Auzoak

Auzoak; ingurua; toponimia. Harremanak; Auzolana: lurreta, etxe-erre batzea...; kofradiak; auzoko ospakizunak; Hermandadea; suaroa

Harremanak aldatuz

Transkribapena

- Txaparreko ataian nola eoten zin emakumiak exeita.
- Ya.
- Jesus! Umiak jostatzen 'ta amak eta illunarreko prexkuran ataian exeita, hizketan. Oaiñ ez da iñor ikusten.
- Oañ ez da iñor ikusten.
- Hoi da.
- Ez, hoi ez.
- Saten dugu umiak, biño gaiñekuak 'e.
- Klaro, oaiñ telebisiyun 'ta.
- Hoi ba, telebisiyua.
- Urrutiko kontuk badakizkiu 'ta ondokuk igual ez.
- Bazterrrekuk ez. Bai, oain pasatzen dena: denak kanpoa jon ber izaten dute biajatzea 're, benga! Hainbeste anuntziyo itten ttuzte 'ta geo denak... 'Ta geo zer da 'ta, bertakuk, asko 'ta asko ikusi 're in gabik, ailletu 're in gabik.
- Bai, bai. Ondoko mendiyak izautu gabe 'ta.
- Mendiyak eta nahiz herriyak eta nahiz... Bertakuk... Hala da! Urrutira!
- Kanpoa jon berra hoi 'ta...
Nor Retegi Elizegi, Inaxi; Saizar Lopetegi, Lorentxa
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-074
Pasartea 0:40:45 - 0:41:40 (0' 55'')
Laburpena Lorentxak gogoan du Txaparreko atarian emakumeak eserita nola egoten ziren, berriketan, eta haurrak jostatzen. Orain ez da inor ikusten. Inaxik dio bidaiatzera kanpora joaten garela eta bertakoa ez dugula ezagutzen.

Tornola

Transkribapena

-'Ta gaiñekun zea ba al zenuten iriyik 'o?
-Ez.
-Ez?
-Iriyak hor aieka hortan Portuberrin bakarri zin.
-Klaro, eske kamiyuk 'e, ez? Iri parikin ibiltzeko 're zeik ez, kamiyo gisakoik.
-Bireik gisakoik ez.
-Bire gisakoik.
-Horko azienda etxeko lan pixarra, lur mutturra aratu, 'ro iauli 'ro. Poz pixka 't. Batzuk, batzuk e! Baserri politt xamarrak zinak. Santander zen hortan polittena.
-Bai e?
-Santander. Hua dena aziendakin ibiltzen zin. Guria 'ta Portuberrin 'e parte batzuk bai biño, bai malda errak e!
'Ta baserri txar asko zen Tornolan.
-Mordoska 're bai e!
-Hemeetzi.
-Hemeetzi? Hau sartzen al da Olatzene?
-Ez, ez.
-Biño zean bai ez kofradian 'o?
-Ergoingua da hau. Kofraiya bai. Kofraiya, gu Portuberrin izandu genun kofraiya urte askuan.
Geo haik 'e taberna itxi zutenin Ugaldetxoa. Beno ni honea torriya nitzen lenoztik. Tornolakuk, berriz, Tolarea.
-A ordu zu, Olatzenekuk Ugaldetxoko kofraira sartu ziñazten Portuberrikua itxi zenin?
-Ez gu Portuberrikuk ez baikiñan leno 're. Olatzenekua Ugaldetxokua baitzen.
-A! Hoi, hoi, hoi, hoi da. Txaundo Portuberrira.
-Txaundon giñala Portuberrin.
-Hoi da.
-Geo haik bukatu zutenin, haik Tolarea. Tolaren bazkai pixarra 'ta. Hola ibiltzen giñen.
-'Ta zertako izaten zen kofraiya hoi? Bata bestiri launtzeko?
-Behi bat galtzen zenin 'o bestik tratatu. Zenbatxo baliyo zun 'ta. Haen parte bat, dena ez biño.
Denan arte pixka 't laundu harrei. Hola ibiltzen giñan.
-Hoi da. 'Ta geo haragiya 're ze itten zen banatu?
-Haragiya batzutan zuluan sartu berra igual tokatzen zen.
-Ya. Segun nola hiltzen zen.
-'Ta jateko betenaiyuk baimena maten bazun zeatu, partittu.
-Karo, karo. Gaixo, miñez zola 'ro hiltzen bazen ezingo zen beti jan.
-Beti ez.
-'Ta ordun?
-Umatzin 'e galtzen dia. Odol hustu 'ro.
-Hoi da.
-Hua, betenaiyuk saten bazun ez du miñik, hau jan leike.
-Hoi da.
-'Ta beste enfermedaden batekin eondu baldin bazen 'o zulua.
Nor Pagadizabal Artola, Joxe
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-049
Pasartea 0:59:30 - 1:02:27 (2' 57'')
Laburpena Tornolako baserriak. Auzoan malda asko zen eta ezin zen azienda nola hala erabili lanerako.19 baserri dira Tornolan. Txarondo Tornolako kofradian sartzen zen, eta, Olatzene, Ugaldetxon.

