Lexikoa

Abarkak

Transkribapena

-Hoa batzuk eta beste batzuk hua itteko 're ez ideik eta.
-Ez ideik 'e!
-Ideik ez 'ta!
Sailpuuko Patxikuk saten zun, difuntuk. Zea numbaitte behiya hill 'ta larrua zeatu eosi 'ro subasta 're itten zuten zea enkanteko subasta hoi 're.
'Ta behiyan larrua beimpin 'ta hua karri 'ta hain attona, attona zea zuten haik sestero 'ta antxoxo xamarra, Rafael zar hora.
'Ta 'zautu al zenun zuk hora?
-Dakitela ez.
-Hola bi bastoikin ibiltzen zen, gizajua. Beti ziarrua eskuan.
-Ziarrua 'o pipa?
-Beak in 'ta ziarrua. Biño beak tabako landaria in 'ta tabako larriak itten zittun biño nonahi mendiyan.
Zean ikatz zolotan.
-Bai, zea txondor zolotan.
-Bai. Hala 'ta attonak hoiri, hoik bi mutikozkor hoiri abarkak itten behi larru harrekin.
'Ta zeak itten, pollittak gaiñea e! Pranko polittak! Zea halakuk itteko ber du idea pixkat 'e! 'Ta be mutur xorrotx harrekin 'ta zea larruzko zeakin 'ta haikin.
Biño Patxikuk saten zun ez ordia! Haize pixkat ate 'ro ezko iñor arrimatzen ez zalaiyin 'ta.
-Bueno, zutik!
-Irrixt eta lurrea! Hankaz goitti! 'Ta geo saten zun euri pixarra 'ro intza al da?

Harri koxkorrakin 'o baldin bada han kontatuko zu bai billatuko zu lurra! 'Ta...
-Hoi zea! Hau biño 're guriyo!
-Bai, bai. Guri, guri, guriya.
-Jolin! 'Ta busti-bustiya!
-'Ta gaiñea san zun, gaiñea arratsin 'ta nombaitte utzitzeko altxatu in ber!
Txakurrak 'e gosia 'ta. Larru hura guri-guriya 'ta jan itten. 'Ta altxatu, behi larrua 'ta altxatu goiyan.
Nor Irazu Apezetxea, Erramun
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-027
Pasartea 0:23:43 - 0:25:20 (1' 37'')
Laburpena Garai batean oinetakoak ere justu izaten ziren, eta haiek hala-moduzkoak. Behi-larruarekin egiten ziren abarkak ez ziren oso erosoak: lehorrean irristalariak eta bustian bigunegiak. Antsoxua.

Hitz bereziak: meaulia, ixirua, ixirutegia.

Transkribapena

Nor Lizaso Lekuona, Koxme
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta KOXME LIZASO
Pasartea 0:32:00 - 0:38:13 (6' 13'')
Laburpena Koxmeren liburuan hitz bereziak azaltzen dira, horiei buruz galdetzen dio Extebanek. Meaulia: Ardiak gaztainak jaten. Ixirua: Haritz handia, ederra. Ixirutegia: hariztia. Oiartzunen, Biotegin edota Zilegiko loian. Zutolan zen haritz bat alkatea deitzen zena. Bukaeran bertsoak kantatzen ditu.

Esaera zaharrak

Transkribapena

Nor Urritegi Artola, Pili
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-096
Pasartea 0:07:24 - 0:10:35 (3' 11'')
Laburpena Esaera zaharrez galdetzen du Ane Lardik. "Seurukuk ez du be pareik". "Hitz erua san 'ta harrapa nazan". Otsua aitatzen 'ta otsua atitan". "Itxian uso 'ta kanpun otso"

