Gobada eta labaderoak

Pinto erreka

Transkribapena

- Jateko 'ta jana itteko 'ta. Geo arropak garbitzea joten giñan Peluko errekara. Pintoko erreka bezela izautzen dena. Pintoko erreka hoi Gurutzetikan hasitzen zen, sortzen zen, erreka ttiki bat,
eta beste erreka ttiki bat oan esan zattuten Xixtiyoko haixtiyan guk ura kartzen genun itturriyak. Lembizikuk haik hartzen zittun. 'Ta geo erreka hoi da, oan saten yote Urkabe erreka, biño... Ez da Urkabe erreka, hoi da,
Pintoko erreka 'ta Peluko erreka bezela izautzen duguna. Uan Auztiko rebueltan barrena, e... Ibarrea atetzen dena. Ni lengun harrittu in nitzan Hitzan entzun nunin Urkabeko erreka zela, 'ta san nun: "Jesus, hoi aspaldiko erreka zarra da! Eta izen hortaz ez da izautzen",
biño bueno, hori beste konto bat da. Eta arropak garbitzea joten giñan Peluko errekara 'ta sartzen giñan uretan. Han itxeko gizasemik harri haundi bat, e... Jarriya izaten ziguten, xabal bat, zea, zurrumbillo ttiki bat itten zun lekuan,
gu sartzen giñan errekan 'ta han aklaratu itten genun arropa. Itxetikan ya jaboitu 'ta dena pronto eamanta. Eta behiyak eatea 're hara eamaten genittun. Udara 'ta negu. Eta... Baldin bazen hotza 'ta baldin bazen... E...
Bueno, beruakin ez ziyoten hombesteaiñoko kalteik itten, biño... Zembaitan behiyak hormetan izin jonikan ibiltzen zin.
- Bai, e?
- Bai. Bire luzia! Bai. Jon 'ta torri igual izango zin... Ba! Zortzirehun bat metro bai! 'O gehiyo igual, igual kilometro bat! Eta Xixtiyoko txabara itturriya billa joteko 're... Xabalin zen, biñon, beste hombeste igual.
Eta egunin esan zattuten bezela, guk, bi bizitzatakuk, asko aldiz jon ber izaten genun hara. Bai.
- 'Ta erropa neguan 're...
- Bai, bai, bai.
- Hankak sartuta?
- Bai, bai, bai, bai. Berdiñ, berdiñ, berdiñ. Gutxitan izaten genun... Gaiña gu guenak 'e...
Klaro, animaliyan... Animaliyak ematen zigutenetikan, diro sarrera izaten genun, eta askotan nahiyo izaten genun itxian ondoko aska behiyari eaten utzi, 'ta gu arropak garbitzea beko errekara jon, bai. Bai, bai. Eta hantxe, 'ta gaiña...
Ez genun izaten babesteko ezer ez, ez polainik, ez ezer 'e. Eta... Biñon... Bai, denea ohittu itten da! Ohittu itten da, horaxe ikusi genun! Ordun ez genekigun beste arraxtasunikan bazonikan. Hora itten ikusi genittun gen aurrekuk eta guk hora in genun.
Geo... Jarri zinin ura 'ta hoi, geo bai, ikusi genittun berrikuntza hoik, biñon bittarti hartan pos horaxe zen, 'ta hora.
Nor Enbil Urdanpilleta, Maria Jesus
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-029
Pasartea 0:11:50 - 0:15:20 (3' 30'')
Laburpena Arropak garbitzera Peluko errekara, Pintoko errekara, joaten ziren. Arropak garbitzeko hankak errekan sartu behar izaten zituzten, baita neguan ere. Behiak ere errekara eramaten zituzten edatera.