Inguruko baserriak

Transkribapena

- Zea harrek ingurun ze baserri ttu?
- Harek ingurun daka e... aieka hortatikan daka Susperregi. Susperregi dago mendi batin 'ta geo erreka zokua dago 'ta hau beste mendi kaxkuan dago
'Ta geo aldin-aldina daka Trabaleku. Hoi nahiko aldian dago. 'Ta geo Bainketa. Bainketa.
- Biño halare aldina duna, Trabaleku 're zemat? Distantzi dexente 'o ze?
- Bai, bai bai. Kilometroik ez da izango biño kilometro erdi bat biño gehio bai e. Bai.
- Aleiya, auzuak...
- Bai bai bai. Auzuak ez ziguten ingurun trabik itten.
Ez ez.
- Hoi da. Sateut beste tokitan bertan din bezela zuek ya...
- Bai, hemen e... saten dute, hemen badia e... beste itxekuak eta hola sumatzeianik, erraiñak
kalian bizi, beno kalian jaio 'ta kalian bizi dia, ez? 'Ta hau basamortua dala esaten dute. 'Ta joe eskerrak ez dian gu bizi giñan tokiran zeatzen, ez?
- A honengatik sateute?
- Bai bai. Basamortua dala. 'Ta aber hemen nola bizi leiken. Saten iote ben amai, anai-arrebai esaten diyote. 'Ta orduan nik askotan saten diyot
bitu, ni hemendikan kalea biñon lenoztik jongo nintzake Arkaitzea bizitzea. Bai, bai bai. Biñon ze saten ai za? Ni neone 're enintzake jongo, hau oso oso, honea ya ohittu naiz biñon...
Bea da Belauntzakua eta han bar... barriyo bat bezela da han, oso ingurun dia etxiak, ez da hau bezela, biñon honek ere baittu, ez ttu oso urruti etxiak. Bañon halare beai kosta in zitzaion hemen.
'Ta nei, en kanbio, kosta zitzaiten hemen ohitzen. Ordun gaiñea hortikan behera zan e... bidia, kamiyua zegon hortikan, hortikan.
- A zu torri ziñen (...)?
- Bai, bai, puska batin gaiñea. Hortik zan biria. Eta karo e... etxe ondo-ondotikan kamionak bazian zea guziyak. Nik lehenbiziko gauetan ez nun loikan ere itten e, hain soiñuakin eta eske hain raruak itten zizkiten
Eske han nola? Han ez zan, hontzan orro 'atzuk (...) entzuten. Ez ez, keba keba.
- Karo, karo. 'Ta argiya 'ta 're bai iual, ez? Gutxi 'o gehiyo beti, tabernako argiya 'ta 're, ez?
- Leihyuk itxizkeo, kontrabentanak itxizkeo ez, argiyana ez bañon soiñua, soiñuana bai. Eta geo gauian eozein ordutan sumatzen zenittun eta ez. Bañon denboakin ohittu itten da danea e,
ohittu itten da danea. Nei uain ez diate, uain ez dia hemendik pasatzen, uain hortik ibiltzen dia, uain...
Nor Egilegor Portugal, Maitxo
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta ERR-41
Pasartea 0:10:10 - 0:12:55 (2' 45'')
Laburpena Arkaitze inguruko baserriak: Susperregi, Trabaleku, Baringarate (Bainketa). Aldeen Trabaleku dute, eta hori ere 500 metrora, gutxienez. Orain bizi den etxeko errainak Perurena basamortua dela esaten dute. Orduan Arkaitze zer izango ote da? Maitxori asko kosta zitzaion orain bizi den lekura ohitzea. Kamioa pasatzen zitzaien ondo-ondotik.