-

Transkribapena

-Espa, espa zer den...
-Espa zea errabiya o'
- Inbiriya
- Inbidiya
- Dena pikikin bukatzen da' (...)dematin espa Oiartzungua izango da seuruna
- Espa, ez (...) izango zen espa
- Tema sateute askok
- Baitare
- Zuek saten zenuten Lezon espa?
- Guk Lezon saten genun.
- Espa
- Bai 'ta espa da inbiritik heldu den gauz bat askotan
- Bai
- Inbidiya 'ta pikia 'ta eziñeaman zea hoi
- Pikia 're
- Bai, bai
- Bai ne itxian 're anai zarrenak saten du miño guk ya ez dugu saten e'! Anai zarrenak bai oandik biño...
- Bai 'ta eskoletan 'ta difente ikasten
- Girliya bezela, girliya zer den ba al dakizu zuk?
- Girliya ez dakit seuru zer den
- Baba
- Baba
- Baba ez,
- Lenbizikko ez lenbiziko da baba, geo aparra 'ta geo girliya, ya nekatu donin zea girliya (...) loriyo izaten da aparra miño lorixio.
- Ba, ba girliya
- Hoik denak hartzen ai al za hemen?
- Sei zak hemendik!
- Ayo!
- Ui! san ttu gauza pilla erra!
- Gu gañea hoi jaso nahi bi nahi baidugu, gaztiak ya arrontin difente hitzeitten 'ute eta nahi dugu
- Ez gauza asko ez dakizkite gaztiak zer dian
- Lengun horrek esan zian amonak esan zian, " Ai ai errukiya, errukiya emate diazute!"
- Zer 'te da errukiya? zuk ba al dakizu?
- Nik bai, bai
- Leno errukiya, Leno errukiya esaten oañ
ez dakit ba, pena maten dit saten da o' hola esaten da, errukiya 'ta
Hitz asko dia ez dakiyenak! Beste modu batea hitz eitten da 'ta
- Zuenetik hota 're galduko zen, 'ta hotatik benea
- Bai bai, hotatik bestea 're bai.
- Karo, kanbitu.
Ho baserriko gauzak e' bai, baserriko, gauza 're nola konpaziyo 'at lera. Lera ya zeñek izautuko du?
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 2
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-073
Pasartea 0:06:00 - 0:07:50 (1' 50'')
Laburpena Galdutako hitzak: espa, girliya, errukiya...

Transkribapena

Nor Galdos Arbide, Faustino; Galdos Arbide, Juanito; Aranburu Lekuona, Tiburtzio; Mitxelena Aranguren, Santos
Lehentasuna 2
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-060
Pasartea 0:52:55 - 0:56:41 (3' 46'')
Laburpena Amezketa baserriko batez ari dira; Kriselu deitzen zioten. Argia egiten zuten hainbat tresna aipatzen dira pasarte honetan: kandilla, kriseilua, kinkilla... Hika.

Pikoketako estrata

Transkribapena

- 'Ta len Pikoketa aldea 'ta nondik zen biria?
- Hor biria ona bai, zea
- Estrata.
- Len 'e bai, estrata. Miño geo soldauk in tzutenian, zeatua... Zampatua zeatua, ondo jarriya, biño asfaltatu gabia. Hoi hoeita hamar bat urte 'o asko gehiyo ez duk hoi asfaltatu zutela.
- Biño lenoztik herri biria zen?
- Herri biria bai.
- Hemendikan Antsillesen barrena, Telleri, Telleritikan hortikan xuxenin Ameztieta.
- Ameztieta.
- Hacia Ameztieta.
- Geo Gorrintzolo.
- Geo ezkerreko ayekatikan Guardiko lepoa, Leungo xabala.
'Ta geo Arroixta, 'ta Arroixtatikan zuzenian Pikoketa.
- A la escuela por ahí...
Nor Galdos Arbide, Faustino; Galdos Arbide, Juanito; Aranburu Lekuona, Tiburtzio; Mitxelena Aranguren, Santos
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-060
Pasartea 0:52:10 - 0:52:55 (0' 45'')
Laburpena Trabajadoreek bidea egin aurretik, estrata zegoen Pikoketara. Nondik nora zihoan. Toponimia.

Transkribapena

Nor Galdos Arbide, Faustino; Galdos Arbide, Juanito; Aranburu Lekuona, Tiburtzio; Mitxelena Aranguren, Santos
Lehentasuna 2
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-060
Pasartea 0:50:00 - 0:52:10 (2' 10'')
Laburpena Anderregiko harriaren inguruan badago legua-harri bat, Errege Bidearen lekuko. Trabajadoreek egindako bideak. Erdaraz. Hika.

