Baserriaren inguruko lexikoa

Lanbide zaharrekin lotura dutenak, inguruarekin, etxegintza

Estalketa

Transkribapena

-'Ta ez dait ze 'zaten zen zazpi pezta 'ro garai hartako zazpi pezta 'ro zerriya aketza matia.
-Bai e?
-Bai, zerbaitt 'e hola zen. Bai.
-Merkia 're ez zun izan berko ez? Leno saten zenun horrea 'man 'ta bi bat ordu ber zittula estaltzeko.
-Bai, osea, ongi komprobatuta. 'Ta zerriyak kriston demboa pasatzen du e!
Demboa geina estaltzen pasatzen dunak dia zerriya 'ta astua. 'Ta zakurra.
-Dembo geina? Ya bein gaiñin jarrita 're? 'O berotu 'ta...
-Haik hantxe... Ez, ez, ez haik hantxe eoten dia patxaa errin.
Kixton demboa ber dute e! Zerriyak eta aberik? Bu...f! 'Ta en kambio zezenak eta aariyak eta hoik, hoik ez. Hoik gutxi. Nik hoi ez dait zertik den.
-'Ta geo nola jakitten zuten haik ongi zea in zutela? Nondik...
-Nola?
-Karo ze askotan zerriyakin estali 'ta beti beti ez zin geldittuko... zea.
-Ernai?
-Ernai. 'O bai?
-Bai jenelin bai. Bai. Beiyak jenelin, beiyai boltatzen zen. Beiya boltatzen da. 'Ta ardiya 're bai, ardiya 're boltatzen da. Zerriyana...
-Boltatu... Nola boltatu?
-Boltatzia da, berriz atzea susaa jartzia.
-Karo batzutan ernai...
-Kompaziyoa beiya susaa eamaten 'zu, estaltzen du 'ta hogeita bi eun barru atzea iual boltatzen da. Hoeita bi eun barru e! 'Ta ardiya 're bai. Zerriyana ez dut uste.
-Ez delako... Ernai geldittu.
-Bai hoixe geldittu ez delako.
-Hoi da. Umaitteko ez delako geldittu.
-Umaitteko geldittu ez delako. Itten dia boltatu atzea. Hogeita bi, hogeitabi aldiya. Zuk horrei eozenei saten yozu...
-Zazpi pezta galduak. Berriz eaman ber.
-Hoa kompaziyo batea, bai! Beiya zezeneta eamatea 'ta zezenak baldin bada 're ez zekit hogeita bi aldiya oantxe dik. Iual boltatuko duk. 'Ta hola, hola dia hitzak baserritarran zeak.
Ardiyakin iual. Ardiya zuk kusten zu kompaziyo batea hillan zazpiyan, ez? Kompaziyo batea. A, gaur kompaziyo batea gaur hamalau 'ttu, ez? Gaur kusten zu 'ta: "Bai hillan hamalauin 'billiya 'uk, biño iul boltatuko 'uk". 'Ta akaso bai 'ta akaso ez.
-'Ta arreske zembatero eoten dia? Urtian bein biño geiyo eongo dia...
-Ez... Bein.
-Urtian bein?
-Bai.
-'Ta denak zea beretsua al dute? Denak garai berin jartzen al dia? Osa, ardiyak denak garai berin 'ta jartzen al dia?
-Bono, ardiyak oan indarrin 'ta iual bi aldiz. Oi, Epelei oan 'e baittu betzi 'ro berriz atzea boltatuk. Arkaa 'billiyak, umia in, umia kendu 'ta berriz arkaldu. Segun bea, fuerte dolako.
Biño normal normalin bat. 'Ta hoi 'zaten da septiembre, aosot-setiembre. Ardiyana. 'Ta biorrana berriz,, biorrana 'zaten da berriz maiyatzin umatu 'ta hurrengo maiyatzin berriz, urtia biorrak.
'Ta astuak uste 'ut hamaika hillate. 'Ta astomandua itteko hamairu. Astua 'ta biorra mezkla hoi. 'Ta ardiyak hiru. Txerriyak 'e hiru. 'Ta zakurrak ez dait zembat itten 'ttun. Zakurrak uste 'ut hiru 'ttula. Bai.
-Hiru ze ai za saten?
-Hiru hillate.
-Hiru hillate umia itteko?
-Bai, umia hartu 'ta itteko. Bai.
'Ta konejuk izango du hillate, konejuk hillate uste 'ut.
Nor Lardi Landa, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-007
Pasartea 0:27:10 - 0:31:00 (3' 50'')
Laburpena Animaliak estaltzea: animalia batzuek besteek baino denbora gehiago behar dute estaltzen. Noiz jartzen diren ar-eske. Zenbat denbora egoten den ernari animalia mota bakoitza.