Auzokoekiko harremana

Transkribapena

- Atea, paeta 'ta denak lurrea botiz. Bueno, dena holaxe. Ardiyak iyotzeko planto geo.
Guriak errabiyakin eoten zin miño... Beai ezer 'e ez ziyon saten ez, noski, gue attak. Gu lenotik armatzen giñan, atta miño.
- Gaztia beti...
- Errita mateko pronto jartzen giñan, miño beti attak galezi gui.
Zerriya joten baldin bazen txiki arrayo iña itxea. Hain ardiyak gue zelaiyan barrena ibilliyak baldin bazin 'e guk kasoik ez geniyen itten.
Hua gehiyegi baizen ordia: "Haatikan, oaingu hontan aittu ber'zkittek errak!" 'ta gu hor 'ta: "E'yozutela kasoikan iñ" attak.
- Harrek aguanta!
-Aguantia bazun, bai.
Jai bat eliza jon gabe ez. Gaiñeko gauzak 'e tente, gustatze zizkan haei. Hoi, aiera behintzat, guri beti galezi: "E'yozutela kasoik iñ", sesiyo zale ez zen izaten.
- Pakia nahiyo.
- Pake zalia.
- Miño klaro, bestik 'e aproxtu itten?
- Bai, guk ze ingo geniyon, ze ingo geniyon...
- Bizilauna beti, auzokua beti...
- Dena pasa in ber izaten...
Nor Pagadizabal Artola, Frantxiska
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-085
Pasartea 0:50:00 - 0:51:20 (1' 20'')
Laburpena Zaila izaten da auzokoekin ongi moldatzea, batez ere muganteak direnean eta azienda tartean dagoenean. Aita ez zen sesiozalea eta gazteei ere ez haserretzeko esaten zien. Hika.

Aziendaren kofradia

Transkribapena

- Tornola 're zu gotuko za ba, zea, e... Kofraiya?
- A bai! Izaten zen hoa 're! Dembo batin.
- Hoi zer zen?
- Aziendan kompraiyia 'ro.
- Gotzen za zu hoi, nola, nola funtzionatzen zun 'ta gotzen za?
- Hoi ez dakit ba nik.
- Hoi...
- Hoi zer zen, azienda bat 'o hiltzen bazen, hortako zen zerbatte, ez? Geo denan artin patu 'o 'ta geo haragiya 're aprobetxatu igual denan artin 'o hola zen zerbatte, ez?
- Kompraiya, bai, izaten zen zerbatte...
- Bai, bai. Ona, ona baldin bazen haragiya.
- Ona baldin bazen aprobetxatu 'ta geo patu ber bazen 'e, denan artin, 'o...
- Zerbatte hola izango zen kompraiyan martxa.
- Zerbatte hola uste 'ut zela hoi.
- Hala uste 'ut.
- Bai.
- 'Ta karo, segun zenei tokatzen ziyon 'ta geo bestiai tokatzin, pues gauz bea, 'ta zeozer hola.
- Bestiri, bai. Enkantia 'ro ze saten zen? Enkantia 'ro...
- Ordun seguroik 'ta holokoik ez zen izango (...)gaiña 'ta...
- Bai, nik 'e hola dakat aittua.
- Portuberriko azpiyan prankotan eondua zea, iri zarran bat garbittua izaten zin attona difuntu horrek...
Nor Pagadizabal Artola, Frantxiska
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-085
Pasartea 0:39:58 - 0:40:57 (0' 59'')
Laburpena Baserritarrek ez zeukaten asegururik, gaur egun bezala, eta beren arteko elkarteak egiten zituzten ezbeharrei aurre egiteko. Oiartzun kofradiatan banatuta zegoen eta ez zuten auzoekin kointziditzen. Tornolak bere kofradia zuen. Konpraia. Enkantia.

