Tropek, dena libre

Transkribapena

Eun batin berriz jon zin beste soldado batekin ordun. Trajinos hoi 'ta "Bihar sei zikiro eaman mateira!" Bueno zikirua saten ziyoten dena, ardiya izanta 're, zikirua 'ta.
Sei, ardiy hoik 'e eaman genittun nolapatte. Ordun akortzen naz ni nola jon giñan atta 'ta biyek, ordun 'e. Mendittik berriz beak nahi zutena iñez.
Hoik itxura itteko itten zittuzten, haintzat 'e balia eman tziuten. Geo, Pepita, oandik bizi 'men da Donostiyan. Mielmoko horren alaba. Hoa zon karniziyan hor, oan santanderinun kaja nola da hor?
-Bai, bai.
-Horren, tokiya hortan bertan. Hortxe karnizi ttiki bat zen. "Alabak mango 'izute gibel puxka 't. Jon hara! Karnizira"
'Ta attak nei biali, mutiltxarra. "Zer zabiltza mutikua?" 'Ta argi askiya gaiñea emakumia 'ta nik biño lepaondo garbiyagua zakan. Nik biño urte batzuk gehiyo battu emakumi horrek, bizi bada.
Rast. "Hor gizon batek esan diu, gibel puxka 't emango 'men zula zuk eta". "Bai" . Kutxillua hartu 'ta zintzilik bazeuden han gibel batzuk eta puska kendu ziyon batei 'ta puska dezentia e!
Kilo 'at igual, 'o gehiyo 'ro. Paperin rara bildu zun "Tori". Hoaxe izandu zen hango jornal guziya.
-Gibel puska 't.
-Gibel puxka huaxe! 'Ta (...) gibela 'ro!
-'Ta balia eman itten zuten?
-Balia bai, bai. Zuk atzo nola utzi zenun holako kartoi ttiki bat, kuadro ttiki bat. Pisua 'ta izena 'ta bat 'ta beste han zerbatt eskribitzen zittun soldau harrek 'ta tori.
-'Ta geo zu harrekin jongo baziñan...
-Hua mango zuten kobratzeko. Biño ez deittu! Beiñ'e ez deittu. Ez gui 'ta ez bestei 're!
-A! Beak ze saten zuten, beak deittuko zutela?
-Beak deittuko zutela kobratzea joteko!
-Gaur arte?
-Gaur arte!
-Joe...
-Hola, holako bizi trixtia kusiya dakagu
-'Ta zea txekor hua hilta hurrungo eunin jon al zin zikirun bila?
-Ez, eun batzuta, handik eun batzuta.
-Biño iual du, eun batzuta behintzat!
-Bai, bai. 'Ta menditik berriz, beak nahi zuten guziya. Pusillakin tapa bota 'ta.
- Jo. Karo 'ta harrekin ez zen baleikan.
-Harrekin ez da baleik berrik. Iual zen bestela hilta 're! Holaxe ibilli giñan!
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-049
Pasartea 0:19:30 - 0:22:30 (3' 00'')
Laburpena Egun gutxitan txekorra eta sei zikiru eraman behar izan zituzten tropentzat. Soldaduek menditik ere nahi zutenean hartzen zuten azienda, fusilarekin hilda.

