni neonek ez nun distingitzen jakiñ. Biño agoniyak jotzen zunin, 'ta aitzen genunin, "aber zein den? Aber zein den?" ¡Esa curiosidad!

- Zeiñek ingo likek? Andre bat zen Gariñokua. Bea, zea pasa, polio 'ta elbarra geldittua da, Arruabarrenakin espostutaku hoitakua da bea horren lengusua 'ta. Hoik joten zin Ugaldetxoa eta elbarrittu horren ama karro batin marmitakin topoa.

'Ta karru hartan eamaten zun karga dena topoiño. 'Ta geo bueltakun, eskola umikin tokatzen, 'ta eskola umik Jexuxin 'ta hoik, "guk hartu 'ta eamaten genioken ba harrei itxeaño! Oaiñ belaxe eamango liotekek!" E! Ya fijo jarriya!

Nik ez dakit andri harrek zerbatte mango ziyoten, ez ziyoten, biño nola san zun harrek, nola eunero hartu karrua eta nola itxeaiño, Gariñoiño, e! Txaparretik gora nola kartzen ziyoten. Nik hortan diferentzi haundiya... Ez do!

- (...)
- 'Ta hoi gurasun falta da, e! Hoi gurasuk in ber du!
- Bai.

- Lendaiziko eskola gurasua da!
- Bai, ez? Eskolak ezin du
- Dena ezin du.

- Kultibatu.
- Ordu asko dia...
- Pulir, como pulir. Eskolak segi, biño hasiera itxetik, hasieran ez badu,

itxiin ez dun hua zuk ez 'yozu han sartuko, e!
- Ez, porke gaiñea ez badu ikusten hoi itxian...
- No.

- (Oaiñ) ondokui kasoik in gabe, 'ta len zea gehiyo zen, ez?
- Edukaziyua 're bai. Oain nik harrapatzen dut jendia edukaziyoik gabia. ¿Ahora quién te da las gracias? ¿Quién te cede... Nik oaiñ edukaziyoik gabia harrapatzen dut.

Nik hortan asko zeatzen dut, diferentzi haundiya aurkitzen dut, dembo ¡atetik honea. Dembo 'atin cualquiera te hacía un enkargo, ahora, oaiñ ez dut motiboik iñorrei esateko, ez dut ze iñ berrik, biño oaiñ zailla. Ordun con diez centimos que le dieras, feliz del todo, o

itxeko konsejua izaten genun, ez hartu! "Iñ, biño ez hartu!" Gui hoi saten ziguten. "Hoi iñ in ber da, biño ez hartu." Hoi egiya da, e!
- 'Ta eskolan hoi 're iakusten zen, edukaziyua 'ta hoi 're bai, ez?

- Zaharrai errespetua, lagundu.... Oi! Jexuxin, ez dakit izautuko 'un honek. Jexuxin...
- San Jose.
- San Jose, mutilla elbarrittu baiziyon...

- Bai.
- Horren atta.

- Hoiken atta.
- Pues horrekin omenaje bat in ziten ba! Eta horrek san zun: "gu bezela...

- San izandu zin, erdi tonto erdi pizkor hoitako batek: "zu maestra izateko bai atrasatua zala!" 'ta ne artin: "bazekit neonek 'e nik", 'ta "zer ba?" "Zuk oain bizikleta bazenu, yi....!" "A, 'ta bueltakun karko al nazu zuk yi....!" Se calló!

- Joteko bai erki.
- Miño bettiko, gotti iyo (...) zu malda hua. O...! Biño sekula gouan eukitzen du "bai atrasatua!" Bazin (...), biño galdetu: "'ta zertik?" Zuk oain bizikleta bazenu...

'ta bai, ongi egiya, momentun biño... Betik gotti...
- 'Ta lengo bizikleta oaingun bezalakuk...
- 'Ta ordun, gaiñea Pikabeneko arboleiya kusi, izautu al zenun zuk? ¡Una preciosidad!

Oaiñ itxiak din hoi. Zuk ba al dakizu, ze arboldei den hor! Hor sartzen giñanin itzalin ya udan heldu giñala beruakin. ¡Menuda diferencia!
- Nondik jeisten ziñan ba zu?

- Kamiyu hortatik.
- Kamiyotik?
- Kamiyotik eta haiziak guardasola...