Errege Bidea

Transkribapena

- Zer kambitu da gehiyo hola, itxuraz behintzat? Itxiak, baserriyak hola eroiyak eta baia? 'O...'O...
- Baserriyak eroiyak hemen?
- Len bazinak eta oain... Len ez zinak eta oain bai 'ta...
- Ba al da iñor baserriya (...) hemen?
- Baserriya zer?
- Itxia berrituk.
- Eroita 'ro geldittuak, aleiya, bai.
- 'O berriyak iñak, 'o...
- Larraburu. Larraburu ez zen iñ.
- Larraburu ez zen in.
- Erre zutena Larraburu ez zen in, geyo.
- Zeaku hortan 'e bai. Beste Aitzolaetxeberri 'ro. Hor 'e bai. Paeta zarra bakarra dona, leno itxia zena.
- Nun, nun?
- ¡Aquí, donde Trapaa por ahí donde los tiros! ¡Donde tiran los tiros!
- A! ¡sí!
- A! ¡Ya!
- Ahí hay un caserío, ahí, había un caserío, bai.
- Sí.
- Aitzolaetxeberri. Aitzolakua zen... Itxi hua zen.
- Gaiñekun hemen...
- Gue barriyun... Ez.
- Hor bestia (...) Oain itxe berriya iña don zea...
- (...)
- Guk itxe zarra saten geniyona. Hua 're erre in yun dena 'ta horrei, zea yun,
- Bai, Irisokua.
- Irisokua.
- Bai, hua 're bai. Biño uan berriya iña.
- Berriro berriya iña! Beste zarra leno bi bizitzakua 'o ez dakit zer zen.
Matxines hor bizittuk ttun.
- Ya, ya, ya.
- Geo Auztira jon zena.
- Auztira jon zin.
- (...)Lo que menos ha cambiao.
- Bai. Gutxi kambitu da.
- ¡Y gracias a dios!
- Bai,bai, ze bestik! Arragua 'ta Ugaldetxo 'ta hoi denak. Eta garai... Hau kamiyua galipota ez zen izango len?
- Bai, bai.
- Bai?
- Hau zen dembo batian...
- El camino de la reina.
- Sí. La... La... Este...
- Errege, errege biria 'ro...
- Bai, bai.
- Errege biria?
- Dilijentziyak hemen ibiltzen zian. De Irun a Madrid iban,
hemendikan joten zian dilijentziyak.
Nor Galdos Arbide, Faustino; Galdos Arbide, Juanito; Aranburu Lekuona, Tiburtzio; Mitxelena Aranguren, Santos
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-060
Pasartea 0:48:00 - 0:50:00 (2' 00'')
Laburpena Desagertutako baserriak: Larraburu, Aitzolaetxeberri, Etxezarra. Gurutzeko errepidea benetako errepidea da, garai bateko Errege Bidea baitzen. Irundik Madrilerako bidea egiten zuten dilijentziek. Hika.