Ernalketa

Transkribapena

-'Ta oain dena indiziyua. Ala fuera...
-Bai. Oain horrengatik dia arkumik, arkumik urte guziyan. Kompaziyo batea Galtzatan bertan, eongo 'ia hirurehun bat ardi. Hoiri ez 'kate denak batea torko.
Kompaziyoa torko 'zkate, hasiyak 'ttuzte aspaldi. Kompaziyo batea iual torriko 'zkate diziembren hirurogei, e! Hirurogei umi haik kendutzekoeta esnia kentzeko, haik ya antzuteko garaiyeko, haik atetzeko, saltzeko garaiyeko ttak. Beste hirurogei kompaziyo batea torko 'zkate.
Osea dena... leno da! Berreun 'ta ra! Denak golpea, e! Ez, ez oaiñ indiziyo horrekin ttak.
-'Ta indiziyua zea e... indiziyukin ernai gelditzeko igual al du arkaa eon 'o ez eon?
-Indiziyua hoi da pastilla jartzen 'yote. Horrekin itten da beotu, arkaaldu, arkaldu. 'Ta itten dute, ordun itten dute aariya bota.
-Aa...
-Ez da, ez da indiziyua.
-A nik uste nun indiziyua zela!
-Ez da indiziyua umia kartzen duna.
-Ya, ya, ya, ya. Ahariyakin eon in ber du.
-Bai! Ahariyakin eon in ber du.
-Ya, ya, ya.
-Hoi itte 'ute beak lenoztik tortzeko, lenoztik beotzeko. Zea hoi, pastilla saten, pastilla du izena. Hoi sartzen 'yote atzetik 'ta hoi itten da arkaaldu. 'Ta ordun ahariyak han ttuzte bertan 'ta itte 'zkate ahariak bota.
'Ta geo denak pasatzen dinin itte 'zkate ahariyak kendu. Yasta.
-Todo programau.
-Bai... Hoi eaman ber kontua. 'Ta geo haik umatuko 'ia, len san zattuten be garaiya tortzen denin 'ta haik umatzeko bestik ya aurretuk.
Dena eskaillean, eskaillean dena. Horrengatik itten dute gazta ya urte guziyan. Arkumik urte guziyan 'zaten da. Horretxegatik.
-Beak erki kalkulatua.
-Ez zea! Aski ongi bai. 'Ta geo kontrolak eta betenaiyuk eta bu... hoi... hor atzetik zea haundiya do.
Subentziyua kobratuko baldin baute, haik sate 'utena in ber.
-Nik uste nun ahariyakin ez zila eoten.
-Ez, ez, ez ahariyak botze 'zkate.
-Nik uste nun indiziyu hortan haziya 'ro zola...
-Ez, ez. Indiziyu hoi da harta jartzeko.
-Pastilla hoi da.
-Pastilla hoi.
-Arkaa ez baia jartzen nomaitte ez dute amititzen. 'O izingo du ahariyak eon beri haikin.
-Ahariyak ber du hua arkaa dola.
-Karo, bestela...
-Aleiya errespetuosua dela.
-Bai. Hoixe da. Hoik gaiñekun urte guziyan billaka, temporada pasatzen da 'ta haik... Zuk ba al dakizu ahariak alkarrei ze kazkarrekuk maten 'zkaten? Haik hala dailtzala, ardiyakin dailtzala alkarrei?
Haik 'e izaki ben kapritxuk. Jo? Odola ate arte. 'Ta oaiñ? Oan bertan baabiltza zazpi ahari hemen Olaitzolako belasun hanguk alkarrekin, leno joka alkarrekin ibilliyak e! 'Ta oan arron launak. Ze gauza e?
Oan denak alkarrekin. Biño arkaa garaiyin? Josus! Haik kazkarrekuk, haik soiñuk. Muturra txikittu arte!
Nor Lardi Landa, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-007
Pasartea 0:31:10 - 0:34:40 (3' 30'')
Laburpena Gaur egun, ardiak pastillarekin jartzen dira ar-eske, ez naturalki. Arrak berotu eta estali ahal izateko, emeak ar-eske egon behar du, bestela ezin du estali. Arkara garaian, ahariak elkarrekin borrokan ibiltzen dira, eta, handik aurrera, denak lagunak.