Errekan arropa-garbitzen

Transkribapena

- ...askoz (...) behintzat.
- Bai ez...
- Ez gu oain beko irriyoa jon ber izaten arropa garbitzea ni joten nitzan bezela.
Amakiña bat iña no, jesus! Ura itxian jarri 'ta in zizkiguten arte.
- Itxea ura sartu zuten arte?
- Bai. Ura sartu zuten arte bai. 'Ta segi irriyoa, anda! Hotza zenin hotzakin eta berua zenin
berua zenakin.
- Han ez zon kalentadorik...
- Ez da kalentadorik han. Ai...! Oaingo jendia ondo bizi da.
- 'Ta Iturriotzen ba al zenuten zea...? beko erreka noa jaixten zinazten?
- Beko erreka. Pues, beko erreka joten giñan 'ta han aitzen giñan arropa garbitzen. Beno, jabonatu etxian itten genun erropa, eta geo jon ta aklaratu han.
- Makutsoko erreka...
- Makutsoko erreka saten geniyon. Makutso da... zean... presa bat bada han. Bazen. Oain ez dakit nola don, 'ta presa haren onduan Makutso da. Etxian izena Makutso.
Eta ondua harta joten giñan 'ta hantxe aitzen giñan ahal genun bezela, jela baldin bazen jelatutako urakin... Geo near pixkat iñ, etxea jonta ahal genun bezela berotu eskuak eta, holaxen...
- Eta ba al tzen harriyik 'ta jarriak al zozten arropa garbitzeko?
- Nun, zea irriyun?
- Bai.
- Bai, harriyak bazin zeak... harri zabalak bastante onak eoten zin 'ta haitan itten genittun. 'Ta geo jabonatu, berriz, etxian, geyena itten genun. Etxetikan...
- 'Ta errekan ze itten zen jo, arropa jo 'ro?
- Pues aklara... pixka bat ibili 'ta geo aklaratu han irriyun, ta ura hua kendu ta etxea eaman 'ta zabaldu.
- Nola zabaltzen zenuten, lurrin 'o zintzilik?
- Lurrin 'e in izandu dugu, 'ta zea, belarretan miño gañekun zintzilik, bai, zintzilik. Pintzákin.
- 'Ta gobara 'ro gotzen al za zu?
- Goara? Bai zea kubutan 'ta... nik baserritan 'ta ikusten nun bezela ez genun guk itxian itten.
Itten genun guara miñon untzi ttikikyan 'ta itten genun guk guara, bai, itten genun. Haikin arreglatzen giñan.
- Ur berua bota 'ta... ez?
- Bai.
- Su hautsa 'ta...
- Bai 'ta... garbi-garbiak jartzen genittun behintzat eta. Txuriyak ateratzen zin.
- Miño lan pilla erra in da?
- A bai bai.
- Eun osoko lana, ez?
- Aski gaztia nitzala hasi nitzan zeara... erreka saten geniyon... irriyua... ura hemen dijuna hoi da erreka esaten da. Erreka jon 'ta han aklaratu. Amak jabonatze 'izkin etxian 'ta ni jon 'ta han aklaratu. Gazte-gaztia nitzala.
- 'Ta kantidadia emango zenun ba?
- Hoi buruan eamaten nun barriñua. Hoik ibilliyak e? Hoik bizimoduk e?
- Xuxen-xuxen jongo ziñan...
- Hoik bizimoduk e? Ordutikan honea, jesus! Oain zein jongo da buruan barriñua hartu 'ta putzoa?
- Oain labadora hondatzen denin bai, madarikaziyo errak.
- Bai, egiya. Oain dena kanbitu baida, dena, kejatu itten da oain 'de jendia miño, oi!
- Bai, kejatu beti.
- Ez da kejatu ber den zea e... jesus, gu bizimodutikan. Ni zazpi urtetako 'ta hasi nitzan.
Ama ez zen gauza izaten, hankatako miñak eoten zen, hankatan asko izaten zun miña 'ta... harek jabonatu itte 'izkin ni gazte-gaztia nitzan 'ta... beak jabonatu eta ni putzoa, baldia buruan hartu 'ta irriyua juten nitzan. 'Ta irriyun itten nun, pues, aklaratu.
Aklaratzen nittun 'ta itxea eaman 'ta zabaldu haik 'ta bueno, txuri-txuriyak atetzen zin denak. Holaxen bizittu izandu na, urte askuan ni. Bai, hara, kontu polittak battuzute...
Nor Zalakain Irastortza, Roxario
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-021
Pasartea 0:01:15 - 0:05:15 (4' 00'')
Laburpena Errekan garbitzen zituzten arropak, Makutsoren ondoan. Rosariok ama gaixorik zeukan eta goiz hasi zen lan horretan; amak etxean jabonatu egiten zuen, eta berak errekan garbitu eta jaboia kendu. Buruan eramaten zuen baldea. Gobada egiten zuten, baina ontzi txikietan. Erreka eta irrioa ezberdindu ditu.

