Gerra ostea

Baserrietara, lanera

Transkribapena

- 'Ta kaletik 'e joten al ziñazten baserrita launtzea?
- Baserri baserrita ez dakit joten zen, biño hemen kale ixkiñin baserriyak zittuztenaiy bai. Laguntzea ibiltzen zian. Bai, biltzen zian. E... Zea... Este... hosta ittia zela,
illar biltzia zela, tontorra kentzia zela, artajorra zela... 'ta bueno, hemen kale ixkiñin bai, franko ibiltzen zian hola, zea.
- 'Ta geo ze ingo zuten, pixar bat man 'o bertan otordu iñ 'o...
- Merienda, behiñik piñ, bai! Arratsaldin joten bazin, merienda 'ta goizin baldin bazin, hamaiketakua. Eta gero igual baserriyan zegonetikan zeozer eman ere bai. 'O patata 'o babarruna edo...
- 'Ta erki tortzen hua.
- Kalin bai, bai. Bai, ahal zuten bezela bizittutako jende asko kalian. Bai. Familiyakin 'ta nahiko lana zembaitek.
- Biño gehixkunak, kalin bizi zenak 'e, gehixkunak izango zuten baserriyan norbatte familikuk 'o, ez?
- Batzuk bai.
- Hor Errenti aiyekan 'ta ez, biño hemen...
- Eta zutenetikan. Baserriyan patata 'ta baldin bazen, pues aber. 'Ta iriña zea taluk itteko 'ta...
- Ze ogiya? Ez?
- Ogiya Naparrotikan ekartzen zen mendiz joten zin.
Nor Sagardia Olano, Maitxo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-037
Pasartea 0:00:00 - 0:01:55 (1' 55'')
Laburpena Gerraren ondoren, miseria handia zegoen. Kaleko jendea inguruko baserrietara joaten zen laguntzera, janariaren truke.

Gutxi behar giro ederra sortzeko

Transkribapena

- Eta soldauk zuekin laneko bakarra, 'o geo ya dembukin konfintza hartzen (...)
- Bai, bai, bai bai, bai. Bai, bai. Zertikan ordun eoten zin bi urte, urte terdi, bi urte, eta azkeneko konfintza hartzen zunun. Bai. Eta gaiña jeneralin izaten zin person erekiyak eta
hortxen aitzen zin zea bizkaitarrak eta baldin bazin, behintzat, otxotik eta kantatzen zittuten kantak kantatzen 'ta guentzako gauz berriya kartzen ziguten. Batetikan mesede izugarriya itten ziguten lanin esku bat botzen zigutelako, lan golpia zenin, eta bestetikan
pes berrikuntzak kartzen ziguten. Eta ordun dembora deneko izaten genun. Ni akordatzen naz, beste bizitzako hiru mutil joten zin Pekiñea lanea, Errentira. Eta joten zin egun guziko janakin. Kajak... Zea, eurrezko kaja batzuk zittuten 'ta han eamaten zuten bazkaya.
Goitikan xintxilikan ben hora hartu, eskua jartzeko izaten zuten leku bat eta handikan. 'Ta gu desitzen eoten giñan illunabarrin haik etorri, gu itxeko lanak iñak izaten genittun, 'ta ataiyera atera 'ta haik hango kontuk saten ziguten eta guk 'e egun hartan intako kontuk 'o zerbaitt
sango geniyon, far pilla bat itten genun eta kontentu! Horaxe... Harrexekin kontentu gelditzen giñan. Radiyoik 'e ez zen. Nik lemiziko radiyua ikusi nun Gurutze Zarra, oan rotonda itteko 'ro bota dute, taberna zen, eta hantxe. Eta hantxe, harrittua ni, neri harrei beira 'ta han zozten
gizasemik 'e bai. Bai. Hantxe ikusi nun lemiziko radiyua nik. Geo ya ez, geo ya pixkaka-pixkaka... Biñon... Zea hoi bai. Eta hoi, egun guziyan lanak itten "jo, torko dia haik" eta haik hango kontuk 'ta holoko kusiya 'ta ez dakit zer 'ta beti kartzen zuten konto berriya.
Eta uan eoten gan bezela 'o periodikua 'o letzeko 'ro telebista ikusteko, ordun haik tortzeko 'ta kontuk sateko. Eta geo dembora berin pes gaztiak eta askotan igual torko zizkaten auzoko launa batzuk 'o eta kontuk esan eta parra iñ eta yasta.
- Eta deneko dembua! Laneko 'ta (berriketako) 'ta deneko!
- Deneko dembora! Deneko! Biñon klaro, uan bizi gan garaiy hontan emakume batek in ber 'ttu lan pilla bat, itxeko lanetatik hasita. Biñon ordun famili huandiyak izaten zin eta
familiya gehiyena itxian nola eoten zen, lana 're gehiyo banatzen zen. Lan neketsua zen, biño banatu 're... Banatutzeko 're jende gehiyo izaten zen. Bai. Eta nei atentziyo haundiya baita 're eamaten zin beti...
Hoi ne garaiyan ikusitakua 'ta bizittutakua 'ta gue ama 'ta amonana 'ta nik dembo asko pasatzen nun ama...
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-034
Pasartea 0:13:30 - 0:17:00 (3' 30'')
Laburpena Soldaduen eta baserritarren artean harreman ona zegoen, asko laguntzen baitzuten. Giro ederra egoten zen baserrietan: soldaduak kantari, fabriketatik itzultzen zirenen kaleko kontuak... Garai hartan ez zegoen telebista eta irratirik, hortaz, berriketaldi luzeak egiten ziren lanak bukatu ondoren. Lehendabiziko irratia Gurutzezarren ikusi zuen Maria Jesusek.

