Kanpotarrak

Erregeak, Unamuno, Indalecio Prieto, Alcala Zamora, Primo de Rivera, Queipo de Llano, Meabe, Madinabeitia, Fermín Calbetón, Lauaxeta, Albina Madinabeitia. Pasionaria, Conde del Valle

Landetxeko nagusiak

Transkribapena

- Gañekun esan... Ollokine zer zen baserriya baita 're 'o itxia?
- Bai, azienda eukitzen zuten bai. Behi pare bat edo horrela bai. Hoi, kanpu hau dena, todo esto...
- Ni gotzen naz hoi.
- Hori dena guk ibiltzen genun. Porteruk giñan e. Itxe zean, jubilatun itxe horren hoi denan zaintzen guk zaintzen genun. Porteros.
- Hoi... nola du izena?
- Nere izeba 'ta osaba... Egiania saten ziyoten, beak Egia zuten apellidua, Landetxe.
- Eta haik ze tortzen zin, udaran?
- Udaran. 'Ta urte guziyan gure mende, 'ta guk zaindu. Tarteka tortzen zin, jaitan edo horrela arratsaldia pasa edo miño gañekun...
- 'Ta haik zer zin Donostikuk ó?
- Donostiyan bai.
- 'Ta euskaldunak eta al zin?
- E?
- Euskaldunak 'ta zin?
- Hoixe! Jesus!
- Miño jende dotoria 'ta izango zen?
- Bo! Ordun, zea, lujo haundiya zen. Haiyek, gure nausiyak zin denboran, etiketa haundiko jendiak, de mucha... grandeza. Hiru neskame eukitzen zittuzten... hiru bai, 'ta gañea interina, itxe haundiya zuten han 'e Donostiyan, Kursalea pasa 'ta seittun dute, da itxia,
miñon denak... bat bakarra da bizi da.
- 'Ta hemen neskamik bazittuzten?
- Bai.
- 'Ta herrikuk izango zin? Oiyartzunguk izango zin?
- Ez. Han Donostitikan zakazkitenak ekartzen zittuzten, geo interina hartzen zuten hemen, itxe haundiya baizen hau 're, hiru planta bazittun. 'Ta jende asko tortzen zin: kartzen zittuten
Hazparreindikan bere ilobak, zazpi... sei 'ro zazpi mutil kozkor, bakaziyutan. Abuztu guziya hemen pasatzen zuten eta...
- 'Ta haurra haik ibiltzen al zin... zuekin 'ta nasten al zin 'o haik ben?
- Kozkortuk zin e! Bai miño hemen herriko jendikin 'ta ibiltzen zin e! bai, bai, bai.
- Tratua 'ta bazuten 'o aires de grandeza 'o zittuzten?
- Ez, hangu haik jendi zeaguk zin, korrientiaguk. Hoik, hemenguk ere gaztiak bai, biño
zeak nausiyak berak eran de mucha categoría, kategori haundikuk. Ba! Aberatsa... zer zuten ez zekitela dirua! Hoiek?
- Eta zuek garaia hartan dirua ikusi 're ez askotan?
- Guk ez, baiño jendi hoiyek... esos...
- Oaiñ denak berdintxo bizi ga, miño len kriston difentziya?
- Bai, hori. Eta berdintxo ez, gaiñea leno haundiyak ben ustez zianak, gaur están un poco más abajo que gu biño. Biño gu alletu gea a lo más alto e!
Nor Sagardia Olano, Maitxo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-031
Pasartea 0:26:40 - 0:30:00 (3' 20'')
Laburpena Ollokinekoak Landetxeko porteroak ziren. Egiane deitzen zioten etxeari; egiatarrena baitzen Landetxe. Udaran etortzen ziren Oiartzunera. Etiketako jendea zen.

Audeleko terrenoak Aritzolako kondearenak

Transkribapena

Nor Barrenetxea Retegi, Juan Mari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-140
Pasartea 0:14:28 - 0:16:22 (1' 54'')
Laburpena Audeleko terrenoak ibiltzen zituzten, Aritzolako kondearenak. Garai hartan terreno asko markesenak edo kondeenak izaten ziren.