Labaderoa

Transkribapena

- Aztu in nau galdetzia. Labaderu... Lengun eondu nitzan labaderuiai beira, beko plazan.
- Beko labadei...
- Bai. ' Ta daka, hau labaderua baldin bada, daka hemen aska hoi, ez?
- Aska.
- Aska. 'Ta geo...
- 'Ta lau kantoitan kampoa harri batzuek.
- Bai.
- 'Ta jendia itten zen uretan sartu, o, ez! Sartu gabe itteko bazun bazterretik zea. 'Ta handik hartu 'ta harri haitan garbittu 'ta erdiyan astindu.
Harrek, horrek, horrek eta horrek denak botatzen ai badia zikiña 'ta ura ustez korrittuagatik ez da zeatzen 'ta, ura zikiña askotan! ' Ta gue amak ez baizun nahi 'zaten ur zikiñakin garbittu!
- Karo!
- Itturriya ereki 'ta dembo gehiyo ber zun, biño itxian.
- 'Ta ordun, harriyak zozten, askatik kampoko ayeka?
- Bai. Ez al za errepetu?
- Bai. Biño uste nun, diskuttuta alrebes jarriyak zittuztela!
- Bazterrian... Beno, hau da zea. 'Ta erdiyan hoi, horren zea bezela eta... Erdiyan geo ixkiñetan du... Nola esango nuke... Honea, kampoa zea bat, harri bat.
Aber, hola arropa garbitzeko 'ta bazterrian zean bazterrian hola tokiya.
- Bai.
- ' Ta kampu hartatik ura hartu 'ta garbittu. 'Ta ura kentzen dena beste ayekatik joten da 'ta norbea ez da bustitzen.
- Hoi da. Biñon, garbitzen ai zena, pertsona jarko zen kampoko ayekatik.
- Kampoko... Klaro! Kampoko ayekatik...
- Harriya izango zen...
- Harriya, aska ez, askatik kampoa! Zikiña joteko!
- A! A! Bai, bai, bai. Karo, karo karo.
- 'Ta geo barrenian, ura tortzen zen, biño... Hola.
Nor Bikandi Aristizabal, Maitxo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-020
Pasartea 0:43:20 - 0:45:15 (1' 55'')
Laburpena Labaderoa nolakoa zen eta nola garbitzen zuten han arropa. Ura ahal zen gutxiena zikintzeko moduan antolatuta zegoen tokia.

