-Oain bataiyoik ez 'ta.
-Hau Txirritanak?
-Zeana (...)

Fabrikan horrekin ibiltzen zen emakume baten alaba. Errentiyan konfesatzea jon. 'Ta apaizak, oandikan neskak zea gaur bezela ez zittuten eakutsiko 'ta.

Aber reglik bazon. Apaizak hartu 'ta neskak: "Attak bai!" Beak ez zula. Attak bai, 'ta atta hotza. Attak (...) aguazillak markatzeko 'ta. 'Ta geo harrek gehiyo eliza ez zela jongo, gehiyo emakumi hua.

Alabai hua galdetu ziyon, "Ni gehiyo eliza jongo, ez naz gehiyo eliza jongo".
-Atta baietz.
-Ordun ez zen esplikaziyoik ematen oan bezela.

"Zaliak gera gehienak baiñan
kontu izan edanian
ez al dakizu zer pasatzen dan
xabartutzen geanian.

"Nunahitik deiya izango dezu
trebe bazaude lanian,
zenbaitek danak faltsuak ditu
bera mozkortzen danian."

"Andriagandik apartatuta
iñoiz ibilli da hori
erdi mozkorra zegon batian
beak esan zidan neri".

"Arduarekin adiskide 'ta
gorroto gutxi lanari
agindutziak ez dik baliyo
berez alperra danari".

"Esan didazu andriagandik
nagola apartatuta
erreparuan jarri zaitia
zure etxeko karruta".

"Denbora jon da ondorenian
han zaude akordatuta
alper haundi bat zeradelako
iñork ez zattu hartuta"

-Hasiyerak jarriyak ttut denak.
-Hasiyera jarri 'ta geo dena gotzen tza. Jo! Lehengun ez zela gotzen 'ta! 'Ta baia hor bertso mordoska 't e!

-San denak segidan ez biño... Frantzesanak baia hemen gehiyo.
"Frantzesaren idea
beti aldrebes

gaur lau baldin badittu
bihar bat ere ez
lehen haragiya eltzian
belar billa baratzian
kardaberak ate ttuzte
dirua gaitzian"

"Harakiñak daukate
talla etxian,
Frantzesak pagatzeko
kintzena hartzian

Betor betor egun hura
pagatzeko milla dura
badakite nola egin
gorputzai kura!"

"Lengo egun batian
zan komeriya
bat putzura erorita
itto zan iya"

Orratx.
"Lojinosek hau ziyon
ez juan billa,
frantzesa baldin bada
itto dedilla"

"Antoniok joan 'da heldu
ez zuen nahi iñor galdu
jendiak zer esango zuen
atera ez balu"

-Tartekua ez zit gotzen oan.
"Hoiyen relijiyua
juduen gisan
konfiantza ttikiya
dute elizan

Hitz batian bukatzeko
gogorik ez han sartzeko
beldur dira eroi 'ta
azpiyan hartzeko"

"Naparrutikan etorriya naiz
neskazar bati zirrika
pixka pixka bat ikuttuta 're
ez zan juaten korrika

erki aski billatu niyon
berak daukan fabrika
ximur ximur egiña dauka
ez du egingo haurrikan"

- Handik bukatu 'ta izango zen, nola zen? A, ne kontura ya erabaki nun eskola jartzia. Eta Ualdetxon jarri nun eskola partikularra, biño legalizatua. Eta han jendia izandu nun... Hasta decir basta! Zertik lepotik goraiño kaitzen ez! Geo itxea torrita, berriz...

A, bueno geo... Han illunabarrin partikular ematen nun, biño geo ya espostu nitzanin, Ergoingo jendia hasi zen ba! 'Ta Ergoingo jendia ordun izautu nun nik ba! Beintxiki 'ta hoi denak. ¡Ui, menudos trastos! Biño jende majua! Ergoindik 'e jendia dezente zeatzen zen.

Eta geo hala, pes, han pasa nittun hogeita zazpi, hogeita zazpi urte in nittun, 'ta hala berra, ez berra, ez dakit zergatik, kuestiyua da, jarri zuten eskola... Apaizak jarri zuten escuela diocesana, oaiñ biblioteka den hortan. Geo Juanito Adurizek konsejuko goiyan,

eta geo in zuten nazionalak, Arrauko jendia tortzen zen, Arraun 'e in zittuzten bi, 'ta ordun neska eta mutillak aparte eon ber zuten. Nei inspektorak ezautzen zilako neskak eta mutillak uzten zizkin, biyek iukitzen, oaiñ, zertifikadoik ez zin maten mutillai mateko,

neskantzat bakarrantzat. Eta geo zean in zuten, Ualdetxon bertan in zuten, eta Ualdetxon ittikin ya me vi... Y dije... Biali ez, porke legalizatua zon, biño jendia bakizu, batea 'ta bestea 'ta bestea... Eta gue Jangoikuk, ez dakit zuk sinistuko zuten, biño nik bai!