Aberatsak ere gerratik ihesi

Transkribapena

-Landetxen frentin, ez?
-Landetxen frentin. Geo Landetxekuk 'e tortzen zin. Hoik 'e zean bizitzen zin, Frantziyan, Egianekuk zin hoik, Egia. Egiatarrak.
Hoik 're tortzen zin, geo itxian. Geo beste jende asko tortzen zen zeara, oan nola da ambulatoiyua? Ambulatoiyua zea, Indianoenea?
-Bai.
-Horrea 're tortzen zin. Hor izautu ttut nik alemanak eta jende, jende haundiya asko, bai. Horrea tortzen zin. Hor erdi palaziyo(?) 'ta tortzen zin.
-'Ta Beldarrain hoik?
-Beldarrain hoik, hoik 'e Beldarraindar hoik 'e oiyartzuarrak zin, Donostiyan bizi zin. Beldarrain alkatia izandua zen Oiyartzunen, Beldarrain. 'Ta anaiya apaiza zun 'ta geo horko terrenuk eta hoik 'e benak zin.
Hor nola in zuten zea, itxiak Beldarraindikan beitti, Tolaita aldea? Terrenu hoik denak hoinak zin. 'Ta hoik, hoik 'e denak gerra dembuan alde indako jendiak zin.
'Ta Egiatar hoik, len san duten hoik 'e bai, hola jonak zin 'ta...
-Ordun alde in baldin bazuten zer zin nazionalixtak 'o hola?
-Bai, bai, bai, bai. Hoik gerran 'ta ibilliyak eta zin.
-Jauntxuk 'ta zin biñon euskaldunak 'o.
-Bai, bai, bai. Egiatar hoik 'ta bai. Bai, bai, bai, bai euskaldunak zin.
-'Ta kalin 'ta ibiltzen zin hoik?
-Ni ez naz akortzen. Beraneatzea tortzen zinin bai! Oaiñ, aurreko kontuk ez naz akortzen.
-Ya, ya, ya.
-Bai, geo tortzen zinin bai. Geo ya ez dakit Frankok 'e amnistia 'ro mango zun 'o.
-Bai.
-Eta odolak 'o zikinduik ez zunak 'o hemen azaldu zin bintzat denak. Ez, azaldu zin denak eta. Garaiy haitan eskapo, jakiña, momento...
Eozeiñ txorrada nahikua baizen tiro bat mateko, eoziñ txorrada nahikua baizen. 'Ta garaiy haitan dena libre zuten hoik. 'Ta beak ez ezerren kastigoikan.
-Karo ordun denak alde!
-'Ta ordun jendik bildurrakin alde itten zun. 'Ta geo pixka 't kalmatu zinin 'ta pixka 't ordena jarri zenin, pixkan-pixkan berriz 'e etorriyak dia.
Nor Harreguy Agirrezabala, Xabier
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-080
Pasartea 0:45:45 - 0:47:38 (1' 53'')
Laburpena Oiartzungo jauntxoak: Egiatarrak, Indianoko alemanak, Beldarraindarrak... Gerra garaian, askok alde egin zuten eta gero pixkanaka itzuli ziren.

Aberatsak, Oiartzunera

Transkribapena

-Ez dakit. San zaittuten hoik, markes jendi hoik, haundi jende hoik.
-Geo kalin 'ta ibiltzen al zin?
-Geo bazin Beldarraindarrak, hoik 'e tortzen zin.
Beldarraindarrak. Geo bazin tortzen zin bestiak. Madrildik tortzen zen, e... Lasa, Donato Lasa. Hoik madrileñuk zin. Bueno, Lasa hemengua izango zen biño. Hara jona 'ta.
Hoik hemen bizitzen zin, bai udara pastea tortzen zin hoik.
-'Ta non bizi zin?
Nor Harreguy Agirrezabala, Xabier
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-080
Pasartea 0:44:55 - 0:45:19 (0' 24'')
Laburpena Oiartzunera udara pasatzera etortzen zen jende aberatsa: Beldarraindarrak, Madrilgo Lasatarrak...