- Nik ikusten nun, negua 'ta, eskuk asko sartzen zittula pupitrea 'ta "gizajo honek ze demonio du?" 'Ta botill berua, ur beru iamana!
- Gixajua!

- Karo, han oaingo kalefaziyuk eta...
- Nada. Uf! Estufa bat auro bai eosi, zeak ekarri zin gaiñea, Xeberonekuk, apaiz horren meriyoz Luzuriaganin lana itten 'ta hua zen estufa... Oiyartzungo ieltsero denak eaman nittun nik!

Biño titzen ez zuna! Keba, keba! Guk negu guziyan ijito usai bat ber genun! Ke usaiya, arropan 'ta ke usaiya, ijitu usaiya!
- Oaiñ ya ez do usai hoi 're!

- Eta geo tubun uniyotan 'ta mutillak aski onak, Barrenetxea 'ta, Manolo Barrenetxea 'ta hoik aski onak bai, hoik buztiña karri 'ta buztiñakin junta denak hartzen 'ta gu nola aitzen giñan! Biño bakar bakarrik, bian bagenun bizilauna, eta beko bizilaunak harrei empalmatuta bai,

biño harrei kalte itten geniyon, béa sukaldeko gaizki, 'ta klaro, por nosotros... Gaiñekun batea jarri, beste jarri, 'o alturik ez du... Nik ez dakit zertik, ijito usai bat gue arropak! Ez ga hola bizittu gu. Hanketako hotz erra bai, gaiñea lendaiziko semia jaio zenin, puf!

Arratsin loik itten ez. Hurrungo eunin loalik amorratzen! 'Ta lana in ber! 'Ta negu biziya! Leiyuk ereki kamiyo ayekakuk 'ta hotz errakin bai, zeai kontzetik, lua pixka 't despejatzetik.
- Jo!

- Jo! Sí! Hok ez dia konturatzen.
- 'Ta geo etxea torri 'ta etxeko lanak! 'O gizonak itten zittun?
- Asko artoxua zen. Artoxua zen.

- A bai?
- Artoxua zen. Ez, geo hok zeak amonak iukitzen zizkin, e! Gizonan amak iukitzen zizkin umik. Harrek haziyak zin 'ta geo hoi nijun ni leno satea, neriak ez nittun ne gustoa hazi,

eta nik bukatu nunin, hau esperun eoki! La tuntuna de mí, en lugar de ir a viajar por ahí, le dije: " ya te voy a criar yo" eta nik haziyak, launduk, behintzat. Lotako béak hartzen zittun, biño gaiñekun ez zun kuidaduik haurranik euki izandu honek. Bi haurrak nik zeatu dizkat.

Eta hoi 're pentsatzen eoten naz, hirugarren pisua, zertikan geo bizitzea torri giñan handik, itotiya ikaragarriya 'ta, pasteleiko atzi hortan, 'ta hirugarren pisun haurra nola antolatzen nitzan! Ordun 'e bazkaiya jarri, hairi jaten man, bestia ikastola zeatu, no sé cómo me arreglaba,

pero ya pasó todo! Eta behiñ 'e ez nitzan berandu jon eskola! Eaman berandu behiñ ez, 'ta billa 're billa behiñ ez. Lo que más me llamaba la atención era esto, nik hoi ez nun enteintzen! Umik.

- Ikusi gabia hola!
- A, karo, hara joten ziñanin... Karo!
- Eta zeakuk 'e bai, e! Autobusin pargulituk, haik 'e hola iñez!

- Separaziyuan 'o hola. Neska 'ta mutilla, 'ta neska 'ta mutilla ez. Ahal genun separaziyo zeatuna. Hemen prueba da, eskolak aparte zin, e! Beko plazan 'e bat mutillana zen 'ta bestia neskana zen. Maria Pilar zeak euki zittun, Gezalak, neska 'ta mutill. Harrek biyek izango zittun

noski, bitakuk. Biño gaiñekun hemen, neska 'ta mutill, ez dakit... Ez dakit. Nik zertifikadoik ez nun mutillantzat. Un certificado de estudios aparte ate ber izaten zuten esamiña pasata.
- 'Ta noa joten zin?

- Donostira. Ez dakit zein tokita joten zin. No sé ahora, a dónde solían ir, pero hara joten zin, 'ta ni jenealin atetzen zutenin...
- 'Ta san 'zu Paradan hasi ziñala.