Eta hau ibiltzen zen Asunzionen eta joten nitzan tarteka pues aber como iba y demás, 'Ta ez dakit hizketan hasi 'ta nola esan, pues ze situaziyotan arkitzen nitzan, 'ta "ya va haber trabajo pa usted" Hamalau urte, han in nittun! Geo jonta...

Apuru errakin jon nitzan, berrogeita betzi urtekin, gaixua, e! Biño hiru seme-alaba nittun estudiatzen, e! 'Ta berrak itten 'ttunak! ¡Ai, con que dolor! Iñor izautzen ez, 'ta además era un colegio... Geo zeatu zen, juntatu zin pobrikin 'ta zea, biño

de alta categoría era en un, en una época. Y sin ningún contra tiempo y muy bien, gracias a Dios, oso ongi. Geo ate zen lege bat, norbattek bazun poderia, Alcalá-Zamoran norbatt ote zen, que era el presidente de la república, norbatt ote zen kursillu haik muittu zittuna.

Kursilluk in genittunak, aleiya.
- Oposiziyuk bai.

- Oposiziyuk, bai, kursilluk. Oposiziyuk. In genittunak eskubidia ganakala, después de meter un papeleo de mil demonios con notario y todo...

- Leno esan dugun bersolaiy hoi, Zurkoku hoi, Artikutzako urantzako kanala itten ai zela jona izan ber zula, horrea lan eskaka, 'ta enkargatui esan: "ba al da lanik netzako 'ro zea? Nik askon berrik ez dit, e! Biño ..."

"Sar ziz zea hortan, aska hortan 'ta" "Uf! Ni ez nak hor sartuko! Hor bitxo asko zaudek! Otsua 'ta, azeiya 'ta... Intxixua 'ro besteik izan ber zula 'ta

- Haik lanin ai zinak!
- Lanin ai zinak eta, bitxua, haimbeste bitxo tartin ez zela sartuko hua!

- Oain Pitusa don tokiyan itxe ttiki bat zen. Itxia, errota 'ta gu errotan bizitzen giñanak eta jornala man berrin gau 'ta eun lanin. Jelakin atetzen, ni muti kozkorra. Deposittuk hustu 'ta tak tak karri 'ta nik deposittuk bete urakin. Makillakin neurtu goitik zembat neurtzen zun 'ta.

Bi laun benga lanin, atta semik eta. Ordun guria in zen zeatik, petxotik jarri 'ta artatik izorratu zen. 'Ta geo zea "pulmoniyatik hil duk", pulmoniya bai erki!
- Bai pulmoniya 're bai, mantxa...

- Lanin izorratu! Gau 'ta eun lanin! Barkuk baizittuzten beák hoik. Errotaberrikuk eta Olaizola y Madrazo'ro zea, barko... Pareja zutena. 'Ta karo, pareja zeatzen zen demboan arrai benga arrai guziya honea kartzen zuten 'ta hemen beexita jarri. Honoko, Aingeruko ondoko

itxe beltz hoik eta guriak txatarreiya dakaten hoitan 'ta. Oain jendik aprobetxatzen 'ttu erki! (ze arrai usai...) saten ziyoten holako peskadillak tripa lertua baldin bazun, kajea 'ta lurrea dena, lurran azpira. Lurra, kriston indarra arraiyak, e! Arrai pilla erra bazin hoitan sartuak.

Zapo buruk bai, holakuk! Mekauen! 'Ta geo arto tartin igual zeak zakurrak jun 'ta. Biño pilla erra arraiya! Josus! Amakin bat kamioika arrai kartzen zuten horrea.

- Etxebeste 're bai.
- Zeiñ anai zin? Kampotik karri zittuztenak haik? 'Ta Mitxelenak ordun in zun bos minutu bentaja man. Pako Mitxelenak minutu... bos minutu bentaja man bestiri...

Eta, zeiñ kristo anai zin karri zittuztenak launtzeko... Kampun biltzen zinak elkarrekin 'ta. Mitxelenak bos minutu kendu 'ta Iurritan harrapatu zula. 'Ta Mitxelena, tak, geldittu zen be onduan 'ta. Launak giñan Mitxelena 'ta gu, 'ta Mitxelenak nei:

"Jarriy hai atzin, nik martxa 'it aurrea." "sei zak, sei zak!" Harrek seittun harrapatu du bos minutu manta, harrapatu denak eta...
- Béak eskapo in geo!

- Béak eskapo in. Nei esan zin: "segi zak!" Eta bai, aiba dio! Aurreko eunetik pikotxa 'ta palin txiki arraiyo iña! Erra entrenamentua itten genun guk! Joe!
- Entrenatu 'ta lanea!