Oiartzun, udaran jauntxoz beteta

Transkribapena

-Hoi, hoi! Hemen jauntxuk 'ta 're bazin uda 'ta pasten zutena 'ta. Hanako Pikabea hoi, ez?
-Bai, bai. Hoi Oiyartzungua zen!
-A hoi Oiyartzungua zen?
-Oiyartzungua zen. Jauntxuk hemen udara pasten zutenak zeak zin, militarrak gehiyenbat.
Bueno gehiyenbat militarrak zin. Nik komandante, kapitan, ez dait zer. 'Ta geo aparte bazin zaldiketak, zaldiketaiyak. Marqués del Norte, Marqués Figeroa, Marqués de San Damián, Aitzolakua. Bazin bai hola. Hoik udaa pastea tortzen zin.
Marqués del Norte bakizu non zen?
-Hoi inguru hortan.
-Arregi baserriya, Arregi. Mendingo gainkaldin, hor. Geo Audele. Bakizu Audele?
-Bai.
-Hor zen bestia, hor Marqués Figueroa zen. Geo Marques de San Damian Aitzola bakizu non den?
-Bai, Aitzola bai.
-Han, hoi Marqués de San Damian.
Geo Conde, Marqués, ez Conde Villapadierna. Hoi zean Lartzabal goikua 'ro, topokotikan hor. Nola sango nizuke? Gu nola guaz oaiñ, Lintzin, zeara, bai Lintziñ aldea?
Nola pasten zu aurreneko tunela?
-Bai.
-Rotondakua pasa 'ta aurrena tunela pasten zu. Tunela pasa gabe eskuira bire bat bada, 'ta hara dijua gaiñ harta.
Hor zen Marques de Villapadierna. Bai, hoik denak honea tortzen zin. 'Ta geo izango zin partikularrak 'e. Nik ez dakit.
-Hanako Arizmendi 'ta hoita?
-Uranga 'ta hoik. Arizmendi 'ta hoik 'e honea tortzen zin. Biño hoik hemenguk dia e! Honea tortzen zin bai. Zea gerra ondoren ezkeoztikan. Hoin alaba bat zean zon, Belgikan.
Agirre, Jose Antonio Agirre bakizu? Haren anaiyakin ezkondua zen hoitako bat.
-A bai?
-Bai. Han, hoi, Belgikan, ez dakit bizi baldin bada 're.
Nor Harreguy Agirrezabala, Xabier
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-080
Pasartea 0:42:41 - 0:44:30 (1' 49'')
Laburpena Jauntxo askok pasatzen zuten udara Oiartzunen. Batzuk bertakoak ziren: Pikabenekoak eta Arizmendikoak, esaterako. Beste asko, kanpokoak: militarrak eta tituludun jendea: Marqués del Norte, Marta Figueroa, Marqués de San Damián, Conde de Villapadierna...

Zabalatar bizkondeak

Transkribapena

-'Ta bizkondik 'ta Oiyartzunen bezela bazuten beste tokitan 'o gehiyena Oiyartzunen zuten?
-Esaten zuten haik Euskal Herriyan bazittuztela urtiak haimbeste egun sukalde.
Ulertzen zu ez? Haik bazittuztela urtian egun haimbeste sukalde. Asike.
-Ordun Oiyartzunen biño gehiyo 're bai.
-Klaro, klaro. Bai, Gipuzkun, kampun bazittuzten, itxe asko zittuzten kamputan 'e. 'Ta itxe elegantik bai! Tolosaldea 'ta Villafranca 'ta Beasain 'da, hoitan denin Idiazabalen 'ta itxe asko zittuzten hoik, terrenua.
-Hoik aspalditik izango zittuzten. Familitik familira pasiak.
-Bai, esan zin zeak Iñigok, Iñigo Zabalak batin. Baguzen, Villafranca guzen eskritura bat firmatzea 'ta.
San zin: "¿Mira ya ves esa casa?" Torre bat da han Villafrancako gaiñin, hegal batin, zea bat. Antigual hoitako bat. 'Ta: "De ahí eran, mis antepasados eran de ahí. Esos fueron los que fueron a América y los que nos trajeron las perlas".
" De ahí viene nuestro patrimonio" San zun. "De ahí nace".
-Asike haik izango zin baserritar batzuk Ameriketa jon zinak eta.
-Bai, biño, ez biño baserritar ilustratu xamarra. Bai, numbaitte zerbaitte ilustratu xamarra izango zen. 'Ta geo bea aitta hangua Zabala 'ta ama hemengua, berriz, zeakua, bueno garaiy hartakua, Zuaznabarkua.
Zuaznabar 'e hoina zen. Hoina zen hoik bi, nola in ttuzte hor zea poligono industrial hoik? Ya horko baserri guziyak ya denak hoinak zin. Zuaznabar, Palaziyo, bueno nik horko erretratuk battut aterik!
-Bai e?
-Bai. 'Ta geo bueno. Ez dakit, haimbeste baserri zin Juantxene, Juansendo, Errotaberri, Tolare. Baserri pilla bat zittuzten hoik.
'Ta horrengatik lur hoik denak ya hoikenak zin. Horrengatik manejatu zuten horko poligonu hoi dena. Hoin eskutan zolako. Geo Lintzingu hoi dena 're hoin eskuan zon.
Oan hor ai da zineko zea hoi itten, hoi 're dena hoina zen. Bai. Hoi dena, Lintzingo bi aiekak. Dena hoina zen. Horko industri hoi dena.
Nor Harreguy Agirrezabala, Xabier
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-080
Pasartea 0:07:45 - 0:09:57 (2' 12'')
Laburpena Oiartzunen etxe eta lur asko zituzten Zabalatar bizkondeek, orain dela hogei bat urte gehientsuena saldu bazuten ere. Beraiek esaten zuten urteak egunak hainbeste sukalde zituztela Euskal Herrian. Ordizia ingurukoak zituzten aurrekoak. Haiek joan ziren Ameriketara eta handik ekarritako diruarekin hasi ziren ondasunak biltzen. Ama Zuaznabarkoa zuten, oiartzuarra.