Etxeko janaria, tropentzat

Transkribapena

-(...) "Hemen hauxe ziok jateko mokua!" Mihatxu bat, bi behi 'ta mihatxu bat. 'Ta: "Hau bihar goizin zortzitako mataderoa eaman!" 'Ta martxa ateta! Soldadun ayuntii(ayudante) horrek, armakin, gortzen bazen...
Hiltzeko kapaz zen hua!
-Bai e! Itten zun e?
-Goizin lotu mehatxua 'ta behiñ 'e sokatu gabia leheno, librin ibiltzen zena behiyakin 'ta
Zembat aldiz be burua bota zun Oiyartzunea bittartin... Gue attak haik izerdiyak! 'Ta eroitzen zenin nik atzetik zotzan batekin 'o zarbazta batekin 'o zartakua 'man 'ta berriz altxazi 'ta.
Oango biria izan ezkio, ez zen deus hua eamatia!
-Biño.
-Biri haitan! Bueno, bueno. Arrueneko (...) hua ber zuna, Mielmoko saten ziyotena.
Karnizerua. Elizegi, oango hoin atta zarra. Gizon motx bat zen. Arrueneko ondoa torriya, kejatuta. Zortzitako eamateko 'ta hamarrak izango zin gu ailletu giñaneko. 'Ta: "Beandu heldu zazte!"
"Ahal dugunin heldu ga, ahal dugunin!" Gue attak ez zun ordun arropin iñun 'e lehor tanta bat. Izerditan iña dena. Ni biño sasoi hobia zakan 'ta! (...) zen.
Alletu genun mataeira 'ta harrek hill berra izaki. Gizon harrek hill berra. Hil zun 'ta balia. Pisatu zuten, hil 'ta larrutu arte han eondu giñan, pisatu zuten 'ta berrpeita hiru arralde.
Doscientas quinze. Balia. Han bazon soldao bat balia itten. 'Ta aiba balia 'ta deitzen zattuztenin torko zazte kobratzea. Oandik ez ga azaldu, kobratzen. Ezta kasoik e! Ezta kasoik e! Geo hurrengo eun batin...
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-049
Pasartea 0:17:00 - 0:19:30 (2' 30'')
Laburpena Gerra garaian, soldaduak etxez etxe ibiltzen ziren tropentzako janaria biltzen. Txarondokoei txekorra eramanarazi zieten hiltegira. Baleak egiten zituzten, baina gero ez zuten ordaintzen.

Gogor haziak

Transkribapena

-Pajina saten zen horrei?
-Pajina, bai.
-Joe...
-Auzolana, pajina ...
-'Ta geo hemen Tornolako biriak 'e zuek konpondu berko zenittuzten ba?
-Oi! Hoixe!
-Hor deneko Tornolakuk?
-Ur bire batzuk atea 'ro, hortxe aitzen giñan! Bai, bai. Dena oiñez, dena oiñez!
-Dena ...
-Oiñez. 'Ta nombaitik birexior bat polittxio zela iruitzen bazen handik barrena 'ta.
-Karo. Biñon, karo, euriyakin 'ta hondatu itten ...
-Goizin betzitako meza joten giñan. Ni mutikozkorra nitzala attakin.
Olatxea, trena betzitan joten, betzitako meza harrapatzeko moun joten zen Arditturritik, goizin, gautxandako langillikin.
'Ta kotxi hartan sartu 'ta Altzibarrea. 'Ta Altzibartik aldeo.
-Karo! Jo, difentzi erra, puska ...
-Hola ibiltzen giñan! Ze harrapatuko!
-'Ta hua galtzen bazen pena erra 're bai!
-Gusto aski bai! Gu 're mutikozkorrak, trenan!
-'Ta martxan hartzen al zenuten? 'O geldittu itten zen?
-Geldittu itten zen, gelditzen zen!
-Gelditzen zen!
-Gelditzen zen gu hartzeko!
-A bai e?
-Han birian ikusten ginttun eozeiñ. Txoferrak zeak zin, makinistak.
-Izaunak.
-Izaunak.
-Zein zin ordun?
-Azkue izautzen al zenun, Gaztaiñekua?
-Ez.
-Patziku.
-Ez dut uste.
-Azkuko semia zen hua. Beste bat Bixente, Grabiel txerri hiltzaillia nola da?
-Bai.
-Horren aitta.
-A...
-'Ta bestia Antonio Korta. Errentikua. Motx bat. Euskaaz zail xamarra itten zun. Biño arront[arront:8422] gizon ona zen. "Geldittu arte ez aldetu!" saten zun.
"Geldittu arte ez aldetu!". Azpiyan hartzeko beldurra.
-Karo...
-Kompromisua guetzako 're 'ta.
-Bai, hoi bai. Eozer gauza pasata.
-Gelditzen zen, total gelditzen zen. Beste batzuk pixkat oandik zijulik plixt iyotzen baizin, sasoikuk. Umia 'ro ikusten bazun berriz harek aa! Atentziyo gorra attonak. Hola ibiltzen giñan...
-'Ta gaiñekun non ...
-Gue gazte dembua trixtia zen.
-Bai, bai.
-Oango aldin! Jo... Penosua!
-Gosia 're bai?
-Gosia ez! Hua gerran aurretik zin haik, kontu haik. Gosia geogo izandu zen, gio. Gerra bukatu 'ta geo 'ro... Gerra ai zula 're oandik ogiya 'ta bazen. Geo kuarenta 'ta kuarenta y uno 'ta
Ordun, ordun. Errotak itxi, astuak kendu, oillarrak kendu, itten genunetik kendu. Geo jango ez bagenun 'e haik jartzen zuten kupua bete in ber zen. 'Ta ordun pasa genittun urte txarrak. Geo errotak itxi.
Bai, irin pixkat jango bagenun Aranatza, Lesaka. Asto txarrak kargatu 'ta ordutako biretan!
-'Ta harrapatu igual gaiñea.
- 'Ta harrapatu ezkeo kendu igual!
-Bai.
-'Ta hola... Urte txarrak geo pasa genittun.
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-049
Pasartea 0:12:30 - 0:15:50 (3' 20'')
Laburpena Garai batean, denak oinez ibiltzen ziren, bidelasterrak non harrapatuko. Igandeetako mezatara joateko, Olatxen hartzen zuten trena. Gaztetan garai gogorrak bizi izandakoak dira. Gerraren ondoren, kupoa entregatu behar, beraiek goseak egongo baziren ere. Hika gipuzkera.

