Baserriko bizimodua

- Ze ordutan 'ta izaten zin otorduk?
- Ba.. Oso goiz jeikitzen zen, oso goiz. E... Batez ere udaran, e... Animaliyakin in ber zen lana goizin goiz in itten zen. 'Ta hamaikak aldeko 'ro animaliya erretiratu.

Eta ordun euna zabaltzikin, e... Lurra manitu ber zela 'ta, goldatu ber zenin 'ta, hori in ber zenin denin, ba... Goizin goiz, euna zabaltzeko zalaiyan. Eta ordun, ba... Bai, esnia, 'o kafia, 'o txikoiyakin itten zen kafia... Oi... bai, kafia ordun, txikoi...

Kafia baldin bazun 'e txikoi askokin. Eta hura hartuta jon goizeko lembiziko golpi hura ittea, 'ta geo gosaiya, bai, gosaiya, bazkaiya, merienda ta afaiya. Bai.
- Gosai ttikiya zeiñei saten zeniyoten?

- Gosai txikiya, pos hori, kafi harrei 'ro.. gosai txikiya harreri bai. Eta... Gosai txikiya... Hura izaten zen itxian, itxe batzutan 'ta itxetik kampo jenealin, pos hori, anixa, 'o kafia 'ta anixa, 'o anixa hutsa, 'o... Hoi nik kale aldin ikusten nun. Mezeta joten zinak, "bai, guazen gosai txikiya ittea"

'ta tabernara ez, e! Dendata igual. Antonenin zea, saltzen... Oi, tabernan bezela serbitzen zuten. 'Ta holako txupito ttiki ttiki batzuk bezela, 'ta anixa hara bota 'ta traxk hora 'ta... Joe, a ze gizona! Berritxu-berritxu itxea bueltan.

Bai 'ta eraiya, ba... Ardua 'ta oso gutxi, e... Saardua kupel, bai, hamalau kargakua 'ro, kupel haundi bat saardo itten genun eta saardu hartatikan kupelan erdiya bezela itten genun embotillatu, eta beste gaiñekukin pitarra. Eta hura izaten zen gue eraiya, pitarra, bai.

- Haurrak 'e bai?
- E?
- Haurra 'e bai?

- Bai, biñon saardu oso rebajatua, e! 'Ta geo gaiña... Ikusten baldin bazen kampotikan jende gehiyo torri zela 'ta... Hustutzen ai zela, kax kax kax jo 'ta huts soiñua jotzen baldin bazun, berriz Xixtiyoko itturritik bete. Bai., bai. Gustua, azkeneko gustua, hoixe!

- Ura bakarrik ez ze ittetik!
- Bai.
- Kofradia aittatu zu...

- Ba... Gosaltzeko izaten zen talo 'ta esnia. Talua... Talo 'ta esnia nik jaten nuna, biñon talu harrek... Talua izaten zen ogiya biño gehiyo ordun uandikan, eta talu hura jaten zen ezer, iozer gauzakin. Eta geo bazkaltzeko... Potajia. Ilarra jeneralin. Eta illar hura ba...

Guk haragiya izaten genun, e... Sasiña eta harrekin itten zen illarrak... Oliyua gutxi izaten zelako harrek beti gozatu itten zun. Geo... Baserriyan merienda oso importantia izaten zen, jeneralin zalaiyan, zalaiyan ai baldin bazin, ba belarretan, 'o artajorran 'o...

Hola, ba itxeko amonak 'o amak 'o, gue kasun amonak merinda eamaten zun zelaira. 'Ta orduko, ni akortzen nazelatikan merindatzeko ogiya izaten genun guk, ogiyakin merienda hura. E... Gazta 'o, atun garaiyin 'e bai, e...

Baserriz baserri ibiltzen zin arraiketaiyak arraiya saltzen eta atuna 'ta tomatia asko itten zun amonak. Bai. Eta hora ogiyakin, merienda ni akortzen nazelikan berriz ogiyakin. Eta... Geo berriz afaiya. Afaiya... Zopa, eta berriz 'e talua! Zerbattekin.

Zardinzarra 're bai, zardinzarra 'ta bakaillua asko ibiltzen zen ordun eta berriz 'e talua 'ta nahi zunak talo 'ta esnia. Amonak talo pilla bat itten zittun, eta... Ba su bajun, labetxo ttiki bat 'e bazen, su bajun onduan jartzen zun tronko bat eta brasa tiratzen zun tronkun ondoa

eta taluk erre 'ta geo han jartzen zittun ttentte. 'Ta brasa harren berotasunakin itten zin krux-kruxk itten zutela jarri, azala harrotuta. Haik bai, haik gustatzen zin nei! Biñon gaiñekun ni iñoiz ez naz izandu talo zalia. Bai.

