1. Hasiera

Kanpotarrak oiartzuarrei burlaka

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-Oiyartzuarrai burla ittiangatik aitzen zian.
-Esate al ziyoten?
-Ze, ze, ze saten zizuten?
-Zeak oiyartzunguai burla ittengatik esaten zutela fiestatan 'ta aleiya. Saten zutela: "Lantxafuruak 'e hiru tirako luze luziak pa, pa! 'Ta handik geoxio pa! itte 'utenak eta masalastuakin iñak eta po..."
Puertas azules, llaves azules, puertas de abajo eta hamaiketakua itteko hor hola eta pillota partidua Killikupin. Eta geo su artifizialak arratsaldin lautan. Pago, gurdika eur karri Artikutzatikan eta fuegos artiziales itten 'men zittuztela 'ta.
-'Ta hoi zeñek saten zun? Kampokuk guegatik?
-Kampoko jendiak burla ittiangatikan.
-Biño in itten zittuzten.
-'Ta bueltin ze jasotzen zuten? Kampokuk hoi san 'ta bertakuk 'e zerbaitt 'e sango zuten ba!
-Bai... Hoi...
-Harrikalai fama 're badugu ba? Hoi zertikan 'te zen?
-Ez dakitt, harrikalaiyan fama beti izandu du Oiartzunek. Biño nik ez dut sekula ikusi harrika hola maten.
-Kampoko mutillai 'ta ez?
-Izango zen seguraski igual garai batian. Zergatikan fama badu, fama dutenian zerbaitt 'e izango da. Sua den tokitik atetzen 'men da kia 'ta.
Igual izango da. Biño ez dut humbesteko zeaikan. Gu txintxuak giñan, neskatara 'ta gutxi joten giñan.
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:30:00 - 0:31:40 (1' 40'')
Laburpena

Kanpokoek Oiartzungoei burla egiteko esaten zituztenak: Oiartzunen festak nola egiten ziren. Harrikalari fama beti izan dugu, baina Joxemarik sekula ez du ikusi izan: "Miño zerbatte izango da, sua don tokitik ateratzen men da kia ta...". Zintzoak zirela eta neskatara-eta gutxi joaten zirela.

Bidagurutzetatik kalerako bidea

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-Zuek gaiñekun zer zenuten joera san nahisut, kalea 'ta nondikan joten ziñazten?
-Gu kalea itxetikan Birauztatikan bera, Birauztak nik uste dut dula izena Bidegurutzeta.
'Men du izatez. Biria hara eta geo itxetikan atetzen dena beste ailleka hola itten duna. Gu atea itxetikan eskoitara goitikan bera erreka bera jetsi, erreka bat do, bian.
Iya harrei, erreka harrei seittuaz kamiyoa atea bittartian. Kamiyoa atetzian ezkerretara hartu 'ta.
-Auztiko erreka?
-Bai. Auztiko erreka.
-Ze gaiñekun zuek zer zenuten Errentei ailleka gehiyo 'o kale ailleka 'o segun zerta 'o?
-Bueno guk eskolako 'ta zeakin hasi giñanian dena, dena Oiyartzunea itten genun gue itxetikan.
Gu hogei bat minutuan 'o sartzen giñan zeara.
-Killikupian pelotan aitzea.
-Kontsejupin.
-Bai, Killikupian, Kontsejupian. Killikupia ez al ziyoten esaten?
-Bi dia.
-Ba... Hoik denak 'e hor dia zeak
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:28:40 - 0:30:00 (1' 20'')
Laburpena Bidagurutzetakoak kalera joaten ziren eskolara eta baita gainerakoetara ere. Auztegi errekaren ondotik.