Bidagurutzeta inguruak

Transkribapena

-Baiño gaiñekuan gue itxetikan ate 'ta jon, kompaziyo batea, Birauztatikan eta zeara jotzen baldin bazu Jaizkibel aillekarako bire hortaraka joten baldin baduzu izango dia
Euzkitze eta Errotaleor eta geo Rosaledaku hoik eondu zineko este kaxkuan don itxia. Gaiñekun Lanbarren 'ta akabo. Hor gaiñekun
askoikan, zeak bai taillerrak eta holako zeak in dia biño itxiak askoikan in gabia izango da. 'Ta geo berriz 'e zea aillekara jeixten baldin bazea
trenbire aillekara, Lartzabal aillekara, hor Lartzabal da itxia. Baiño hor 'de, hoi 're dena zaldiyakin eta zeatu zuten Conde de Villapadiernak hartu zun hoi, terrenu hoi.
Eta hor 'e oaiñ 'e terrenu pilla erra eongo da hor itxia 'o zeozer itteko. Biño ez dute ezer in gabia izango da 'ta oain gaiñea itxia hua Lartzabal hua uste 'ut eroixia dola.
Eroiya, bandonatutako zea da. Garaiy haitan bai Villapadiernakin Rita Hayworth 'ta horrea torri 'ta ibiltzen zienian juerga errak iñez.
Eta beste aillekara berriz, gure aillekatikan 'e igual berian. Arizabalo leno san dugun hiru maizter ziela, bi aziendakin 'ta bestia berriz administradore bezela.
Hoi 're Markes de San Damianek hartu zun. Romanonesek hartu zun biño bere semiai 'o zeatu ziyon eta bere semia zen Markes de San Damian.
Hoa 're bi emakumek helduta 'ta holaxe ibiltzen zen zea la ostra! Izorratua!
-'Ta zuk personaji hoik denak ikusi al zenittun?
-Hoik bai. Bai, bai, bai, bai. Baita Markes de San Damianen andria 'ta andria hantxe eoten zen euzkiya hartzen, biño trajebañua jantziyakin eoten zen e!
Andria zea zun emakume gazte bat zun oandikan beno bea 're ez zen zarra izango biño izorratua zon seko hua! Ez zen ezertako gauza 'ta!
Eta horrek 'e hora eukitzen zun zaldi asko, ez? Eta zeak karrerako zaldiyak. Eta geo bazun "Retxertxe" izena zuna, oso famatua, karrera Lasarten askotan irabazten zuna.
'Ta geo karri zun, in zuten itxe koxkor bat, holako zea bat eta karri zuten este zea garaiñua 'o sementala 'o garaiñua deitzen zaiyo euskaraz noski, ez?
Hoitakua 'ta joe saten zuten: "Berrehun mila pezta baliyo ttik horrek e! Berreun milla pezta" 'Ta garaiy hartan joe berrehun milla pezta.
Gu erdi gosiak biño haik zeak platanuak eta azukre koxkorrak ematen zizkaten zeai zaldiyai e!
-Erra marka! Diruk ze itten dun!
-Oan bezela.
-Geo horrek 'e hoik 'e utziya izango da. Aspertu ingo zian 'ta. Biño terrenu hoik, han terreno pilla erra eongo da e!
Hortikan, Arizabalotik hasi 'ta Audelea jetsitzen den terrenu hoik denak Arizabalokoak zin leheno behintzat. Oaiñ ez dakit ze, ze...
Salduak 'o ze izango ttuzten biño asko! Urkabea 're bertara iyota 'o hor 'e Urkaben 'e terreno bazittuzten 'ta. Geo Arizabaloetxeberri ailleka hortakuna, hoi 're!
Hor 'e Trapa mendiy horren bazterrian eta dena terrenu hoi denak hoinak zin!
Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-071
Pasartea 0:24:55 - 0:28:40 (3' 45'')
Laburpena Audele aldea aldatu da, baina Bidagurutzetatik Lezo aldera ez da hainbeste aldatu. Etxe izenak: Euskitze eta Errotalegor. Lartzabal Conde de Billapadiernak hartu zuen. Rita Hayworth aktorea etortzen zen bertara. Arizabalon Conde de Romanones eta Marques de San Damian semea. Garañoa.

Arizabaloko jabeak

Transkribapena

Nor Mitxelena Gelbentzu, Joxemari
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egin gabea
Zinta OIA-070
Pasartea 0:17:30 - 0:20:35 (3' 05'')
Laburpena Donostiako bidaurtarrak ziren Arizabalo eta Arizabaloetxeberriko jabeak. Bergaretxetarrak eta alkizatar batzuk zeuden maizter. Gero, Conde de Romanones eta Markes de San Damianek hartu zuten. Kanpotarrak ziren. Udaran bakarrik etortzen ziren.