Pajina

Transkribapena

-Urte asko (...).
-'Ta oan Txaundon ondotik kamiyu hoi pasten da biño lehen, lehen ze bire zon? Kalea joteko nondik jon ber izaten zen?
-Errotako errekatik ahuntza 're ez zen iyoko, halako bire, gurdibire xar bat. Kurba 'ta zikiña, malda 're bai galanta!
-Errotatik Txaundoa?
-Txaundoa.
-'Ta geo ze itten...
-Handik Santanderrea. Bestia, Txaundotik Portuberriko.
-A...
-'Ta handik Epele ailleka, beste hain moko biriak. Bordaberrira, Añakira, Epelea, ... ddena zea! Astobiria! Asto txar batzuk bueltaka.
-Hoi da. Gurdiyik ez zen ibilko han.
-Gurdiya ibilko ez zen leku asko.
-Karo! Eta geo zer zen kale ailleka errotatikan, erreka ondotikan zen biria hor?
-Bai, Aiendolan barrena Egiaundira saten yogu, Olatxeko pareko bixkar harta 'ta handik Eperpista.
-Ordun berriz iyo itten zen Olatxe pari hortan?
-Olatxe pari hortan goitti itten zun 'ta geo berriz beitti. Goixiotik kanalia.
-Bai. Handik barrena 're bai, oiñezkua asko ibiltzen zen, berko!
Biri hua biño hobik zin, kanale ixkiñetik eunez behintzat.
-Karo, karo!
-'ta hola.
-Zembat ...?
-Ergoin arte gaizki. Ergoindik aurrea 're bire txarra. Kamiyo legia, biño...
-Bai.
-Bire kaxkarra. Zea Muxu... Gaztaiñeko hortatik sartzen zen Muxurura joten zen...
-Bai.
-Goiku hoi ez zen oandik ordun. Gue gazte dembun ez zen biri hoi. Ni Muxurutik ibilliya naz. Gaztaiñea atea. Geo berriy hoi in zuten kaletik, goitik.
-Bai, bai. Hortik barrena joten ziñazten?
-Hortik geo... Geo Altzibarreko bire txar hoi. Pajina geo joten giñan horrea. Portalezatik Altzibarrea.
-Zer zen pajina hoi?
-Pajina debaldeko lana. Zoloik haundinak bete harriz 'o pixka 't 'ta lur pixka 't zabaldu 'ta, pasatzeko aiña jarri.
-Hoi zer zen biri...?
-Urtian behin itten genun pajina!
-'Ta hoi zeiñek itten zun auzokuk 'o?
-Auzolana!
-Auzolana.
-Auzolana du idea horrek.
-Eta zuek haraiño jon ber izaten zenuten?
-Bai, Tornola guzitik joten giñan, itxe bakoitxetik bat.
Zortzi bat egun 'o pasatzen genittun.
-'Ta ze tramo itten zenuten?
-Portalezatik Altzibarrea.
-Bai, e?
-Bai.
-'Ta, tarti hortan bizi zinak ez zuten itten tramo hua?
-Ez. Ez.
-A.
-Hango jendeik ez zen 'zaten. Putxurrotx difuntua 'ta...
"Hau 're badiu, hau 're badiu!" Jornalik gabe, geo Altzibarrea joten giñan potaje pixka 't jatea 'ro... Eguardiyan Torren 'ta tabernak bazin nonahi han 'ta.
Han bi hiru peztakin bazkai legia 'man 'ta, hola ibiltzen ...
-Biño zuek patuta?
-Patuta geok patrikatik!
-Gaiñea!
-Bai, bai, bai.
-Haimbeste lan inta! Eta herriyak ez al zun ematen erraminta 'ro ezer?
-Ez, ez.
-Mateila 'o?
-Atxurra, pikotxa ... bakotxak gen trastua eamaten genun zerbaitte.
-Itxetik?
-Etxetik bai.
-Andako Joxe Luix, ez zenun izautu, ez? Ez.
-Nungua?
-Andako guarda.
-Andakua?
-Joxe Luix.
-Ez.
-Hoa karritakua. Eakusten 'o...
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-049
Pasartea 0:08:10 - 0:11:55 (3' 45'')
Laburpena Gaur egun, errepidea egonda ere, Tornolatik kalera bitarteko bidea luzea da. Lehen, gainera, ez zegoen bide gisakorik. Auzoko bideak eta herriko gainerakoak ere auzolanean konpontzen ziren: pajina deitzen zioten debaldeko lan horri. Hika.