Militarrak

Transkribapena

- Eta geo baita 're itten zuten arratsetan, zembat dembotikan ez nau akortzen, biñon tortzen zen tenientia 'o kapitana 'ro holokua eta zaldiyakin, beste bi 'ro hiru soldado beakin, eta itten zuten baserriyan nolakua zer deskripena. Lenotikan hitz iñak eoten zin, lenotikan egunez torri
'ta abisatuk eoten giñan, béak abisua mana 'ta hitz iñak eoten giñan. 'Ta geo haik torko zin eta deittuko zuten eta lembiziko galdera ingo zuten: "Oan dela hombeste demboran ziñazten person berak al zaudete?" 'Ta "bai". "Holoko 'ta holoko?". 'Ta "bai". "Norbait torri da zerbait
galdetzea 'ro lotako tokiya mango 'yozuten 'o... Torri da norbaitte?" 'Ta "Ez". Ordun hasiko zin "Itxi honek aldi hontan hombeste leiyo al 'ttu?" "Bai". "Holoko leiyo 'ta holoko leiyo (errajakin) al dia?" 'Ta "Bai". "Leiyun koloria holokua al da?" 'Ta "Bai". "Teillatuan ura holoko lekuta juten al da?"
Itxian zea guztiyak, deskripen guztiyak itten zittuten. Eta gu ez giñan kezkatzen, ohittuk geunden, eta berriz dembo pilla bateko jon itten zin. Bai. 'Ta ni geoztikan gauz hoik pentsatzen 'ttutenin eoten nitzan 'ta nik saten nun:
"Hoik bentzako ez dute ba hoin berrikan? Hemen daude 'ta!" Pentsatzen dut askotan 'o ben zeara, ben... Aintaiyantzako 'ro itten 'te zittuten ze hoik, ronda hoik 'o! Bai, eta geo bizi 're asko bizitzen zen militarra hor kale ingurun.
Pisuk eta alkilatu 'ta... Batez ere aintaiyak, kapitan, teniente, alferez... Holakuk bizittu zin. Eta haik 'e len langillina san zattuten bezela, ben familiyakin.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-034
Pasartea 0:11:10 - 0:13:30 (2' 20'')
Laburpena Noizbehinka, militarrek inspekzioa pasatzen zuten baserrietan. Kale inguruan militar mando asko bizi ziren, beren familiekin.