Bidagurutzeta inguruak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-Baiño gaiñekuan gue itxetikan ate 'ta jon, kompaziyo batea, Birauztatikan eta zeara jotzen baldin bazu Jaizkibel aillekarako bire hortaraka joten baldin baduzu izango dia
Euzkitze eta Errotaleor eta geo Rosaledaku hoik eondu zineko este kaxkuan don itxia. Gaiñekun Lanbarren 'ta akabo. Hor gaiñekun
askoikan, zeak bai taillerrak eta holako zeak in dia biño itxiak askoikan in gabia izango da. 'Ta geo berriz 'e zea aillekara jeixten baldin bazea
trenbire aillekara, Lartzabal aillekara, hor Lartzabal da itxia. Baiño hor 'de, hoi 're dena zaldiyakin eta zeatu zuten Conde de Villapadiernak hartu zun hoi, terrenu hoi.
Eta hor 'e oaiñ 'e terrenu pilla erra eongo da hor itxia 'o zeozer itteko. Biño ez dute ezer in gabia izango da 'ta oain gaiñea itxia hua Lartzabal hua uste 'ut eroixia dola.
Eroiya, bandonatutako zea da. Garaiy haitan bai Villapadiernakin Rita Hayworth 'ta horrea torri 'ta ibiltzen zienian juerga errak iñez.
Eta beste aillekara berriz, gure aillekatikan 'e igual berian. Arizabalo leno san dugun hiru maizter ziela, bi aziendakin 'ta bestia berriz administradore bezela.
Hoi 're Markes de San Damianek hartu zun. Romanonesek hartu zun biño bere semiai 'o zeatu ziyon eta bere semia zen Markes de San Damian.
Hoa 're bi emakumek helduta 'ta holaxe ibiltzen zen zea la ostra! Izorratua!
-'Ta zuk personaji hoik denak ikusi al zenittun?
-Hoik bai. Bai, bai, bai, bai. Baita Markes de San Damianen andria 'ta andria hantxe eoten zen euzkiya hartzen, biño trajebañua jantziyakin eoten zen e!
Andria zea zun emakume gazte bat zun oandikan beno bea 're ez zen zarra izango biño izorratua zon seko hua! Ez zen ezertako gauza 'ta!
Eta horrek 'e hora eukitzen zun zaldi asko, ez? Eta zeak karrerako zaldiyak. Eta geo bazun "Retxertxe" izena zuna, oso famatua, karrera Lasarten askotan irabazten zuna.
'Ta geo karri zun, in zuten itxe koxkor bat, holako zea bat eta karri zuten este zea garaiñua 'o sementala 'o garaiñua deitzen zaiyo euskaraz noski, ez?
Hoitakua 'ta joe saten zuten: "Berrehun mila pezta baliyo ttik horrek e! Berreun milla pezta" 'Ta garaiy hartan joe berrehun milla pezta.
Gu erdi gosiak biño haik zeak platanuak eta azukre koxkorrak ematen zizkaten zeai zaldiyai e!
-Erra marka! Diruk ze itten dun!
-Oan bezela.
-Geo horrek 'e hoik 'e utziya izango da. Aspertu ingo zian 'ta. Biño terrenu hoik, han terreno pilla erra eongo da e!
Hortikan, Arizabalotik hasi 'ta Audelea jetsitzen den terrenu hoik denak Arizabalokoak zin leheno behintzat. Oaiñ ez dakit ze, ze...
Salduak 'o ze izango ttuzten biño asko! Urkabea 're bertara iyota 'o hor 'e Urkaben 'e terreno bazittuzten 'ta. Geo Arizabaloetxeberri ailleka hortakuna, hoi 're!
Hor 'e Trapa mendiy horren bazterrian eta dena terrenu hoi denak hoinak zin!
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:24:55 - 0:28:40 (3' 45'')
Laburpena Audele aldea aldatu da, baina Bidagurutzetatik Lezo aldera ez da hainbeste aldatu. Etxe izenak: Euskitze eta Errotalegor. Lartzabal Conde de Billapadiernak hartu zuen. Rita Hayworth aktorea etortzen zen bertara. Arizabalon Conde de Romanones eta Marques de San Damian semea. Garañoa.

Anaia eta lapurrak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-Orduan 'e gaiztuak bazien e!
-Bai. Bo anaiya
-Atzamarra...
-Anaiya zaharrena zelebria zen. Harrek rebolberra, hombesteko rebolberra bazun eta hua zintzillikan atian, kuartoko atian sarreran zintzillikan eukitzen zun. Eta beste ttiki bat 'e pistola ttiki bat 'e bai bazun.
-'Ta nondik konsegittu zun?
-A... Konseitzen zittun nondik 'o handikan. Biño ez ziyoten ezertako serbittu. Zergatikan lapurrak ate zizkaten ostiral santu eun batian, ostiral santu eun batian.
Zeara joan Hondarbira. Hondarribiko fiestak 'o horko prozesiyua beti zea izaten zen 'ta. Ezkondua zen ordurako eta andriakin aittu 'men zin taberna batian bakailluakin intako tortilla 'o jaten 'ta.
Arraura torri topuan, Arraun jetsi 'ta Audeleko malda hortatikan kamiyuan seittu berrian belar sorotikan zean bizi zian.
Anttoni maistra 'o delako maistrak ematen zuneko itxe horren bazterrian. Pixka bat zeatzeagatikan, auroxio sartzeagatikan handikan. Biño jakingo zuten han lapurrak 'o zienak 'e.
Eta geldittu 'ta alto 'ta dirua 'ta zea 'ta relojua behintzat zuna. Euskaldunak ibiltzen zutena, bat zeakin bere ikurriñakin 'o 'ta zun relojo bat eta.
Bost duroko bat biño besten bat bai 'men zun numbaitt 'e txamarran beste bolsillon batin 'ta hua ez 'men ziyoten harrapatu. Biño kendu 'ta atzea ez beitzeko 'ta seitzeko aurrea 'ta desapiyua inta atzea.
'Ta itxea jon 'ta hamarretako papelera lanea torri in biar. Andria han utzi 'ta papelera lanea! Hola ibilli 'men zen, hala saten zun geo: "Nik orduan pistola banikek" Biño nik ez dut demboikan, iñorrek ez dakila tak.
Alto 'ta atea aurreko aldea 'ta pistola patrikan dula 'ta bueno!
-'Ta patrikan al zaman ba?
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:16:30 - 0:19:00 (2' 30'')
Laburpena Anaia zaharrenak errebolber zahar bat eta pistola ttiki bat edukitzen zituen, baina lapurrak atera zitzaizkion batean alferrik izan zituen. Ikurrinarekin zuen ordularia lapurtu zioten.