Arropa garbitzen

Transkribapena

- Beno, lata erra maten ai naz, e!
- Ez, ez. Lasai! Zu gustora al zaude?
- Ez dakit ba, ze san!
- Nik galdetuko zattut! Ai naz ni galdezka!
- Bai, ai za biño...
- Nik jakin nahi nun, erropak nola garbitzen zenittuzten!
- Guk sukaldian. Fregaderan. Batzutan joten giñan zeara... Nola da?
- Labaderoa?
- Altziberko 'ta erreka hoi nola, Altzibertik Errentira joten dena? Pues horrea betti. Posta 'ro...
Han bian ez dakit nola saten ziyoten. Han zea bazen, beno, oaiñ ez dakit nola esan. Iturriozko birian zen sagardoteiya, 'ro sagardo fabrika 'ro... 'Ta handik joteko ez dakit zer zela 'ta, istoriyak.
- Biño behintzat...
- Batzutan arropa garbitzea 're hara joten giñan.
- 'Ta hor beko plazan din labaderu hoik ez al zin garai hartan?
- Bai. Nik hoik beti izautu 'ttut hor. Biño konserbatu iñ 'ttuzte kendu gabe. 'Ta labadoria 're bai. Arreglatu 'ro zeatu 'ta. Biño hora nik han izautu nun.
- 'Ta ez ziñazten hara joten?
- Joten giñan, biño, launtzat zen tokiya. 'Ta ura gutxi korritzen bau denak han ur zikiña juntatzen da, 'ta irriyoa jon ezkeo berriz, zikiña urak eamate 'u.
- Karo.
-'Ta arropa ongiyo garbittu. 'Ta bestela itxian ura genun itxian. Denbo batin toki askotan ez zen urik, biño guk ura bagenun.
- A bai, e? Zuek bazenuten ordun? Bentaja erra bai!
- Bai. 'Ta batenak eta bestinak eta ahal zen bezela, pues arropa garbittu, pilla haundiya itteko 're bakizu, maiz garbittu berko Hainbeste launek. Ez zen han xobra askoik izango.
- Biño hoi eunero 'ta itten zenuten? Eunero 'ta garbitzen zenuten?
- Arropa?
- Astian askotan 'o? Oan bezela?
- Zikintzen zenian 'o. Ahal zen bezela garbittu. Ez batzuk bezala... geo saten zuten maindirik eta juntatu 'ta gobara ittea. 'Ta hura iosi 'ta itten zuten, biño, gue itxian ez.
- 'Ta zuk ikusi izandu 'zu, nola san 'zu? Gobara?
- Gobara saten zuten. Eta zeak, barrikak bezela... Aittu izandu 'ut nola saten ziyoten 'ta halako uan ez dakit ze jarri 'ta, ura berua bota 'ta, betik zirrittotatik atera 'ta ez dakit nola in 'ta. Biño gue itxian ez, gue itxian itturriya ereki 'ta han.
- 'Ta jaboiya 'ro ze biltzen zenuten?
- Jaboiya. Jabon Txinbo.
- Raka raka raka harrekin.
Nor Bikandi Aristizabal, Maitxo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-020
Pasartea 0:36:15 - 0:39:15 (3' 00'')
Laburpena Arropa garbitzera errekara joaten ziren, labaderoa jendez betea egoten zelako eta ura agudo zikintzen zelako. Beraiek bazuten ur-korrontea etxean, eta arraskan garbitzen zuten arropa. Gobada egiten zen, baina beraiek ez zuten egiten.