Soldaduen peripeziak

Transkribapena

- Gatz pixka 't bota 'ta beri halaxe guk sagarra jaten genun bezelaxe. Eta lanin aitzen zin eta hori, ben otordua itten zuten han eta geo ben ordutako jon ber. Ez baldin bazin ben ordutako joten, 'o arropatako bat 'o galtzen baldin bazuten, kastigua maten ziyoten.
Eta geo, gerezi garaiyan 'e bai, gerezi garaiyan guk billu genezan, bildutzia posible genuna biltzen genun, geo muturretan 'ta hola gelditzen zen gereziyaiy, dena béak pasatzen zuten, baimenakin, e? Permisukin. Haik torri 'ta eskatuko zuten permisua eta zea, frutu hura 're
aprobetxatu itten zuten. Eta geo norbattek iziñ ikusiya zulako 'ro, nausitako batei abisua maten baldin baziyoten, ordun deiya izaten zuten kuarteletikan. 'Ta han joten zin gizajuk presaka 'ta kezkatuk. Eta guen terrenun beko ixkiñin erreka, haundiya ez zen,
biño erreka pasatzen zen 'ta asko tortzen zenak bazekiyen erreka harren berri, biño lembiziko aldiz tortzen zenak ez. 'Ta han salto ittekun askotan zapela galtzen zittuten. Eta kastigua, kastigua maten ziyoten. Eta geo udazkenin, guk artua billu ondorin 'e, gereziyakin 'ta
frutakin itten zigutena artuakin 'e iñ itten ziguten. Guk gen ustez ongi ongi artoburua biltzen genun, biñon haik torri eta pasako zuten, eta artoburua billatzen zittuten, eta itten zuten artoburu hoixek izatetikan (masa hostua) bertan erre. 'Ta sutzen zutenin 'ta brasa 'ta
jartzen zenin (masa hostua), biltzen zittuten artoburu hoik han erretzen zittuten. 'Ta artua itten da erre 'ta haundittu, ereki bezela itten da. Oso goxua gelditzen da jateko. Gelditzen zen. Eta hura 're haik eakutsi ziguten. Bai, jeneralin hola dembora hontan tortzen zinak lanea 'ta
baimena eskatzea hondatzen zon hura jasoko zuten 'ta, jenealin eskualduna 'ta hola izaten zen. Biñon kastillanuk 'e bazin aski jatorrak tartin baita 're tortzen zinak. Haiken kezka haundina izaten zen ordun, hori, norbattek zerbattengatikan nausitako batei maten baziyon
abisua, haik ez zutela nahi izaten bean mende zozten soldaduk hola ibiltzia. Biñon guentzako mesede haundiya izaten zen.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-034
Pasartea 0:08:10 - 0:11:10 (3' 00'')
Laburpena Militar mandoek ez zuten nahi izaten soldaduak baserrietan ibiltzea. Askotan deitzen zituzten koartelera eta zigorraren beldurrez joaten ziren. Masastuarekin batera erretzen zuten artaburua, eta halaxe jaten zuten.