- Eta gosaia 'ta gosai ttikiyak eta bazin?, 'o... Ze ordutan izaten zin?

- Batez. Larrak eta erki aprobetxatuk izaten genittun ordun!
- E... Zuek zer ziñazten, maixterrak?
- Gu maixterrak, bai.

- 'Ta ze obligaziyo zittuzten maixterrak?
-Ba... Maixterrak urtian... E... Zea, Nabidade ingurun patzen zen errenta eta kapoiyak, kapoi pare bat. Eta... Irunea joten giñan, zea errenta patzea eta... Ba...

Jeneralin izaten zen tternera bat, zea, jaiyota... Hillaete bateko 'ro, bi hillaeteko 'ro holoko zea, esnia eaten ai zen tternera oandikan. Hura saltzen zen, ordun asko saltzen zen hola ttikiya, esneko tternera saltzen zen, bai hiltzeko 'ta hazitzeko 're bai. Eta... Jeneralin guk e...

Izaten genun hura errenta patzeko. Eta... Geo kapoi pare bat.
- Hua aparte?
- A bai, hora aparte. Hora errealo bezela 'ro... Eta... Ba... Geo zembaitan tokatzen zen,

zerbattegatikan ez zela errenta patzeko golpin diroikan! Eta ordun bi golpetan 'o... Ahal genun bezela!
- A, itten zenuten, ternera hua saldu 'ta dirua hartu...

- Dirua, dirua izaten zen zea itteko, errenta patzeko. 'Ta zerbattengatikan gezki atetzen baldin bazen, ustekabetako bat baldin bazen, ba... Golpin patu ber zen errenta hura, urtian behiñ patu ber zen errenta hura, pues igual bitan patzen genun!

Ez ziguten ezer esaten, biñon guentzako lotsa! Bai, bai. Eta kapoi pare eder bat eamaten geniyon eta bueno.
- Eta zeari, jabiri patzetikan bertakuk gabe 'ta gelditzen zinak izaten al zin?

- Bai, bai, bai, bai. Ordun gu desitzen eoten giñan, e... Nabidadik eta, Xanistebanak eta, etortzeko, zerbatt berexiya jateko. E... nik goseik ez dut pasa, biñon beti gauz bera jaten aspertu bai! Zertikan ordun izaten zen gosaltzeko talo 'ta esnia, gaiña ni...

Talo jalia oso txarra nitzen, eta geo bazkaltzeko potajia, gehiyenetan illarra. Eta geo konfradikuk giñanak haragiya izaten genun nahikua, nahikua 'ro bai, bestik biño gehiyo behintzat, bai,

eta ordun haragi hura kolpin izaten zen, e... Itten zen sasindu.

- Haunditakua 'ro ttikitakua?
- Seastiarrene... Bi bizitza zittun, 'o 'ttu, hobekiyo sateko. Eta gu bizi giñan partia haundiyagua zen beste bizitza biño. Eta guen itxian ioten zin... Behiyak betzi, inguru hoi, e...

Bihor bat, geo... Txerri, e... Konejo, oillo, ahuntzak 'e bai bastante, eta terrenuk 'e bai. Terrenuk 'e zelaiyak, iatze tokiyak, eta... Haundiyaguk zin beste bizitzanak biño. Biñon, iatze lekua itten genittun kambitu urtero. Ordun, e...

Zin iatze leku haundiyuguo eta ttikiyuguo eta urte batin haundina guk hartzen baldin bagenun, hurrengo urteko utzitzen geniyon beste bizitzakuri. Haundina, eta klaro, haik ez zuten barrutiyikan zakarra biltzeko eta guk bagenittun bi barruti.

Bat Alemendi aldekua deitzen geniyona eta bestia Itxipi ayekakua. Itxipi ayekakua zen, e... Herri lurra. Ordun harren errenta patu in ber izaten genun, biño gainontzekua ez, gainontzekua itxekua.