- Buelta Frantziko pelotoiya miño haundiyuo in Errentira!
- Bizikletan? Joe, hoi pilla joten zin!
- Hoi pilla joten zin!

- Gu erori izandu giñala betzi! Matxaiñeneku hortan! Kauen... Ordun 'e izaten zela...
- Bai, halako biria 're.

- Biria? Bizkarretik helduta elkarrei. Elkarrei heldu 'ta denak jarriyak giñan 'ta bat trabatu 'ta tr...! Denak lurrea jota! Pedala hautsi nei! (...)Nula! (...) Ui! Joe! Ordun zin kontukin! Kubiertak hautsitzen baldin bazen, entreatu in ber 'ta... Kubierta 'ta kamara berriya jartzeko.

Zaarrak entreatu! Ni ibilli izandu nitzan...
- 'Ta geo berriyak errealo?
- Ni ibilli izandu nitzala kubiertan barrena, kortxua jarrita. Kortxukin barrena jarrita.

Hogeita hamairu kortxo uste 'ut sartzen zila. Joe! ebiya itten zunin, kortxua beratzen zen ta ordun ongi, biño gortzen zen demboan, mekauenlaputa, ipurdiko errak bai miñ erra! Kortxua gortzen zenin, ta ta ta ta! Joe! Gorriyak ikusi dittugu guk 'e! Jo!

- Bai, 'ta geo kubierta atetzen baziyon, bollua, beste zea bat kapa loixio bat jarri barrendik petakua. Jo ibilli in ber da hola, e!

- Kamarak entreatzeko eun batin bi kamara elkarri lotuta hola jarriyak, lazua inta. 'Ta baguz Errenteira lanea 'ta. Nunguk zin kargaderoko atzi hortan bi ahizpa 'ro moja zeatu zinak. Bi neska. 'Ta Xegundo Xixtiyo, Benantxo Torrekua 'ta hiru 'ro bagiñala 'ta kamara hartu

bi launek eta bat neskan ayekatik hartu 'ta bestia beste ayekatik 'ta bi neskak kamarakin hartu aurrian 'ta utzi in ber kamara azkenin! 'Ta utzi 'ta haik kargaderoko gaiñea bota kamarak gui. 'Ta geo kamarak billa, berriz 'e atzetik iyo, kargaderua itxiya atzetik eta. Joe! Alukeiya!

- Bixkarrondokuk.
- Bixkarrondokuk bai.

- Kargaderua... Kargaderua ez dakit hala deitzen yoten... Kargaderua zea da... Nola Gabierrota? Diputaziyun zea? Hoi da kargaderua.
- Horrea, hor 'ta horrea bota neskak, han gaiñin bizi zinak baizin neskak.

- (...)'o izautuko zenittun.

- Nik... Bai, hoi mediko bestela, biño hoik 'e ibiltzen zin hau torri baiño lenoztikan e baserritan 'ta. 'Ta ikusten zutenin grabedadia pues bialtzen zuten bera, baiño gaiñekun, ondo heldu bazen, itxian askok.

- Itxian ongi! 'Ta geo launtzen 'ta torriko zin launak 'o auzuak 'o... Ikustea? Atsolorra 'ro zu gotzen al za?

- Ni ez naz gotzen hori. Aittua bai, aittu: "Bai, atsolorra..." Oaiñ bildu 'ta haurra izandu 'ta ondorin ba ingurukuk han zelebratzen. Haur horren etorrera.

- Eta geo kuaren, zea 're... E... Itxetik iziñ zela ate berrogei eunin 'ta hoi 're bai?
- Bua, hoiy txoakeiyak, bestia! ¡Jesus, qué disparates! ¡Qué disparates! Zembat... Zea, ordu beteko etorri baldin bada haurra ordu bete 'ro bi orduko jeikitzen aintzen zattuzte 'ta

kampoa igual. Biño ordun ba zortzi bat eun behiñik piñ etxetik atera gabe. Elizan sartzia in gabe iñ arte eon ber zenun zea, lembizi bataillua, 'ta batailloa ez zen joten amik, 'ta gero handikan zortzi 'o betzi eunea edo elizan sartzia. Entrada a la madre. Por la madre 'o

zeangatikan. 'Ta ordu arte kontu itxetik atera gabe!
- 'Ta lenengo salida eliza. 'Ta geo ya libre.
- Geo libre, ala!