- Bai, zertik lokala ber, eta Paradan bai, Baraibarrena zen. Paradan... E... Taberna zen, ez dakit zuk izautu zenun.
- Aitzia.

- Karo botia do. Eske etxe hoi botia do. 'Ta horrek zun komedoria han 'ta komedoria utzi ziten nei. Han hasi giñan. 'Ta geo hoi berriya in zuten. Ni jontako tokiy hoi Aldabene. 'Ta hoi berriya in zuten 'ta geo hara pasa giñan. 'Ta han tokiya gehixio bazen, biño gehiyo ber nun.

- Larogei san 'zu?
- Bai 'ta gehiyo igual. Neguan gehiyo igual.
- Asko.

- Lana osasuna da, horregatik lana in zuek!
- 'Ta nola moldatzen ziñan larogeikin?
- Pues yo no sé cómo me arreglaba!

- Aurrin ttikiyak eta hola eukitzen zittun.
- Bankuk banittun 'ta ttikiyakin 'ta. Pues a todo y a todos le daba repaso al día, e! Lendabizi leziyuk 'ta, leziyuk bazin trampa... Toki fijun hua galdetuko nulako nik hirugarren puntua

'ta laugarren puntua (beitu) bai to! Eta geo pues leziyuk hartu, geo esto... Ditaduk, behintzat, fijo, e! Ditado, eskribitzen, behintzat ikasti hoi... Lendaizi kopia, kopia in ber, lendaizi muestrak in, geo kopia, geo ditado (...) 'ta lecturan lo mismo, lendaizi kartilla, geo katona y luego el patito.

Inesek 'e sango luke oaindik el patito. Harrei kosta 'men ziyon erki patito... Ne erreiñak hala saten 'u: "patito zar hua erki kosta ziken pasten!"
- Zer zin, libruk? 'O...

- Libruk, libruk. Eta geo ya hortik aurrea, pues importantzi gehina maten 'tzaiyon leturai, letu 're bai. Den-denai ez bazeniyon ingo 're, saltoka, behintzat, atentziyua iyuki 'ta saltoka eote horrekin como ya te seguían la lectura truko batzuk ber dia, de... De un poco de truco, que estén al tanto.

Bestela... 'o kopitzeko man 'o, zerbatt, zigorra man 'ta ya, con eso ya tenían más cuidau! 'Ta geo kuentai maten zitzaiyon. Suma, tableruk jenealin (...) sumakuk eaman 'ta, hairi zeatu 'ta, geo restakuk eta, geo multiplikaziyokuk eta...

- Pizarrakin hola...

- 'Ta pizarrak, bai! Pizarrak. 'Ta tinta 're zeakin, geok iña. Zea guziyak tinta botzen zutenin, tinterua erra gelditzen yun zea, pupitria! Biñon, neskak kuidado haundiya izaten zuten, e! Maiyak garbiyak iyukitzeko 'ta... Mutillan aldin...

- U...! Galdera, galdera pilla erra bai! Zea, e... Gaiñekun, nexka 'ta muttikuk, bueno, zuk bate ibiltzen zenittun, biño...

- Bai, banun baimena inspektorana. Zergatik nik estudiatu nun tokiyan, hangua zen 'ta inspektora hoi y de ahi, le conocía y me dio permiso "sé tu formación y te voy a dejar". Biño ordun delitua zen neskak eta mutillak elkarrekin... Ongi separatuk 'ta... Negun torri izandu zin nei

alguna denuncia tendría zertikan kargatua eoten zen hasta decir basta! 'ta lanin ai nitzala ya ne ondoaiño torriya hua, me quede. 'Ta ya me di cuenta nena bakarra torri zen, oseake aquello ya sé yo que fue una... Un soplo soplo. No, no, no, no.

- Bestela iñorrek, bestela 're tortzen zin, inspektorik eta?

- Bai. Urtian behingua seuru! Inspetoria tortzen zen! Ez zuten galdera haundiik itten, istoi 'ta abar, biño pixkat hola zeatu 'ta... No. Biño urtian behin jenealin bixita izaten genun guk inspektorina, e!

- 'Ta zuk separatuk eukitzen zenittun?
- Ahal genun zeatuna, ahal genuna zertik tokiya 're gehiyegi ez zen. Nahiko juntatuk! Zergatik dotriña 're eakutsi in ber 'zaten genun kumuniyo...