Eta... Iatzin kontukin hola moldatzen giñan. Guk urte batin haundiya eta hurrengo urtian haik ttikiyagua. Geo... E... Zalai kontutan 'e, guria askoz 'e haundiyagua zen. Belarra askoz 'e gehiyo ibiltzen genun guk,

'ta geo itxeko terrenutatikan aparte ibiltzen genittun beste bi saardi, Urkabeko biri hortan e... Karlos Aranburunak zin, karlos Ttentte saten geniyonanak, eta ordun, e... Guk zaintzen genittun, belarra guk aprobetxatzen genun eta geo e...

Zea, sagar garaiyin 'e sagarra tolarea... Karlos Aranburun tolarea eamaten genun sagarra, biño geo baita 're, dembora berin, saardua handikan itten zen guentzako. Eta beste bizitzakuk berriz zuten, sagardiya beák.

Guk bagenittun sagarrak, biño gutxiyo. Eta klaro, holako beharrik ez genun ikusten, beste bi sagardiy haik, san duten bezela, ibiltzen genittulako.
- Tolareik ez zen Seasterrenin?

- Ez, ez, ez zen tolareik Seastiarrenin. Biñon, Gurutzen bazin, Aldakon, e... Arkalen eta... Ez, gehiyo ez dut uste, uan momentuz behintzat, ez naz akortzen. Eta ordun Tolarekua berriya zen, haundiya zen, oso erosua eta han inguruko gehiyenak Tolarea, ui...

Aldakoa eamaten zen sagarra. Eta Arkalekuk ya gehiyo itten zuten bentzako 'ta ben familikuntzako 'ta hola. Biñon... Tolaria nun-nahi...

-Geo hemen itxian geldittu 'men zen anaiya zeakin be andria 'ta familiyakin. 'Ta ume ttikiyak 'men zittun, ez dait zembat ume, ume mordoxk 'at.

Goiko itxi hortakua andria. 'Ta bai 'ta andri hora 'ta hemengo ama ez ongi tortzen elkarrekin. Atta hemengua, biño ama, ama ukerro zetu, ama gortu.

'Ta hua ez, 'ta ez, 'ta ez. Harrek martxa in ber zula hemendik 'ta martxa in ber zula. 'Ta ordun gizonak 'e jon in ber. Biyek jon 'men zin Altziarko Portunea.

Hoa hutsa eongo zen seuski. Han jon 'men zin. 'Ta han bizittu 'men zin ez dait zembat urtian 'e. 'Ta geo haik 'e Ameriketa jon 'men zin.

Ben famili guziyakin Ameriketa jon 'men zin haik 'e. Bai. Ez dait hain arrastoik ez do. Haik hemen hasertuta jo 'men zin 'ta ez zuten iñongo arrastoik utzi 'ta.

-'Ta oan bezelako telefonoik 'ta 're ez.
-Ez, battugu guk e. Pranko battugu Ameriketan zeak lengusuk eta. Aman anaiyak baia, bi bazin Ameriketa jonak

Bat zea zen famili gabia, senar-emaztik. 'Ta bestik berriz umik battuzten. Honezko haik bo! Gizonak zahartzen ai dinak, hain umik 'e!

Bai, 'ta holaxeko zeak. Dembateko martxak.
-Mordoska jonak baia bai, familitik hara ordun!

-Bai. 'Ta jendia ordun ailleka ezin bazen bestea jon 'ta.
-Nombaitte.
-Nombaitte.

-Baserritik klaro. Ya batek hartzen zunin han senide batek bestik jon in ber. Denak ezin...
-Jon in ber, hoixe. Hoixe bai.

Hemen, honea torri zenin geo jakiña. Dena atta 'ta ama zarrak. Bestik alde in 'ta haik zartuk. 'Ta hementxe gortu ber berriz.

San zun, diro pixka 't karri 'men zun handik. Oan dembo gutxi, zazpi urte pasa 'men zittun 'ta han 'e dirua urtian poderiyun itten 'men da. 'Ta xur kontuta.

-'Ta hoa Ameriketa 'ta hau 're bai.
-Bai, hala saten zun gue attak. Han bezela iñ ezko hemen 'e igul igul izango litzakela.

-Igul igula aleiya. Hoi norbeak ber du hartakua.
-Bai norbeak ber du.
-Itten ez bada, ez do.

-Han 'e juerga 'ta zikiña hasten bada. Hemengo martxa iguala.
-Igual igual. Igual igual. Bai, 'ta holaxeko zeak.

Bizimodu kontuk. Dembatin. 'Ta bai bai.
-Difentzi erra!
-Bai.

-Zea zen gue ama gaztetan 'ta asko sufrittua, mendiyan, mendikua. 'Ta zea, aguante haundiya zun.