Soldaduak baserrietan

Transkribapena

- Saastibarrenen soldaduk eoten zin asko, ez?
- Bai. Saastibarrenin 'ta auzoko itxetan eta zelaitan. E... Arkalen zoztenak guen itxe parin itten zuten istruziyuk itten zittuten eta ordun koarteletikan ate 'ta formatuk tortzen zin kantari.
Eta guen itxe parin, kamiyun, han istruziyuk itten aitzen zin. Eta kantari tortzen zin kantan musika hartan ritmua maten zutelako pausun, bai. Haik kantari ben ritmu hartan joten zin eta aintzen ziyotenak "un, dos, un, dos" ematen ziyoten zea... Martxaiy ematen ziyon.
Geo jarko zittuten multzutan 'o gruputan eta lembiziyan... Filatan beterano batzuk zoztela 'ta hain taillakin istruziyuk itten aitzen zin. Han aitzen zin atzea 'ta aurrea 'ta... Pausuk eta metrailleta nola 'o... Bai, eskopeta 'ro ordun zutena nola ibilli ben hora eta geo 're
baita 're itten zittuten zeak, gerran garaiyin alkar enteintzeko 'ro mendi batetik bestea 'ro, aparato batzuk zittuten, disdira botzen zuten, kolore desberdiñatakuk eta zean 'e bai... Batzuk disdira haundiyouo itten zuten, bestik ttikiyagua. Haik bazakiten zer...
Ze formak eta ze disdira klasekin ze adierazten zuten. Ordun jartzen zin batzuk, e... Arkaleko mendiyan 'ta bestik Trapadako mendiyan 'ta han aitzen zin bat bestiri seiñalik zea itten, bialtzen. 'Ta geo klaro, guk gauza asko falta baldin bagenittun, haik gehiyo eta asko zin,
Arkalen bi barrakoi zin 'ta Babilonian beste... Beno, bi barrakoi gezki san dut, bi lekutan zozten, Arkale goiya 'ta Arkale bia. Eta Babilonian 'e bai, Babilonian 'e zozten bi lekutan. Eta soldado asko zon deneta. Eta ben janak... Ben ordutan 'ta ben janak eta ematen zizkaten
hairi, biño klaro, ez guk eta ez haik nahikua ez zuten izaten. 'Ta ordun, Bizkaiya aldetik 'ta Azpeiti aldetikan 'ta hor asko tortzen zen horko... Hemen Oiyartzungo bertakuk 'e asko dia zean, Arkalen 'ta hoitan soldado iñak, hemen bertako semik ordun garaiy hartan kinto hua
zinak asko in zuten. Biñon kastillanua 're asko zen. Biñon Bizkaiy aldi hortatikan 'ta hortikan 'e asko zen. Ordun haik jeneralin jotzen zuten inguruko baserrita. Guk estimatu itten genun haiken launtza eta geo ordaintan itten zuten jan.
Eta guk sekulan imajinatuko ez giñan gauzak eakutsi ziguten jaten. Tipula gordiña txiki-txiki iñ eta zardinzarra gordiña nastu harrei, oliyua gordiña bota eta hura gustoa jaten zuten. Beak... Ben gauza itten zutena. Guk genunetikan jango zuten gustora, eta tomatia 're bai.
Tomatia 're iñoiz imajinatuko gordiñik jatia 'ta haik hartuko zuten baratzetik tomatia, erekiko zuten, gatz pixka 't bota 'ta beri halaxe. Guk sagarra...
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-034
Pasartea 0:04:15 - 0:08:10 (3' 55'')
Laburpena Gerraren ondoren, soldadu asko zeuden Oiartzunen. Arkale eta Babilonian koartelak zeuden. Soldaduak ere goseak egoten ziren, eta baserrietako lanak egiten zituzten janariaren truke. Gauza berri asko erakutsi zieten bertakoei jaten.

Gerraren ondorioak

Transkribapena

- Bai, 'ta kalekuk' e baserriyan itten zena... Gusto aski jaten zuten. Eske... Zin urte batzuk, eta nik hoi txarrena izautu ez nunikan! Zin urte batzuk, ba... Falta zen dena. Falta zen dena. Zertikan geldittu zin bazterrak hautsiyak, geldittu zin personak inutillak, zertikan, e...
Atetzen ziñan Oiyartzundikan Errentira 'ro, 'ta Donostira 're bai, ni e... Beste bizitzakuk han alabak eta zittutelako 'ta e... Oso gaztetikan e... Erren... Donostira 'ta joten nintzan, 'ta ez zenun izango kale bat 'ro ixkin bat ikusiko ez nunikan hanka motz bat,
beso motz bat, itsu bat, 'o... Elbarri bat. Eta baldin bazin ben buruan jabe 'ro, ba... Kantatu 'ro zerbatte itten zuten. Beste batzuk, e... Bertso paperak, berso paper asko ordun saltzen zen, haik eskeiñiko zizun. Zen... eta... Txarrena ikusi ez nulikan!. Zen... E...
dirua zunak 'e, ez zakan askotan zer erosiyik. Bai, bai. Geldittu zen, pos... Eta... Jendi hoi attatu zattutenin, jendi hoik 'e, klaro, ordun ni gauz hoitan ez nintzan jabetzen, biñon geo bai, geo gauza hoik burura tortzen dinin 'ta, ni geo ondorin jabetzen nitzan ta jabetzen naz.
Haik seuraski asko 'ta asko izango zin gerran mutilatuk geldittuk. Ez zeruko 'ta ez lurreko. Eta... Ez loitteko, lekuik gabe seuraski. Eta oan harrittu itten ga ikusten baldin battugu, eskian 'o norbatte, biñon... Ordun ikusko zenittun kalin hoik bezela ikusko zenittun atian.
Atian 'ta jende mota asko! Ez preziso kalamidade[kalamidade:15899] batzuk zilako, 'o lanik in nahi ez zutelako, ez! E... Billatu zittun suerte txarrak eta ezer gabe geldittu zin 'ta bizi in nahi zuten!. Bai. Ordun... len esan zattutena, batzuk ez genulako, m...
Beste batzuk berriz izaki eta ez zutelako eosteko. Dena zen, ni... Erabateko... Ez dakit nola esplikatu! Zen dena, dena zen, dena... E... Gerra baten ondoriyua! Ondoriyua zen!
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-029
Pasartea 0:53:00 - 0:56:00 (3' 00'')
Laburpena Gerra ezagutu ez bazuen ere, ondorioak ezgutu zituen. Dirua zuenak ere ezin zuen erosi, dena falta baitzen. Dena gelditu zen hautsia. Jende mutilatu asko ikusten zen kalean, eskean.