Ergoien

Transkribapena

- Barrio Tornola! Hoi...
- Hoi Ergoindikan aparte e!
- Oaiñ ez dakit, ze... Ez dute hoi hautatzen noski oaiñ len bezela!
- Ya ez da. Ya Tornola, dena Ergoin.
- (...)
- Tornola biñon... Len herriyan 'ta denin hala itten zen, e!
- 'Ta badia gaztiak ez dakitenak, e!
- Izango... Bai e!
- Igual, igual! Oaiñ ez da aitzen, e! Leno Tornola, Tornola...
- Bai. Biñon...
- In... Zea, Kontsejura 'ro jon ber zen zea guzirako, herrira 'ro, barrio Tornola, denak korritzen zun. Bestia (Haizeiya) Haizeegiya, Ergoindik gotti. Hoin ayeka berriz Iuzkialdia da, Sau aldia.
- 'Ta Haizeiya zein da? Lete ayeka 'ta hoi?
- Bai. Aldi hoi da, egiya hoi, gottiño izango da.
- Ya han goittiño.
- Haizeegiya bai, Ergoindik gotti. Hara, zea aldea. Lete aldia...
- Bai, Lete 'ta aldi hoi Eiziarkua 'ta ... Ya, ya.
- Olatzene 'ta hoi denak?
- Bai.
- A! Hoi ez nekin!
- Ez, nik 'e hoi...
- Hoi 're hor sartzen da. 'Ta Lete 'ta baia hor.
- Bai. Ordun mordoska 't.
- Bai.
- 'Ta geo, hokena Euzkialde, zer dia, Ardotze 'ta Saua 'ta hoi denak?
- Bai, aldi hoi guk hala aittu izandu dugu. Euzkialde, aldia dela.
- Bai, hala.
- Zelaiburu aldea 'ta Buenabista.
- Zeok jakingo 'zute, zeok jakingo 'zute.
- Biño hola, sateko...
- Euzki aldia beti. Berua gaiña izaten dela san izaten saten 'ute. Euzki aldia. Ikaarri berua.
- Lete aldea 'ta itzala bai gehiyo! Biño hola...
- Bai. Hoi Haizeeiya 'ta bestin.
- Bai, guenin 'de erreka zokuan itzala denin, aldi hortan, zuenin 'ta, Ardotzen 'ta uaindik euzkiya.
- Euzkiya bai.
- Attak jakingo du hoi, Josetxo!
- Bai. Bai, bai. Biño, oaiñ ez da...
- Ez, oaiñ ez yogu holako gauzai zeik itten.
Nor Pagadizabal Artola, Frantxiska
Lehentasuna 1
Transkribaketa Egina
Zinta OIA-085
Pasartea 0:38:05 - 0:39:58 (1' 53'')
Laburpena Ergoien auzoko zati bakoitzak bere izena du: Tornola, Haize egia, Eguzki aldea... Kontsejua. Herrira. Haizeeiya. Eguzkialdia. Egiya.