Hiztegia

Transkribapena

-Ez daitenak zer din 'ta aer zuk bakizun zer din. Antxoxua zer da? Pertsona bat antxoxua...
-Antxoxua, laun guziyak zeatzen ttula. San nahi nuke: "Hako argiy hauxe ez dait ze..." Hoa arreglatu.
"Honako hemen armaiyu honek zerbaitte badik, honako ati honek jotzen du hemen jo itten dik 'ta" hoa arreglatu. 'Ta eoziñ, eoziñ gauza aulki bat antolatu 'ro...
-Abilla dena eskuakin?
-Bai, esku ona, esku onekua! Antxoxua, hoi da antxoxua!
-'Ta meaulian? 'O murra murra? Ardiya?
-E?
-Ardiyan meaulian aitzia 'o holako zerbaitte aittu izandu al zu? Ardiyan meaulian ai da...
-Nik ez...
-Ez?
-Miau....
-Gaztai jaten 'o?
-Geo ixiruteiya san dugu...
-Bai...
-Haitz, haitz, haiztiya.
-Haiztiya.
-Eta persona azandilla?
-E?
-Azanbilla?
-Azan? Aza?
-Azandilla.
-Aza...
-Pertsona len san dugun bezela antxoxua, azanbilla. Persona, person azkarra 'o lixtua dena 'o... ez?
-Ez dut hoi, ez nau zetzen...
-Suilla?
-Suiya?
-Suilla.
-Suilla?Suilla?
-Bai eurrezko... barrika.
-Hoi zea, hoi zea da suilla mm... ura eamateko 'ro jeixteko 'ro eurrakin intako zea ontzi bat, ontziya.
-Baldian antzekua?
-Baldian tipoa.
-Tara?
-E?
-Tara?
-Tara...
-Makilla bat zeak apuntatzeko, norbaittek zor zaittunin... Ez zu aittua?
-Ez dut beiñe aittua. Aittua 'zango dut biño ez nau tortzen burura oain zer den.
-Aingeru hilla zerrei saten da?
-Aingerua?
-Aingeru hilla.
-Aingeru hilla da baitaitu 'ta geo ttiki-ttikiya dela hiltzen dena. Hua da aingerua.
-Berariya?
-E?
-Berariya?
-Berariya... Hoi...
-Larraldu?
-Ezta 're, hoi 're ez.
-Arguyun aiki? 'O arguyu, zerbaitten arguyua zer da?
-Arguyua zea, alkarrekin hizketan aitzia.
-Arrazoi motza?
-A! Di-da! (...)n bukatu!
-'Ta mendi fiñekua? 'O mendi fiñetik?
-Mendi fiñetik, mendi fiñatik... Ez dait ba nik, azienda tortzen baldin bada mendi fiñetik ona torko dela! Ona! Fiña ona da!
-'Ta norbaitt esku extukua izatia?
-Zurra!
-'Ta orakatuak?
-Orakatuak... Orakatuak... Orakatuak... Hoi ez da izango zetua, san nahi nuke,nola sango zaittut ba nik... Bai desapiyua iña bezela azpiyaan: Bo eyakela muittu e!" Konpaziyo batea... Ezin zaittut san seuro!
-Xotildua?
-Xotildua? Kaxkaldua, izortua ya.
-Toitura?
-Oitura?
-Toitura.
-Toitura... Igual da oittura, guk saten yoguna. Toitura san 'ta guk oittura saten dugun hoi.
-Oittura...
-Oittura da pues, zuk ze, batek ingo du kompaziyo batea be postura be lana 'ta beste batek bestea. San nahi nuke bakoitxak be...
-Be oittura...
-Be oittura...
-Ixki-mixkiyak?
-Ixki-mixkiyak...Ez da ba 'zango inbiriya?
-Ez dakit nik e! Sasindu?
-Sasindu? Pues oan nola sartzen da hil 'ta konjeladorin? Gazikutxan, hola baula bezelako batin sartu gatza 'ta zeakin 'ta geo gaiñin karga jarri.
-Hoi al da sasindu?
-Bai. 'Ta geo sasiñ hua jan. Gatz hua dena kendu. Eosi urin lembizi. 'Ta geo nabazu potajikin, nabazu gisadua, nahi zuna! Sasiña, hua da sasiña!
-Gatzatutakua ordun?
-Gatzatutakua bai.
-Erreusittu?
-Erreusittu... erreusittu... Erre 'ta eosi horrek izena, biño... Erre, eosi.
-Bisutsa?
-Ezta 're, hoi 're...
-Uztarra?
-Uztarra? Uztarra. Uztarra ez da izango hanako ebiya 'ta hanako arkoiris?
-A! Ortzarra?
-Bai... Uztarra.
-Uztarra saten yozute?
-Bai. Hua 'zango da bai uztarra.
Nor Lardi Landa, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-006
Pasartea 0:29:55 - 0:35:30 (5' 35'')
Laburpena Hiztegia: antxoxua, ixurutegia, suilla, aingeru hila, arguyua, arrazoi motza, mendi fiñekua, esku extukua, orrakatua, xotildua, sasindu, uztarra...