Haur asko hiltzen ziren

Transkribapena

-Gu sei giñan bai.
-Eta Txaundon bertan?
-Txaundon bertan.
-Eta zein zenuten Txaundokua, atta 'o ama?
-Atta Txaundokua.
-Atta
-Ama Maimotxetik etorriya. Maimotxetik etorriya Txaundoa. Atta Txaundokua. Atta 'ta bi zin, bi senide anai arrebak.
Bost izanduk 'men zin. Biño ttikitan 'o nolazpatte, bat zazpi urtetan 'e bai 'ta. Dembu haitan meikuk 'e halako fuldamentokuk 'ta.
-Bai, gehiyo, haur gehiyo hiltzen zin.
-Haurra asko hiltzen zen. Aiyeran 'e bai 'ta. Hola...
Iñaxio Aduriz difunturi aittu izandu niyon "Dembatin asteik ez yun izaten haurran entierroik gabekoik. 'Ta gau ez zekit azkenekua noiz izandu zen. Hoi oso ajustatu ziten nolazpatte".
Hoi klinika, aiyeka batea ez bada bestea, biziik atetzen dute haurra.
-Lehen astian behin 'ta, e?
-Astia ez zen izaten haurran entierroik gabekoik.
Hoi taxixakin hantxe zola, numbaitteko hartu nun taxixa hoi 'ta nunbaitik arguyua atetzen zun 'ta. Nola san zun goguan eukitzen dut.
-Bai, bai, bai.
-Hala da oan.
-'Ta hoi jende gutxiyo giñala Oiartzunen!
-Bai,ba.
-Bai, bai. 'O hoi da, lehen 'o jaiya (baldin bazen 'e bai?)
-'O zuzen ez bada heldu ebaki 'ro, biziya atetzen da oan.
-Oan bai.
-Nola hala. 'Ta ordun berriz holakoik ez 'ta. Meikua herriyan 'ta partua jangoikun itxian 'ta kamiyoik ez 'ta. Zer zen ordun?
-Jesus ... Zea ibiltzen zen Don Regino hua zaldiyan?
-Don Regino zaldiyan gaiñin 'ta.
-Zuk haik izautuko zenittun, ez?
-Bai, gue meikuk lehembizikuk haik izautu nittun nik Don Regino 'ta Don Bernardo.
-Oñatibia?
-Oñatibia. Geoztik kambitu dia asko. Pilla erra bai. Hain aurrekua Don Peliz 'ta saten zittuzten gue attak eta. 'Ta haik 'e, haik ez nittun izautu 're nik!
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-049
Pasartea 0:06:00 - 0:08:10 (2' 10'')
Laburpena Aita zuten Txarondokoa. Ama, berriz, Maimotxekoa. Aita-eta bost senide omen ziren, baina ttikitan hilak. Garai hartan haur asko hiltzen ziren. Ez omen zegoen asterik haur baten entierrorik gabe. Hika.