Ikasteko baino lanerako premia handiagoa

Transkribapena

- 'O ez da pentsatu 're itten?
- Nik momentu hartan nere zea zin, nere... Nei gustatuko zin izatia oso bi gauz diferentik. Enfermera eta dependienta. Nik horaxe nun buruan. Bai. Eta... Jesus...!
Amesten nun gaiña askotan! Bai.
- Biño okurritzen al zen satia etxian nik seittuko nuke ikasten 'ta...
- A! Ez, ez, ez. Ez, ez. Keba. Ordun, ordun gehiyena itxetikan joten zena zen apaiz 'o monja.
Eta geo tarteka ikastea joten zinak bazin. Eta person pizkorrak e... Askiyak eta atera aterik 'e bai, biñon oso gutxi, oso gutxi. Ordun gaiña ni berrogeiyan jaiyua 'ta gerra ondoria zen eta ordun pues hori, e... Zen beharra eta ahal zunak ahal zuna ittea eta...
Bai, biño len san zattutena Oiyartzundikan badia person asko pizkorrak aterik eta biño gutxi batzuk, uan bezela ez. Uan bezela gehiyenak ikasketak eta ez, ordun ez. Ez, 'ta gaiña ez zon zeikan, esan nahi nuke...
Ez gerra ondoria zelako, ez zon, ez zon uan bezelako... 'Ya uan eta lenotikan bezelako 're erraxtasunik ikasteko ez zon, ez zon.
- Ahal bazen lana in ber?
- Bai. Lana derrior, derrior.
- Eta lanea joten zin emakumik? Orduko zue erarekuk Errentira Pekiñea ta bai ez?
- Bai, asko asko. 'Ta ni, ni biñon zerbatt zarraguk 'e bai. Hor Pekiñea 'ta manta fabrika
'ta hoita Oiyartzundikan emakume asko joten zin eta ordukoz 'e oso gutxi, biño bazin amak haurrak hazitzen ai zila fabrikan lana itten zutenak. Gutxi, e! Oso gutxi kontatzeko gaiñe, biño bazin e... Fabrikan zabiztela ezkonduk eta ez zea haur bat eta bi, bost 'o, lau 'o bost 'o...
Haur eta haik hazitzen ai zilikan, lana iñ eta handikan jubilatuk. Biño gutxi. E... Zeakin ikastetakin esan dugun bezela, gutxi joten zin bezela aurrea karrera bat 'o ikastea bezela, fabrikan ezkonduta seittutzen zuten emakumik 'e gutxi zin.
Biño lanea joten zinak asko! Asko hemendikan bai.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-028
Pasartea 0:28:20 - 0:31:20 (3' 00'')
Laburpena Erizaina eta dendaria izan nahi zuen, baina etxean ez zuen komentatu ere egiten. Garai hartan, etxetik joaten zena apaiz edo moja joaten zen. Gerra ondorena zen eta ikasteak baino premia handiagoa zeukan lanak. Emakume asko ziren lanera joaten zirenak.