Bi anaia gerrara

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-'Ta anaiya 'ta nola eaman zittuzten?
-E?
-Anaiyak 'ta nola, behartuta eamango zittuzten?
-Bai, jakiña! Behartuta.
Kinta, treintaiseiskua zen bat. Eta treintaisesen hasi zen. 'Ta seittuan soldado jon ber izandu zun. Eta bestia treintaitreskua zen 'ta hoa 're bai.
Bat Madrilko frentian, Somosierran pasa zun dembo guziya. Bestia berriz, hemendikan hasi 'ta Teruel 'ta bueno Kataluñia aldea pasa zien. Eta geo gerra bukatu zenian desfile militar bat 'o Madriden in zuten
'Ta han elkar kusi 're, haimbeste zean artian, 'ta elkar kusi zuten, bai. Geo bat lenotikan biali zuten lizentziatuta 'ro 'ta geo bestia gaztiagua, harrek 'e, hoi 're biali zuten behintzat eta. Biño hola.
-'Ta gerra 'ta geo...
-Gaiñea haik soldauskan ni bake dembuan biño askoz hobeto eondu zin.
-Bai, san zu hoi 're. Erra marka e!
-Bai.
-Gerran haik okiyo. Joe... Frentin 'ta ibilli al zin?
-Soldau hau, hoik trintxerak eta zeak in lurazpiyan beak saten zun "Yo ando como los topos".
Beti lurrazpiyan, trintxerak eta itten zaharrena. Horrek Madrideko frenti hartan eondu zena. Haik bertatik berta 'men zittuzten saten zun zea este kontraiyuak biño.
Ez zuten elkarrei hiltzeko tiroik 'e ez zuten ingo seuraski biño hoik. Eta bestia, berriz, bestia ibilli zen bestia utzi zuten Servicio de Recuperacion. Servicio de Recuperacion no se ke rampas 'o rampas 'o.
Eta hoik bestianak uzten zuten 'o galdu zen materiala 'ta bildu 'ta hola ibilli zuten, atzexiotik ibilli zuten.
-Suerte puxka 't euki zuten behintzat.
-Bai, ate zin behintzat gerran. Ez zin hill 'ta.
-Bai, bai. Amakiña jon zin 'ta. Joe... 'Ta han zean ziñazten, Pelutxikin ziñazten bittartin han Gurutze aillekan 'e muimentua izango zen? 'O ez zen?
-Gu ez giñen handikan atea 're itten. Mutikozkorrak 'o zeak giñan 'ta gu ez giñan atetzen. Joaten zien zaharrenak arrebak eta igandetan joaten zien mezeta joten zien Oiyartzunea.
Bai, geo gauza zerbaitt 'e 'o dendatikan zerbaitt 'e eaman ber baldin bazen 'o. Gu ez, ni ez nitzan iñoa 're muittu han (...) dembo guziyan. 'Ta bestiak, beste anaiyak
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:10:37 - 0:13:30 (2' 53'')
Laburpena Anaiei soldadutza gerran egitea tokatu zitzaien. Toki ezberdinetan ibili ziren. Trintxerak egiten aritu zen zaharrena, Madrilgo frentean. Beste anaia atzeraxeago ibili zen. Beloagatxikin zeuden artean ez ziren atera ere egiten. Senide zaharrenak ateratzen ziren, mezatara edo enkarguetara edo.