* Klaketa. Noiz jaio den: 1928ko apirilaren 25ean. T

Transkribapena

Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-049
Pasartea 0:00:00 - 0:02:15 (2' 15'')
Laburpena

Klaketa. Noiz jaioa den: 1928ko apirilaren 25ean. Tornolako Txarondon jaio zen. Sei senidetan zaharrena da.

 

 

Transkribapena

Nor Arbelaitz Sarasola, Rufino
Lehentasuna 3
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-048
Pasartea 0:26:00 - 0:31:23 (5' 23'')
Laburpena Gaur egungo kontuekin ari da. Jose Mari Garmendia apaizaz. "Bixita mateko" espresioa erabili du, ez nuen behin ere aditua.

Aitagure berezia

Transkribapena

-Urte bat 'o bitan zeatu nun. Apaizai 're ze in niyon, inauguratu genun demboan gu jon giñan inauguratzea, bi apaizak Ramon 'men don hau, Joxe Mai kampun den hua, 'ta hamar laun 'o afaltzen genunak soziedadin.
'Ta san niyon apaizai nik: "Bueno apaiya 'ta zeak, homenajia 'o zea. Afaltzeko errezua in berko zute ba bi apaiz hemen 'ta ez al zute apaizak in ber errezoik eta?"
Biyek elkarrei beitu parrez 'ta san niyon: "Nahi al zute nik ittia?"
'Ta: "Bai, in zuk"
San niyon: "Bueno, bueno, nik ingo 'ut. En el nombre del pan, del azucar y el tabaco. Padre nuestro que estas en Madrid y te llamas Franco. Santificado será tu nombre si nos das pan blanco.
Veganos el aceite que se nos estás llevando. Hágase tu voluntad y no le das a bastos. Perdonanos las deudas que se nos están aumentando. Como nosotros perdonamos al señor Serrano Swinger italo-germano".
"Non ikasi zu aita guri hoi?"
Hartu al du? Hartu al du?
-Politta hoi e!
-(...)
-Erra da e padre nuestro bezela, biño Francokin.
-Klaro (...)
-Biño hoi leno ixilin in berko zen e!
-E?
-Ixilik san berko zen e!
-Non? Pikoketan in nun nik errezu hoi 'ta ...
-Biño garai batin hoi ixilik in ber zela
-A joe! Hoi ... Hoi nik ikasi nun dembuan, hoi kantatzen zuna afusillatuko zuten seittun!
-Afusillatuko zuten ordun auro!
-'Ta Joxe Mai harrei gustatuko ziyon!
-Joe! Hoi parrak in zittuzten haik. Ramonek: "Hoi nun ikasi zu?"
Hoi eskolan, fabriketan. Hoi kontatu dt leheno 'ta, hoi nik hola zeatu dut. "Errezua in zak hik!" 'Ta: "Ba al da hemen frankistaik ni kartzelea eamateko?"
-Karo! Eozin tokiyan ezin kantatu!
Nor Arbelaitz Sarasola, Rufino
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-048
Pasartea 0:23:57 - 0:26:00 (2' 03'')
Laburpena Errezu berezia erakutsi digu Rufinok: Francori zuzendutako aitagurea.

Transkribapena

Nor Arbelaitz Sarasola, Rufino
Lehentasuna 2
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-048
Pasartea 0:15:00 - 0:21:50 (6' 50'')
Laburpena Osasunaz berriketan hasi zaigu Rufino. Gaur egungo gaixotasunak eta mediku kontuak kontatzen ari da. Berez, dokumentalki ez da hain garrantzitsua, baina darabilen hizkera oso aberatsa da: espresioak, onomatopeiak, aditzak... "Belauna hasi zit berriz fallatzen, kla!, ta opetzea jotea jontziz, opetzea".