Arropa garbitzeko teknikak

Transkribapena

- Bai. Nombatte hor deskargatzen zinak izango zin. Harri kozkor pilla erra titzen 'izkiten nei urin, errekan arropa garbitzen. Oi, labandeiya biño (...) Hotzik batez. Gaztia izatia zer 'te da, e! Amak saten zin: "urin ez sartu! Hoztu ingo za 'ta!"
'Ta nik, ni kaskaorra izaki, e! Urin sartuta aixuo garbitzen baizin.
- Ur gehiyo!
- Hoixe, bai! 'Ta geo, jarri 'ta seittun sekatu.
- Bertan jartzen ziñuzten lehortzen?
- Bai. Bertan jarriyak alambrik eta.
- 'Ta garbittu zekin itten zenuten?
- E?
- Garbittu, arropa zekin, jaboiya ba al zenuten?
- Hoixe, bai. Jaboiyik eta lejiak eta bazin. Biño lejitan ez genun ordun arropik jartzen. Gabez kampun utzi gau serenutan, lejia biño hobia izaten zen.
Mantxa guziya deseitten zen 'ta usai bat! Oain dena lejitan itten da, biño...
- Belartan zabalduta?
- Bai, bai, bai., bai.'Ta gue itxia hain poliki baito, birian ixkiñin do
'ta biria 'ta irriyun artin soru haik.
- Xabalin erki!
- Bai, ba. Handik lapurtu 'ro itteko zen, han paseran tokatu 'ta hola iñ
'ta sekula ez zin faltatu izandu 'ta geozko kampun utzi.
- Oaiñ igual emango littuteke, biño ordun denak holaxe eukiko zenittuzten 'ta!
- Bai.
- 'Ta zuk uara ba al dakizu zerrei saten zaiyon?
- Guara[guara:8724]? Bai! Arropa garbittu, berriz jabonatu dena, ongi, asko 'ta kuelak izaten zin. Hola, hiru hankako zurezko ontzi batzuk. 'Ta han sartu 'ta hara ura irakin 'ta hara bota.
Bestiya irakin 'ta bestia bota.
- 'Ta harrekin garbittu itten zen.
- Usai goxo askiya bai! 'Ta askotan berriz, kampun utzi. Jaboiya man 'ta arratseko!
'Ta gau serenukin lejia biño hobia da. Txuri txuriyak, usai goxo askiyakin bai, bai.
- Garai hartan zer zen, lejiaik ez?
- E?
- Lejiaik ez!
- Gutxi. Beandu hasi zin lejik.
- 'Ta ura irakitten bakarra botzen ziyoten, Joxepa, 'o zu gotzen al za hauts...
- Ez, ez. Kampun zon zeai, arropai ura botzen, irriyoko ura bota 'ta bota 'ta bota 'ta. Euzkiyan beruakin mantxik 'o baldin bazen dena (...)zen
- 'Ta su-hautsa ez zenuten ibiltzen zuek?
- Bai. Kuelatan eosi ber zinak bai. Kuela bat itxiya itten zen hora, ur irakiña bota surtako hautsa paketin jarrita. Biño kampun hola utzita usai goxo askiya geo bai.
- 'Ta uara zerrei saten da, ura botzi horrei?
- Ez, e... Bai, bai, bai. Ugara bai.
- 'O ze horrei...? Hiru hankako ze horrei deitzen da uara?
- Hiru hankako bai. Kuela. Hiru hankako katxarro bat izaten zen.
'Ta azpiyan barriño bat jarri 'ta ura irakin 'ta hara bota, irakin 'ta hara bota. Uan lejia bezela. Sano askiya bai! Usai goxo askiyakin!
- 'Ta txui txuiya gelditzen zen?
- Hombre!
- Bai, e?
- Mantxa guziyak joten... Kentzen 'ttu gau serenuk 'e. Oso zea ber du,
burniyakin 'o mantxatua 'ro oso zailla ber du ez kentzeko.
- Ez kentzeko. 'Ta ordun ze itten zen, erropa txuiya zea, uara 'ro kuela hortan eta kolorekua ya errekan?
- Bai. Bai,bai,bai bai.
- Erropa kolorekua.
- Belauneiño sartu errekan 'ta aurrin harri haundi bat jarri 'ta dimbiti damba!
Ez gaittun beratzak izandu ez! Amak beti enkargu bat ematen zin: "urin sartu gabe, hotz do 'ta!" 'ta bai, ni itxetik ura orduko aztua! Bai, ez zen... Osasuna zer 'te da! Jesus!
-Ez zenun katarroik izango!
- Pensa 'zu ez! Oain lenuo harrapatuko nuke, bai! Pensa 'zu betzi senide giñan 'ta bakarrik geldittua naz. Bat gerran...

Nor Zabalegi Lazkanotegi, Joxepa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-017
Pasartea 0:34:20 - 0:38:30 (4' 10'')
Laburpena Arropak garbitzeko modu asko zituzten. Gobada, kuelak, arropa jo errekan... Arropa belar-soroan zabaltzen zuten, 'gau serenoan'. Txuri-txuri gelditzen zen.

Arropa-garbitzen

Transkribapena

- Ibiltzen genun, estropajua. 'Ta eskuz, arropak berriz eskuz. (Alorpia) bazuten arropak garbitzeko 'ta (yana) jarri barrenin 'ta hankak hotzian. Denbo haitan gaiñea bazien... zer dia haik... hankak sartu 'ta arropak garbitzen zianak.
- Baserrian barrenin bertan.
- Ez urian. Ur-putzuk iñak.
- Itturriyan 'ro hola.
- Denbu haitan sartu hankak, eta harriyakin 'ta jarriyak miñon... 'ta arropak 'ta garbitzen zin.
- Neguan 'de bai?
- Bai, aber ze erremiyo! Ura berua, ura berua ibiltzen genun.
- A bai? Ze itten zenuten, itxian berotu?
- Berotu 'ta eaman.
- A...
- Astua bagenun 'ta, Uderren 'e bai, ni jaiotako tokiyin 'e. Astuak be ontziyak, be xextuak 'ta haitan arropak jarri 'ta eaman 'ta geo garbittu. Hola.
- O, difentzi erra.
- Oaingo komodidadiak...
Nor Irastortza Artola, Inaxi
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-015
Pasartea 0:13:10 - 0:14:20 (1' 10'')
Laburpena Arropak nola garbitzen ziren baserrietan, ur putzuetan. Hankak uretan sartuta. Ura berotu egiten zuten eta astoarekin eraman putzura.