Bidagurutzetan erreketeak

admin-k bidalia Ar, 04/22/2008 - 12:35-n

Transkribapena

-Ba orduan bazijuzten kamiyuan denak behiyak eta ben materialak eta gauzak hartuta. Eta hor Lartzabalko kruzi hortan trena be trenbiretikan etorri zen. Trena ez.
Bagoi bat. Beno, motorra be zeakin, ez? Eta handikan ametralladorakin prrr! Hor bota ziuten tiro batzuk. Atta 'o ama 'ta ni biyek gu amabirjiñakin (...)tzekua zela.
Hasi zien jira 'ta bueltaka, Oiyartzunea berriz. Eta bi hillabete hor pasa zittuzten. Sartu zien Errentiyan Santa Kruz bezpean, el trece de septiembre sartu zien.
Eta hemen, juliyuan zien hemen. Hoi demboa guziya hemen pasa zuten. Orduan beaiyek San Markotikan eta Txoritokietatikan eta kañonazuak botatzen zittuzten.
Hemen 'e itxiak izandu zien: Mendin, Mendin dena txikittuta utzi zuten. Eta hor bestia Larria 'o hor inguru hortako baserriy hoik, hoik 'e bai. Eta hola.
-Eta tropak eondu zin Mendin aldi hortan, zuen aldi hortan eondu zin? Ze baserri askotan eondu zin...
-Gue itxian, zeaz reketez betia eondu zen itxia. Eta geo kampun eondu giñan.
'O arreba Pelutxikin bizi zen eta hara jon giñan. Biño hara jonta hara eaman genittun behiyak. Biño txerriyak eta oilluak eta denak hemen geldittu zian.
Oaiñ, eunero atta handikan etortzen zen, gure itxea etortzen zen. Eta txerriya nombaitt 'e hemen gosiak eta karrasika eongo zen eta karrasi ingo zun, balloneta bizkarretikan hola sartua zun.
Biño ondo zon zerriya 'ta eaman in zun hara. Eta oilluak 'e etortzen zenian ba oillo bat 'o bi 'o eaman itten zittun. Gaiñekuak beak hemen jaten zittuzten 'ta.
Harrek 'e itxetikan, hemendikan, hartu 'ta hara emana 'ta hola. Denak soziyo. Biño hondatu, san 'men ziyon alfereza, gaiñea apaiz estudiantia 'ro izan ber zun.
Eta hondatu gauza ingo zela biño eaman ez zutela ezer ingo. Eaman ez zutela ezer ingo. Eaman, koltxoiyak ohiyetikan atea 'ta trintxeran han loitan eukitzeko hara eaman 'ta
haik nola ez dia ba hondatuko? Han dena hondatu. 'Ta geo zeak kuartoko atiak kendu 'ta haik jartzen zittuzten ba komedoretako mahaiyan gisa inta. Haik atzea jarri ben tokitan 'ta aguantatu zuten.
Biño hondatu behintzat gauza guziya hondatu. Holaxe. Han, bi hillabete pasa zittuzten hor.
-'Ta zuek bittartin Pelutxikin?
-Bai. Pelutxikin gu. Behiyak jeitsi bertakuak eta itxekuak eta esnia hartu baldiakin 'ta ra iratzelekutik goitik behera bota 'ta.
-Ezin zenutelako saltzea jon?
-Ez, ez, ezin ziñan handikan iñoa saltzea jon.
-Jo!
-Haik 'e beak bertako familikua, arrebak 'ta hoik eaten zuten esnia. Biño amak 'ta nik ez genun esneik eaten. Oiañ 'e ez dut eaten 'ta.
Baño eaten dut, kolakau itten dut eta hoa hartzen dut, biño esne hutsa ez dut sekula eaten. Ez zin gustatzen.
Gue amak 'e ez. Biño gaiñekuak bai, astuak 'ta denak esnia ean 'ta empatxatuak! Bi hillabetian holaxe, han 'ta geo hara joan.
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:06:57 - 0:10:40 (3' 43'')
Laburpena

Gerraren hasiera gogoan du Joxemarik. Lartzabalen soldaduek eraso egiten ikusi zituzten, eta berriro Oiartzunera itzultzen. Errenteriara ezin sarturik ibili ziren bi hilabetetan. San Markos eta Txoritokietatik botatako kanoikadek Mendin eta Larria txikituta utzi zituzten. Bidagurutzeta erreketez beteta egon zen eta bertakoek Beloagatxikira (Pelutxikira) joan behar izan zuten.