- Eta biyek aitzen zin eakusten 'o nola banatzen zuten lana?
- Ez batek zekiyen... zea... bestia 're hor aitzen zen, elkarrekin aitzen zin, miño harek gehiyena plantxa 'ta horrela. Plantxako asko baliyo zun, arropa josi bakarra ez,

plantxa 're in ber da geo! Entregatzeko 'ta. Bueno! Hor garaia hartan, esto, Aste Santurako 'ta ze traje pillak josten zittuzten. Ordun ez zen jendia sastreira joten. Komuniyuko 'ta, Aste Santurako 'ta, gizasemin trajik eta, gure izebak... iñun ibili gabia zen zea e! Ikasten.

Berezko zea zun, berezko doaiya zun, izebak bai.
- Amakin 'o ez zun ikasi? Beak ikasi zun?

- Ez, bere-berezkua zun, oso, zea... eta zenbat gero, Aste Santuan, leno san zattut, trajik: Erramu Eguneko 'ta, zea prozesiyoa joteko 'ta... O! Ze kanbiyua gauzakin! Prozesiyo zea, Aste Santun, bueno!

- Ordun denak illunak ingo zin ba! trajik?
- E?
- Denak illunak ingo zin, Aste Santuko itten bazin?

- Ez, ez, ez, ez... grisa! Grisa gehiyena, rayatua 'ro lisua edo, grisa gehiyena.
- 'Ta askok traje bakarra izango zuten bizi guziko?
- Ordun ez zen... sastreira jende aberatsa jongo zin miño gaiñekun.

'Ta muti kozkorrak Komuniyuk zila... geo Eguarritan 'o zean Ama Birjiñ euna, Kontzeziyoko, zenbat abrigo jesus! Miño gau 'ta egun, hor, ui! Bizimodu latza! Negua 're? Oaiñ ez bezelakua 'ta teillatutik betti ziriyak iñak hola... teillatua genun libre, ez zea itxiya.

Teillatua hau bezela, hola...

- Gañekun esan... Ollokine zer zen baserriya baita 're 'o itxia?
- Bai, azienda eukitzen zuten bai. Behi pare bat edo horrela bai. Hoi, kanpu hau dena, todo esto...

- Ni gotzen naz hoi.
- Hori dena guk ibiltzen genun. Porteruk giñan e. Itxe zean, jubilatun itxe horren hoi denan zaintzen guk zaintzen genun. Porteros.

- Hoi... nola du izena?
- Nere izeba 'ta osaba... Egiania saten ziyoten, beak Egia zuten apellidua, Landetxe.
- Eta haik ze tortzen zin, udaran?

- Udaran. 'Ta urte guziyan gure mende, 'ta guk zaindu. Tarteka tortzen zin, jaitan edo horrela arratsaldia pasa edo miño gañekun...
- 'Ta haik zer zin Donostikuk ó?

- Donostiyan bai.
- 'Ta euskaldunak eta al zin?
- E?

- Euskaldunak 'ta zin?
- Hoixe! Jesus!
- Miño jende dotoria 'ta izango zen?

- Bo! Ordun, zea, lujo haundiya zen. Haiyek, gure nausiyak zin denboran, etiketa haundiko jendiak, de mucha... grandeza. Hiru neskame eukitzen zittuzten... hiru bai, 'ta gañea interina, itxe haundiya zuten han 'e Donostiyan, Kursalea pasa 'ta seittun dute, da itxia,

miñon denak... bat bakarra da bizi da.
- 'Ta hemen neskamik bazittuzten?
- Bai.

- 'Ta herrikuk izango zin? Oiyartzunguk izango zin?
- Ez. Han Donostitikan zakazkitenak ekartzen zittuzten, geo interina hartzen zuten hemen, itxe haundiya baizen hau 're, hiru planta bazittun. 'Ta jende asko tortzen zin: kartzen zittuten

Hazparreindikan bere ilobak, zazpi... sei 'ro zazpi mutil kozkor, bakaziyutan. Abuztu guziya hemen pasatzen zuten eta...
- 'Ta haurra haik ibiltzen al zin... zuekin 'ta nasten al zin 'o haik ben?

- Kozkortuk zin e! Bai miño hemen herriko jendikin 'ta ibiltzen zin e! bai, bai, bai.
- Tratua 'ta bazuten 'o aires de grandeza 'o zittuzten?
- Ez, hangu haik jendi zeaguk zin, korrientiaguk. Hoik, hemenguk ere gaztiak bai, biño

zeak nausiyak berak eran de mucha categoría, kategori haundikuk. Ba! Aberatsa... zer zuten ez zekitela dirua! Hoiek?
- Eta zuek garaia hartan dirua ikusi 're ez askotan?

- Guk ez, baiño jendi hoiyek... esos...
- Oaiñ denak berdintxo bizi ga, miño len kriston difentziya?

- Bai, hori. Eta berdintxo ez, gaiñea leno haundiyak ben ustez zianak, gaur están un poco más abajo que gu biño. Biño gu alletu gea a lo más alto e!