Gazuratik gaztanbera

Transkribapena

-Bat hemen gue itxin haundi bat tortzen zen, 'ta zea 'men zen, baserritarra `men zen. Ba 'men zittuten animaliyak, behiya 'ta ardiyak 'ta denak.
'ta gue ama, guk e ardiyak baginttun ba 'ta, itten genun ardik jetsi ta gazta i. 'Ta hola itten genittun 'ta geo gazura bakizu gelditzen da, bakizu gazura, gazta inta. `ta gazura hura, txerriyai genealin txerriyai. Beste berdura pixkatekin jarri `ta ,txerri gizendu 're in ber zaten bai zen!
'Ta harei maten geniyon.
'Ta harrek, txerriyai ez mateko hura! harrek bazula oandik kentzeko!
'ta gue amak, ño, ez! baietz bazula! `ta gue amai zea launtzen gue sukaldin 'ta zean eltze haundi bat jarri `ta eltzi harta bota gazura `ta harta han eosi.`Ta gañe ze kapa atetzen ziyon! rekesona saten ziyon rekesona zen hua!
`ta hua espumadera batekin hartuta ttak ate, `ta geo jateko, zea, gazta miño exkaxua miño hua 're be kasta hartikan.
Baa, aproxtu. `Ta geo txerriyak izorrai! txerriyak
Nor Irazu Apezetxea, Erramun
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-023
Pasartea 0:04:15 - 0:05:30 (1' 15'')
Laburpena Lesakako errepidea egiten ari ziren soldaduen buru batek gazurarekin gaztanbera egiten erakutsi zien Portuburukoei.

Transkribapena

Nor Irazu Apezetxea, Erramun
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-023
Pasartea 0:00:00 - 0:04:15 (4' 15'')
Laburpena Klaketa. Enfokatzen ari naiz. Lesakako errepidea egiten ari ziren soldadu eta trabajadoreekin zeukaten harremana.

Estraperloa

Transkribapena

-Geo pixkat ikasi nunin, handik zeara Lesaka 'ta. Geo Lesakan jende asko baldin bazen 'ta zaku pilla ikarriyak eta... Handik beste laun batekin 'o, eakutsi ziten 'ta Aranatza. Segun itturriko harta, 'ta geo.
Hala, hala bukatu zen asuntua. 'Ta geo 'zandu zen estraperlua, bi kiloko ogiyak 'zaten zin. Barra haundiyak. Hua 're estraperlun. Hua Lesakatik, Goizutatik ta kartzen...
-Ogiya iña ya?
-Iña, iña! Jateko mokua. Hola barra haundiyak, bi kilokuk. 'Ta hola...
-'Ta haik e... Dirua eaman berko zen haik kartzeko 'o zerbatten truke itten zen?
-Bai... Ez, ez dirua.
-Ba... Baganakiun ze baliyo zun. Dirua juxtu-juxtukin. Bai... hua galdu ezkeo ez zenun ogiyik karko!
-'Ta gelditzen zintuztenak zea... zer zin guardizibilak 'o soldauk?
-Guardiazibilak bai.
-Guardizibilla?
-Urrutira hola baldin bazen euzkiya brillua itten zuten, kazkuk zea zittuten... 'Ta mekauen han ttuk! 'Ta joe haik urtiak...
-Pilla bat ibilko zin, baztertan?
-Bu... Dena hola, dena hola.
-'Ta soldauk ze itten zuten bakarra... kamiyun lana ta hoi? Haik ez zuten kontrolatu 'ta itten?
-Ez, haik ezta kasoik 'e!
-Haik lana bakarra...
Nor Lardi Landa, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-001
Pasartea 0:22:52 - 0:24:07 (1' 15'')
Laburpena

Estraperloa. Gipuzkoako errotak itxita zeudela, hasieran irin bila joaten ziren Nafarroara, baina gero zuzenean ogia ekartzen hasi ziren. Guardia Zibilek zelatatzen zuten. Soldaduek lana bakarrik.