Milaka soldadu

Transkribapena

- 'Ta ordun etorri zian (...) Austiñen etxea.
- 'Ta hemen Arkalen iondu zin soldauk zer zin gerra aurretik 'o gerra 'ta geo?
- Geo, geo.
- Geo, geo.
- Gerra ondorin bai.
- Geo.
- Asko zin, ez? Istrukziyuk 'ta itten aitzen zin, ez?
- Kantidadia!
- Joe, hemen...
- Hor 'ta geo Babilonian, hor Pikoketa aldeku hortan. Hor bi tokitan barrakoiyak. Beko txokuan, geo ermita 'at 'e bazen, meza mateko 'ta in zuten.
- Baita 're.
- 'Ta beste pixkat aurrexio jon 'ta goiko zea hontan. Han bos barrakoi, zian, zea, Trabajadorik[Trabajadorik:15879] eoteko.
- Zean, Babiloniyan.
- Babilonia.
- Babilonia beko zokuan do baserriya.
- Babiloniyan battun. Zuen itxe ondun battun, Antsillesku hortan 'e bai,
Arkale berriku honta 'e bai.
- Bai, bai.
- Arkale berriku hontan 'e bai. 'Ta geo Arkalen beste bi tokitan,
Arkale goiyan 'ta Arkale bian.
- Gue itxeko ondu hoi... Gue itxi ondoku hoik 'ta hoi denak desein 'ta denak hortikan Arkalea jon ttuken denak. 'Ta hoi hustu 'ta Arkalea jon ttuken. 'Ta horko denak.
'Ta geo Babilonian eta beko txoku hartan, Babilonia eta Arkalen. Bi tokitan bakarra jarri ttuken soldaduak. Hor 'ta han.
- Geo goiyan Pikoketan 'e battun.
- Bai, lenotik 'e bai.
- Lenoztikan Pikoketan. Garai beretxun.
- Lanin, lanin aittu zin garaiy hoitan zerbatte barrakoiyak han,
gaiñekun eunez jornala itten. Pikoketan
- (...)
- Kamiyuk 'ta itten aittu zinian, ordun barrakoiyak bai han jarriyak.
Eun bat pasatzeko 'ta komei, biño lotako 'ta han ez.
- Minetan 'e bai. Hemengo... Hemen zeaku hontan?
- Mokozorrotzen 'e bai.
- Mokorrozko mina hortan hor eondu ttun dembo pilla batin.
- Bai, hor eondu ttun. Biño gehina eondu zena hau.
- Gehina honea juntatzen zin. Istrukziyuk itteko hemen ibiltzen zin, karretera hontatik.
Irisotikan hasi 'ta Txipiberriño. Dena soldadoz betia.
- Istrukziyuk ikasten, bai!
- Bi zean, biño totalmente, e ordun!
- Uan biño automobill gutxiyo ibiltzen zen ordun. Karreteran.
- Ni akortzen naz, ni... Istrukziyuk nola ibiltzen zin ondo. Orduko ya, zea, urte batzuk, zea, bazen gerra bukatua 'ta. Biño hau dena betia, e! Dena!
- Karo, eske pilla bat izango zin, ez? Soldauk, asko izango zin soldauk, ez?
- Bueno! Millaka.
- Biño barren hau 're bai geo, e!
Nor Galdos Arbide, Faustino; Galdos Arbide, Juanito; Aranburu Lekuona, Tiburtzio; Mitxelena Aranguren, Santos
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-060
Pasartea 0:37:40 - 0:40:00 (2' 20'')
Laburpena Gurutzen soldadu asko zegoen; milatik gora. Arkalen eta Babilonian barrakoiak zeuden. Gurutzeko errepidean aritzen ziren instrukzioak egiten. Hika.

Mirua

Transkribapena

- Txipin ordun ttuken hoik, oain Potitone dena, hoik ttuken hor. Hoiken ama 'ta atta 'ta amona 'ta Txipin zinak. 'Ta geo hoik biali 'ta itxia eosi zunin Palankaiyak hoi denak biali... Alde in ziten hortikan
- Bai. Mirua 'ta denak.
- Mirua!
- (denak batera hizketan)
- Miru-atsua, amonari miru-atsua saten ziyoten, numbaitikan kolka lapurtu 'men zula be txitukin 'ta geoztikan miru-atsua. Grabiela. Izena zun Grabiela. Emakume haundi bat zen, emakume haundi bat.
- Ahizpa 're bai bazin bestia, Mañula!
- Be ahizpa Mañuela.
- Mañuela bestia. Hua 're haundiya yun, e!
- Bai, bai.
- Biño hoik zer zin Mirutarrak?
- Bai, bai.
- Haik hemenguk, bai Oiartzunguk
- Eta hoik bizi zin?
- Hor Txipin.
- Txipin.
- Txipin.
-'Ta geo sartu zin Palankaiyak.
- Geo Palankaiya. Haik bialita geo Palankaiya sartu zen. Horrea bai.
- 'Ta gaiñekun, zea hemen...
Nor Galdos Arbide, Faustino; Galdos Arbide, Juanito; Aranburu Lekuona, Tiburtzio; Mitxelena Aranguren, Santos
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-060
Pasartea 0:29:40 - 0:30:40 (1' 00'')
Laburpena Oiartzunen izengoitiak asko erabiltzen dira. Hemen potitotarrak eta miruak aipatzen dira. Hika.