Goizin 'e euna hasteako punttun jeiki 'ta euna argittu zai askotan. Ataiyin aska izaten genun 'ta depositto haundi bat hor aldamiyun, urantzat, teillatuko ura.

'Ta arropak garbitzeko 'ta. Eatekua itturritik kartzen genun. 'Ta biaje erra in ber hua kartzen.

Txaundoko(?) itturritik 'o bestela beku hortik 'o. 'Ta han harrek be ze hura arropa 'ro zea prepatuko zun hurrungo eunin.

'Ta ondoko eunin itten zun be guara 'ro beak garbiketa ataiko aska hartan. 'Ta euna argittu 'ta ixtanteko hasten zen.

'Ta raka, raka, raka, raka. 'Ta geo zelaiyin, artuan 'o arto jorra joteko 'ro prepatzeko han goizin lan haik denak in, denak itten zittun. 'Ta oan ez da.

-Harrek ze itten zun etxekua 'ta kampokua dena itten zun harrek?
-Dena itten zun harrek.
-Zer zen amona ya erarekua? Hemen amona 'o?

-Hemengo amona lenotik hilla. Nik enun izautu 'ta. Lenotik hilla.
-A, karo.

-Bai, hemengo amona zea 'men zen Aranokua. Bai, Aranokua. Maria Luisa Ansa. 'Ta harrek ikarri gaztetan numbaitte ikasiya 'ro.

Eozein baserritan behiya elbarrittu 'ro, behiya gaizkittu 'ro 'ta hiltzia behiya. 'Ta karnizeroik eta 're ez izaten ordun. Nola izango zen? Aldena Errentiyan 'o izango zen, bakarren bat baldin bazen.

'Ta norbaittek in ber 'ta. Hala, ikasiya hua nolapaitte, premiyakin ikasiya izango zen. Han ikasiya beimpin. 'Ta honea ezkondu 'ta honea torri 'ta hemen.

'Ta geo eozeiñek zea: "Behiya ya hillin dakau 'ta jongo al ziñake Mailuixa?"
'Ta: "Bai, bai".

Seittun herremintak izaten 'men zittun. 'Ta jon 'ta behiya. "Bueno zer hill in ber al dugu?"
'Ta: "Bai, hau hiltzea dijua"

Da! Bukatu 'ta sangratu 'ta odola ate 'ta larrutu 'ta tripak ate 'ta puskatu 'ta dena gizon batek bezela itten 'men zun. 'Ta goua izuarriya 'men zun.

-'Ta beak 'e gogua izaki, Erramun.
-Goua 'ta halaxe 'men zen hura 'ta gue zea hora 'ta. Gue attak saten zun harrek zula nombaitte berez

ikasiya. Ordun ikasteko 'ya nun ikasi ber zun harrek! 'Ya non ikasi ber zun! Beez.
-Non 'ta...
-Beez.

-Berezko, bakarran bat noizpaitte kusi 'ta hartu amor propiyua 'ta benga nik in ber dit hoi 'ta ingoit.
-Gustatu.

-Bai 'ta in. Halaxekua. 'Ta hola. Holaxeko zeak.
-'Ta gaiñekun hemen ze gelditzen zen beti gizasmia? Maiyorazgua ze eamaten zun beti gizasmik? 'O emakumik 'e bai? Hoi nola izaten zen?

-Honek san nahi du itxeko.
-A! Itxeko. Itxeko...
-Jenelin gizasmia.

-Bai. Leheno gizasmia zen atta. 'Ta andria handik karri zun Aranotik. 'Ta geo berriz, geo 're Inaxio gizasmia zen geo 're. Gue koiñatan gizona. 'Ta.

-Bai, jenelin...
-Biño emakumia ez zen behiñ 'e gelditzen baserriyan?
-Bai, gelditzen zin, gelditzen zin.

-Jenelin gizasmia, jenelin.
-Bai, nola, nola heldu zen. Batzuk ongi tortzen ez igual 'ta beste batzuk goik ez igual 'ta.

Hola, empleua nola zun 'ta. Andrian asuntua, 're andriak 'e batzuk...
-Biño jenelin seme zaharrena itxeko.

-Bai askotan bai.
-'Ta zaharrena zea bazen andria, emakumia bazen?

-Bueno, hoi ba, san du ba. Harrek igual karko zun gizona kampokua. 'Ta geo ongi antolatzen ez suhiyakin 'ta, hanka igul. Oain pasatzen dia hoik, 'ta ordun 'e bai.