Ar-eske eta beste

Transkribapena

-Arreseke, animaliya 'ta ze eoten den. Beiya kompaziyoa?
-Susaa.
-Ardiya?
-Ardiya arkaa. Auntza, aunxkaa. Txerriya iñaus
-Astua?
-Iel.
-'Ta biorra?
-Iel. 'Ta zakurra san al dugu uara? San al dut?
-Bai, ez ez zenun sana.
-Ez al nun sana?
-Bai 'ta usteut ya denak san 'ttugu. Bai... Hoi da, 'ta zerriyana arra?
-Aketza.
-Hoi da 'ta mandua nondik, nondik atetzen da?
-Mandua, biorrak estali astua 'ta astomandua.
-Hoi da. 'Ta manduak ezin du umeik euki...
-Manduak ez du umeik.
-Hoa izaten da zeako, laneko?
-Bai. 'Ta len san dutena iriya berriz, itten dute zikitu txekorra, zokorra. Ez do beste milagroik.
-Oillaskuk 'e bai?
-Oillaskuk 'e zikitu!
-Hoik zeaguk itteko, haundiyaguk itteko?
-Bai. 'Ta ariya 're bai zikitu. Horrengatik deitzen 'yote zikirua. Lembizi ariya izaten da 'ta geo zikitzen da 'ta geo zikirua.
-'Ta beste aldian zikiro jatik 'ta itten dia 'ta hemen itten al zen?
-Guk in, oan aspaldiyan ez dugu in, biño itten 'ttugu guk 'e! In 'zandu 'ttugu. Aurten, lengo urtian in gunun, zikiro jatia.
-'Ta hoi zer da ardiya biño goxoguo 'o?
-Fuertexio.
-Fuertexio...
Nor Lardi Landa, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-006
Pasartea 0:27:48 - 0:29:44 (1' 56'')
Laburpena Abereak: Ar-eske. Zerrenda. Aketza, mandoa. Zikiratuak.

Ar-eske

Transkribapena

-Geo, oan ya, oango gaztiak ez dakizkiu biño animaliya ar-eske eoten zenin, bakoitxak be izena 'u. Beiyak susaa kompaziyoa.
-Bai.
-'Ta gaiñekuk nola 'ia?
-Beiya susaa. Astua iel. Biorra 're bai iel. Txerriya iñaus. Ardiya arkaa. Auntza arkaa. Eta... zakurra uara. Txerriya san al dut? Iñaus? Bai.
-Bai. Katuai?
-Katuak... Oantxe hillati hau du katuak. Katuana ez.
-Denai difente?
-Denai difente.
Nor Lardi Landa, Joxe Luix
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-005
Pasartea 0:49:44 - 0:50:30 (0' 46'')
Laburpena Ar-eske: animalia mota bakoitzerako izen ezberdina hartzen du aldi honek. Zerrenda.